Ffarweliodd a'r hogia a dymuniadau da gogyfer a'r Llun canlynol, diwrnod ailgychwyn yn yr ysgol a sefyll yr arholiadau, yn atseinio yn ei glustiau.

Bu Gruffydd a Henry Lewis ac Ernest Hughes yn trafod y posibilrwydd o'i ailgychwyn ond o'r diwedd penderfynwyd yn erbyn hynny.

'Beth sy' gen' i dwi'n 'i roi a beth dwi'n gael dwi'n 'i gadw,' meddai hi a phocedu'r goron.) Ailgychwyn o Bontarelan; lle mae'r ffordd yn gwyro i'r chwith rhyw hanner milltir tu hwnt i'r bont, gadael y car a cherdded ar hyd yr hen ffordd las sy'n mynd ar letcroes i fyny'r llechwedd i'r dde.

'Roedd gan Dic freuddwyd o ailgychwyn busnes yng Nghwmderi a pherswadiodd Denzil i roi arian yn y busnes.

Arhosais yn sydyn, a dyma gloch i ailgychwyn.

Gan wybod fod distawrwydd yn andwyol i gerfiwr nerfus, ceisiais ailgychwyn ymgom gyffredinol trwy wneuthur sylw edmygol parthed darlun o General Buller a oedd yn hongian ar y pared gyferbyn.

Ar ôl treulio rhyw ddwy flynedd yn y Llynges a'r ysbytai, daeth Phil adref ac ailgychwyn yn y gwaith tun fel gweithiwr ffwrnais.

Yr oedd hi'n dawel hyd yn oed yn y car wedi iddynt ailgychwyn ar eu siwrnai.

Ond, eto'i gyd, er i lawer o unigolion gael eu hysbrydoli gan Benyberth i wneud eu gorau dros Gymru, ni sicrhaodd unrhyw doriad gwawr gan nad oedd y peirianwaith gwleidyddol yn bod trwy Gymru, ac yn y pedwardegau bu rhaid i'r mudiad i raddau ailgychwyn.

Yr oedd yr hen gloc wedi sefyll, a phawb wedi bod yn rhy ddifater i'w osod i ailgychwyn.

roedd y car wedi gwneud hyn o 'r blaen fwy nag unwaith ac wedi ailgychwyn ar ôl sbel fach ac ychydig o droedio go drwm ar y sbardun.