Mae hyn yn amlwg iawn wrth edrych ar y diwydiant defaid yng Nghymru.

Clywai Wil yn y capel un Nos Sul fod Hopcyn Tyddyn Isaf wedi saethu ci defaid Mostyn Hywel y Cynghorydd Sir drwy amryfusedd.

Rhedodd y geifr i lyfu llaw Deio, ac yr oedd hyd yn oed y defaid yn ddigon dof i Cadi roi ei llaw ar eu pennau.

Gallai unrhyw ddigwyddiad neu achlysur roi cychwyn iddo - gweld ci defaid yn gweithio neu fustych yn pori, ac yn enwedig sôn am beiriant golchi.

Mae ymchwil yn cael ei wneud i geisio gwella dulliau rhewi semem hyrddod i ddatblygu'r defnydd o semenu artiffisial mewn defaid.

Roedd hi'n anodd cadw eich cartref fel pin mewn papur pan oedd defaid neu ychen yn byw ynddo hefyd.

Fel y dywedodd Golygydd Y Cymro mewn cyswllt arall, "Yr eliffant a'r morfil yn unig o holl greaduriaid Duw sydd i'w cadw, fe ymddengys." Yr oedd y dwr llwyd yn fy mhiser yn dechrau gloywi tipyn erbyn hyn; dechreuwn sylweddoli nad diben coleg diwinyddol oedd wynebu problemau trydanol yr oes, ond rowndio'r traddodiad fel llechgi, "heb ofal am y defaid"; un o ddyfeisiadau'r Ffydd i ffoi rhag ffaith, mewn gair.

Tan tua phum mlynedd yn ôl roedd teithio rhad o fewn Ewrop yn golygu ‘pecynnau gwyliau' gyda phawb yn cael eu gwagu i gorlan gyfyng a'u trin fel defaid.

Ni allaf weld chwaith y gwnai rhew niwed i blanhigion glaswellt, mae defaid yn pori trwy'r gaeaf nes bydd arwynebedd y borfa yn llwm iawn, hynny yw, wedi torri'r glaswellt yn agos iawn i wyneb y pridd ond heb ei niweidio ar gyfer porfa'r tymor dilynol.

Mae'n dal yr ymdeimlad o symud yn shiap y tyfiant, yn y cymylau, ac yn y defaid wrthi'n pori.

Cofiwch, mae'n haws hel a didol defaid ar dir glân fel hyn.

Ac wedyn bydd yn lluchio grant yn awr ac yn y man (tan y penderfynith o beidio - a mae ganddo bob hawl i wneud hynny) i gadw'r defaid i droi gwellt yn wlân a chachu, a chadw gwên ar wyneb y gwladwr hawddgar.

Daeth y ci defaid butra a welodd JR erioed i ben y bwlch - nid ei fod o wedi gweld llawer o gŵn defaid budr - ac i ddangos ei groeso neidiodd ar fonet y car.

Aeth y bugail a'r cŵn ati'n orffwyll i gasglu'r defaid yngh d.

Ac er bod y mwyafrif yn dal i drochi eu defaid mae'r ychydig sy'n methu gwneud hynny yn tanseilio'r ymdrechion hynny ac yn lledaenu'r clefyd.

Gwelodd y dyrfa, nid yn unig fel defaid heb fugail, ond fel defaid heb borfa.

Roedd yn arbennigwr ym myd bridio defaid run fath ag y mae ei fab heddiw, y soniais amdano yn gynharach yn y llyfr yma.

Ond bachodd am ei ffon a'r ci ac i ffwrdd ag ef gyda'r cymydog i gasglu'r defaid.

Gellirt cofnodi cynnyrch llaeth gyda jariau pwrpasol yn y parlwr godro a phwyso gwartheg a defaid gyda chloriannau.

Trwy gyhoeddi'r mesurau yma fe gyfaddefodd y llywodraeth fod mwy o achosion o'r clafr ers dileu'r orfodarth i drochi defaid.

Eto o ran arwynebedd mae ffermydd defaid yr ucheldir yn defnyddio tros draean o dir Cymru.

