Daeth chwarelwr if anc go uchel ei gloch i mewn, ac meddai, er mwyn cael tipyn o hwyl ar draul Francis, 'Mae nhw'n deud i mi, Francis, fod pob carreg sydd yn y twr 'na wedi costio punt i Assheton Smith.'

dywyll a'i olwg ddwys, â'r chwarelwr, rhyw olwg galed sydd arno fel y garreg y mae yn ei gweithio.

Tybed na 'welai' y bardd hefyd y caledi a'r dioddef oedd ynghlwm wrth y llafurio am gyflog bychan, i chwarelwr, ac elw mawr, i berchennog?

Yr oedd cyflog chwarelwr fel cynnwys lwci bag.

Jones, y chwarelwr a ddaeth yn Ysgrifennydd cyntaf Plaid Genedlaethol Cymru, a J.

Chwarelwr oedd 'Nhad yn ffermio ben bore, min nos a thros y Sul.

Gwaith digon caled oedd hwn, y tyllu dwbl hand, ond o ran hynny caled yw pob rhan o waith y chwarelwr.

ochr yn ochr â'r chwarelwr, y bugail a'r Gymraes rinweddol fel un o gymeriadau stoc y llenyddiaeth gyfundrefnol a grewyd yn Oes Victoria," meddai.

Roedd y gymeriadaeth wedi ei hangori mewn hen chwarelwr cwbl gredadwy (o Ddeiniolen, mae'n siwr!) Roedd rhythmau iaith lafar John Ogwen yn gweddu yn gwbl fanwl i rythmau cryf y sgrifennu a'i gymeriad yn rhan o'r gymdeithas a ddisgrifiwyd mor hoffus gan Gwenlyn ei hun yn y rhaglen fywgraffyddol a gyflwynodd y gyfres.

Cyhoeddwyd rhai ohonynt--stori'r 'Pysgodyn Mawr' ac eraill yn Canrif y Chwarelwr, ond y mae llawer eraill nas rhoddwyd ar bapur eto.

Rhaid cofio mai mab i chwarelwr ydoedd, wedi ei fagu ymysg teuluoedd chwarelwyr ac yn gwybod o brofiad am erwinder y llafurio'n y graig ac am gyndynrwydd yr ymddrech ar yr aelwyd i fyw gyda thipyn o urddas a hunan-barch.