Yn ol arlunwyr y Canol Oesoedd, hen ddynionach crebachlyd oedd y cemegwyr cyntaf, yn cymysgu rhyw gawl rhyfedd o ymennydd ystlumod, llygaid brogaod a thafodau madfall mewn crochan enfawr, gan fwmian geiriau swyn dieithr.

Llwyddodd carfan o arlunwyr i ddryllio cynlluniau yn ddiweddar i gynnal sioe deithiol i ddathlu ymwybyddiaeth o Gymreictod gan ei bod yn gweld y sioe yn fygythiad iddynt'.

Testun ei awen bryd hynny oedd 'Wrth afonydd Babel' Roedd y Ford Gron yn llawn gwybodaeth am arlunwyr, ffasiynau, glweidyddiaeth, llyfrau a materion beunyddiol, y cyfnod.

Uwchben y farchnad, mae un o orielau pwysicaf y ddinas sy'n cynnwys portreadau liwgar gan rai o brif arlunwyr Pþyl, yn arbennig o'r ddeunawfed a'r bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Yn ogystal â dangos lluniau rhai o arlunwyr enwocaf Môn, megis Kyffin Williams, mae Oriel Ynys Môn yn cefnogi celfyddyd a chrefft yr ynys yn gyffredinol drwy drefnu rhaglen o arddangosfeydd cyhoeddus (yn yr ystafell arddangosfeydd dros dro).

Clywais fod un o arlunwyr mwyaf blaenllaw Ethiopia wedi cyfrannu i'r ddefod pan oedd yn bump oed, a chanfÉm, gyda braw, fod offrwm croenwyn yn cael ei ystyried yn arbennig o lwcus.

Astudiaeth o waith un o arlunwyr amlycaf Cymru heddiw.

Efallai oherwydd yr union reswm hwnnw, mae'n ffasiynol i gymeradwyo'r arlunwyr hynny fu'n chic i'r fynegiaeaeth hon.

Nodau Cyngor Celfyddydau Cymru i'r celfyddydau yng Nghymru yw bod celfyddydau o'r ansawdd uchaf yn cael eu cynhyrchu yng Nghymru, eu bod ar gael i bobl Cymru ac yn dynodi dyheadau mwyaf aruchel arlunwyr a hunaniaeth ddiwylliannol unigryw Cymru.

O ddechrau'r ddeunawfed ganrif ymlaen, 'doedd dim gwrthbwysau arall - dim cymdeithasau tai coffi, dim dosbarth masnachol Cymraeg, dim agnosticiaid prifysgol, dim criwiau o arlunwyr, dim diletantiaid llengar (ac eithrio ychydig o bersoniaid), dim isfyd Bohemaidd.