Yr hyn hoffwn i ei wneud yn awr yw gwahodd yr enillydd a'i gi drosodd yma i gymryd rhan mewn rasus cwn defaid.

Mae hyn yn golygu mai dim ond dulliau ffermio isel eu gwerth y gellir eu defnyddio, megis bridio stoc, gwartheg stor, defaid a gwlân.

Ei gartref - ardal y grugoedd a chynefin y defaid, a chreigiau llwyd Cyn Gambriaidd Cefn Padarn yn brigo yn feini mawr ar y llethrau, rhwng y grug a gweiriau'r borfa fynyddig.

Defnyddir bron yr holl orlifdir gan ffermwyr lleol, yn bennaf yn dir pori ar gyfer eu defaid a'u gwartheg.

Roedd hi'n syndod mor rhugl yr anghofiasent bris defaid, y tywydd, a ffolinebau'r llywodraeth a'r Farchnad Gyffredin.

Ffermwyr defaid oedd y rhan fwyaf ohonyn nhw, ffermio cymysg oedd yn Manafon, pobl oedd yn gweithio'n galed trwy'r flwyddyn, ond fel da chi'n gwybod mae bywyd y ffermwr defaid yn wahanol, mae o'n brysur ar adegau ond mae 'na adegau pan nad ydio'n rhyw brysur iawn, ac mae ganddo ddiddordeb mewn eisteddfodau a llunio englynion a phethe felly.

Byddai rhywrai yn eu dal, os nad yn wir yn eu magu, ac yn nodi eu clustiau yn union fel y gwneir gyda defaid.

Ond mi fyddai yno griw mawr o gþn bob amser; rhwng y cþn a'r plant a thipyn go lew o ddiawlio byddant yn llwyddo i gael defaid i fewn bob tro!

Mae gen i rhyw syniad y bu Cwrt Isaf yn pori merlod- mynydd yn ogystal â defaid yng Nghwm Llefrith ar un adeg.

Yn y man a'r lle daeth y stori'n fyw, a rhois innau floedd Halelwia dros y fangre er mawr syndod i'r gwartheg a'r defaid.

Rhoddwyd terfyn ar drochi gorfodol gan y llywodraeth ddwy flynedd yn ol ac y mae pob corff sy'n ymwneud a defaid wedi condemnio cynnydd yn y clafr a ddigwyddodd oddi ar hynny.

Tra 'roeddwn ynghanol y sgarmes efo'r gwyniedyn mawr yn y Pwll Defaid, 'roedd Jim wedi mynd i brofedigaethau mawr ym Mhwll y Bont.

Fe gafwyd adroddiad ar genedlaetholdeb yr Iwcraen neu ar Chernobyl, ffynhonnell ymbelydredd defaid gogledd Cymru.

Yn nechrau'r ganrif hon cafwyd ymgeision ffurfiol i wella anifeiliaid traddodiadol Cymru trwy sefydlu cymdeithasau ar gyfer y Defaid Mynydd Cymreig a'r Gwartheg Duon.

Mae'r Undeb yn credu'n gryf y dylai'r clafr barhau i fod yn glefyd sydd raid ei hysbysu i'r awdurdodau ac y dylai fod pwerau i rwystro symud defaid er mwyn gallu trin diadelloedd sydd wedi eu heintio.

Roedd cŵn bach, pŵdls a chorgwn, yn iawn, ond nid dau gi defaid mawr.

Gwneir defnydd, gyda defaid a gwartheg, o beiriannau sganio uwchsonig sy'n cael eu defnyddio i fesur faint o fraster a chyhyr sydd ar anifail.

Ond, fe gredaf i fod stôr enfawr o straeon gwerin cyfoes i'w cael yma yng Nghymru, ac fe hoffwn eu clywed gennych chi felly, talwch sylw manwl i'r stori nesaf fydd yn crwydro eich ardal chi, efallai yn sôn am alsatians yn rhewgell y bwyty Sineaidd, neu effaith y pwerdy niwcliar ar y tywydd, neu hwyrach am anifail mawr rheibus yn lladd defaid.

Sgriblo pentwr o lythyrau, symud gwartheg a defaid i gaeau ffres a chasglu'r buchod sydd agosaf at eni lloi i'r cae ger y buarth.

Mae defaid yn cael eu cadw bron ymhob rhan o'r wlad ond mae gwahaniaeth mawr rhwng dulliau cadw a mathau o ddefaid.

Beth wyddai hwn, lili o bant, am fywyd ac am fyw ar lethrau'r defaid?'

A deud y gwir yn blaen, mae 'na lai yn 'i ben o nag yn y pennau defaid mae o'n werthu yn 'i siop.

Bwrw 'mlaen hyd oni ddêl corlannau defaid i'r golwg ar y chwith.

Erbyn heddiw mae modd rheoli'r pryfyn trwy chwistrellu neu dywallt gwenwyn pryfed ar y cefn ond erys trochi'r defaid mewn cymysgedd o ddŵr a'r gwenwyn priodol am funud cyfan y ffordd fwyaf o gaw'r clafr dan reolaeth.

Cadwai'r bobl geffylau a gwartheg, defaid a chŵn, ac arferent drin rhyw ddarn o dir cyfleus yn agos i'r ddinas a chodi ŷd arno.

Gwir y gair, roedd pawb yn perthyn i bawb, ond ches i ddim munud o drafferth, chwarae teg John Jones, Bron Aber, wedyn, y bugail, a phencampwr y treialon cŵn defaid, ynte'n dweud - 'Pobl y mynydd ydyn ni' roedd hynny'n berffaith wir, ond doedd dim o oerfel y mynydd yn perthyn iddyn nhw chwaith - cynhesrwydd ges i ar bob llaw.

Mae digonedd o dyfiant ar y graig o ynys fechan dafliad carreg i ffwrdd, ond allan o gyrraedd dannedd y defaid a'r geifr.

Bydd llawer yno, gan adlewyrchu diddordeb cynyddol yn y sector defaid.

Mae'r dechneg wedi ei defnyddio eisoes i ddatblygu defaid a llaeth ac ynddo ddefnyddiau annaturiol o ran defaid, ond sy'n werthfawr ar gyfer y diwydiant fferyllol.

Ar lan y môr heli ni thyfodd erioed Na bedwen na gwernen na draenen ar droed, Nac unmath o goedydd ond llwyni o frwyn; Dan gysgod y rheini daw defaid ag þyn.

Mae hyn yn adlewyrchu'r ffaith fod cyfran uchel o dir Cymru'n cael ei ddefnyddio i gadw defaid a'r ffaith ei bod yn bosib cynnal rhifau cymharol uchel o ddefaid ar y tiroedd hyn.

Beth bynnag, wn i ddim yn union ar ba gangen o'r goeden achau dwi'n sefyll ar hyn o bryd, os newch chi faddau i mi am gymysgu delweddau am eiliad; wn i ddim os ydw i yng nghorlan y defaid gwynion neu'r defaid duon ('da chi'n gweld, roedd hi'n anodd gosod dafad ar goeden, neu frigyn, neu mewn nyth, yn doedd?).

Nid yn aml y gwelir peth fel hyn, er bod adran amaethyddol y Brifysgol erbyn hyn wedi llwyddo i gael defaid i fwrw ŵyn bob mis o'r flwyddyn, beth bynnag yw'r fantais o hynny, rhagor na mynd i'r lleuad.

Cerddais i wddf y Pwll Defaid yn ofalus.

Codwyd ffens o gwmpas llain o dir ychydig yn nes ymlaen lle bu sefydliad Ecoleg Tir y Cyngor Gwarchod Natur yn ymchwilio i ffordd o fyw ac arferion pori defaid cyntefig, Soay.

Yn ail ac yn bennaf, mae cymaint o symud defaid o un lle i'r llall.

Mae rhannau eraill yn amlwg yn dir pori gyda defaid a gwartheg yn bwyta'r olaf o dyfiant yr haf.

Erbyn hyn fe drefnwyd dosbarthiadau mewn llawer mwy o brofion megis Cneifio, Godro, Mower, Maentumio Tractor, Defaid, Gosod Clwyd, Clawdd Sych a Chodi Gwrych i'r bechgyn, ac yna, Trin Cyw, Addurno Teisen, Crasu, Golchi a Smwddio, Picls a Saws i'r Merched, ac fe ddaeth ffrydlif o fathodynnau aur ac arian i aelodau'r Sir.

Dim defaid yn unlle a'r caeau porthiant fel ynysoedd gwyrddlas wedi eu hamgylchynu gan greigiau miniog fel glasiers mewn môr o binwydd tywyll.

Eu henw nhw arno fo oedd cacuro de carnero neu Cachu Defaid fel byddai Taid Dulas yn 'i alw fo achos bod i Sbaeneg o mor glapiog.

Dwi wedi clywed fod pobl Maldwyn er enghraifft yn symud i'r Waendir hefo'i defaid ac yn llunio englynion ar y ffordd.

Ei ateb oedd na wyddai ond mai'r defnydd a wnâi ef ohono, hyd yn hyn, oedd troi'r defaid iddo i'w bori.

Mae'r ffaith fod y tir yn ymyloll hefyd yn golygu mai cyfyng iawn fydd unrhyw gyfle i arall gyfeirio i gynhyrchion "non-surplus", fyddai'n angenrheidiol dan yr adolygiad ar y Polisi Amaethyddol Cyffredinol sydd yn effeithio ar eidion, defaid a llefrith.

Gwaredent ddefaid oddi ar y dwylo drwy wneud plastar rhisgl helygen a finegr a'i roi ar y defaid.

Ond, nid yw eira yn dda i ddim i yrrwr car nac ychwaith i ffermwr defaid pan ddaw pryder am golli þyn cynnar yng nghanol y trwch.

Gwyddys, wrth gwrs, fod rhai anifeiliaid megis ceirw, defaid, geifr a gwartheg yn cnoi cil.

Nid yr un math o gi chwaith!~ Weithiau, fe dynnau lun ci defaid, dro arall chow, a nawr ac yn y man bulldog, ond llun o derier bach a dynnai gan amlaf - rhywbeth yn debyg i ddisgrifiad Seimon o Cli%o.

Allen ni ddechre lladd y defaid 'co os bydd raid.' Gwnaeth y ddau ymgais dila i chwerthin.

Gosododd rhyw 'awdurdod' neu'i gilydd fastiau dur anolygus yn enw cyfathrebu ar y Rhiw, ac y mae nifer y man feysydd carafannau wedi cynyddu fel pa bai 'Byclins' yn berwi drosodd wrth i ffermwyr sylweddoli fod carafan wen a Saeson brych yn llai o drafferth ac yn fwy proffidiol na defaid a gwartheg.

Mae'n ffasiwn gan ffermwyr Sir Gaernarfon ddal tir ar Ynys Mon a rhwydd iawn yw symud defaid o un lle i'r llall, a phawb a'i gludiant ei hun.

Y merlod hyn oedd yn tramwyo'r llethrau moel cyn dyfodiad y defaid.

Does dim dwywaith mai Elis Owen oedd y bridiwr defaid gorau yn y Cwm yn y cyfnod hwnnw.

Yna dechreuodd myneich Abaty Dore, dros y ffin yn Swydd Henffordd, gadw defaid ar Fynydd Epynt ar gyfer y masnach gwlân.

Balch oedd o gael y defaid yn ddiogel a throi i mewn gyda'r nos at y tân a golau cynnes nwy calor a lampau olew.

Dangoswyd hyn gan stori wir am weddw'r ffermwr defaid o Sir Gaernarfon y bu ei deulu yn ymwneud a threialon cŵn defaid am sawl cenhedlaeth.

Cafodd Evan fwy o fraw o lawer na'r defaid a gwaeddodd dros y lle, 'Howld on, bois bach!

Daeth cymydog i'r drws ac meddai â'i anadl yn fyr o frysio yma, "Mae dy adwy isaf yn agored cofia ac mae'r defaid oddi yma i Pen Llyn acw ac yn y ffarm arall." Gellwch ddychmygu'r llifeiriant geiriau a ddaeth yn sgîl y sylw, "Pwy sy'n gyfrifol am hyn tybed?" Yn sydyn clywem sŵn traed yn llusgo am y t^y.

Gwelai Fynydd Troed unwaith eto a defaid Trefeca megis blodau bychain yn britho'i lethrau.

Fy nefaid a grwydrasant ar hyd yr holl fynyddoedd, ac ar bob bryn uchel: ie, gwasgarwyd fy mhraidd ar hyd holl wyneb y ddaear, ac nid oedd a'u ceisiai, nac a ymofynnai amdanynt' Yng nghefndir yr adnodau hyn y mae deall holl gyfeiriadau'r Iesu at y genedl fel defaid heb fugail ac ato'i hun fel bugail a darewir a Bugail Da.

Mae'n gae tair acer ar hugain ac yn codi cynhaeaf da o wair defaid bob blwyddyn.

Cawnen ddu dyf fwyaf ar y rhyolite, tra ceir peiswellt a maeswellt sydd fwy at ddant y defaid, ar y pwmis.

Pan oeddem ar grwydr fel defaid mewn anialwch, daeth y Bugail Da i'n ceisio.

Yno rhestrir cystadlaethau ar gyfer pedwar ar ddeg o wahanol fathau o ddefaid a darddodd o Gymru - rhai anghyffredin fel y Defaid Torddu a'r Defaid Balwen ymhlith rhai cyffredin megis Defaid Mynydd Cymreig.

Ym mis Mai cyhoeddodd y llywodraeth fesurau i gynyddu'r gofal yn y marchnadoedd gan fynnu bod defaid yn dioddef o'r clafr yn cael eu cludo oddi yni i'w trin.

Dyma'r dip gorau ar gyfer trin defaid ond yr un mwyaf peryg i ddyn.

Mae rhyw gemegyn arbennig yn ei faw sy'n gwneud i'r defaid gosi cymaint fel na allant 'fyw yn ei crwyn' yn llythrennol.

Llithrodd cadno ar hyd y llwybr defaid a groesai Fynydd y Glog gan beri cyffro sydyn yn y ddiadell wasgaredig, ond ni chymerodd ef yr un sylw ohonynt hwy.

Ystyriai'r ffermwyr bod yna ddigon o dyfiant porfa bellach a gyrrwyd y defaid a'r wyn i'r mynydd.

Mae o mor ffyddlon ac ufudd ag unrhyw gi defaid,' pryfociodd Cathy.

Pan oedd Ahab (brenin Israel) a Jehosaphat (brenin Jwda) yn cynllwynio i ymosod ar Ramoth Gilead, dywedodd y proffwyd Micheah wrthynt yn blaen beth fyddai'r canlyniad: 'Gwelais holl Israel yn wasgaredig ar y mynyddoedd,fel defaid ni byddai iddynt fugail .

Erbyn hanner awr wedi un roedd Alun a Bob, y ci defaid du a gwyn, yn sefyll ar bont y pentref yn aros am Bleddyn.

Mae'n rhaid i ffermwyr ddipio defaid yn ôl y gyfraith yn flynyddol i arbed yr anifeiliaid rhag afiechydon.

Doedd y bryniau ddim mor uchel, ac yn lle coedwigoedd roedd yno feysydd bras, a gwartheg a defaid yn pori'r borfa ir.

Cyrhaeddodd Jim a minnau y Pwll Defaid fel yr oedd yn nosi.

Hwn oedd y tymor, yn anad yr un arall, a wnai i Ifor deimlo fod defaid yn cael hwyl iawn ar ei ben.

Câi'r gŵr y moch, yr ieir ac un gath o blith yr anifeiliaid, a'r wraig weddill y cathod, y defaid a'r geifr.

Dywedodd eu llefarydd Pete Riley: Dydy iechyd y ffarmwr ddim yn cael ei effeithio pan mae'r ffarmwr yn trochi'r defaid cymaint ond wrth drin yr hylif wedyn hefyd.