Jones Roberts, yn athrawon arnom ar ein taith i fyny'r ysgol ac wrth eu traed hwy y dysgais am fywyd Crist, teithiau yr Apostol Paul a helyntion rhai o gewri'r Hen Destament.

Ni thybir ei fod yn uniongyrchol berthnasol i bwnc yr ysgrif hon, gan nad yr un o angenrheidrwydd yw'r hyn a ddywedir yn yr Hen Destament am y syniad o genedl â'r hyn a ddywedir am y syniad o Israel.

Y mae realiti pechod dyn, a'r dieithrwch, sy'n ganlyniad hynny, rhwng Duw a dyn, yn cael ei gydnabod yn gyffredinol drwy'r hen Destament.

ii) i ddechrau ffurfio canon o lenyddiaeth Gristionogol a wrthodai syniadau Gnosticaidd, ac a danlinellai'r parhad rhwng proffwydoliaeth yr Hen Destament a chenhadaeth Crist;

Y Cyflawniad Ysgrythurol: Byddai'r dehongliad o farw Crist fel aberth dros bechod yn annealladwy onibai am aferion a disgwyliadau Israel yn yr Hen Destament.

Ynghanol yr helynt hon y cyflawnodd Morgan waith mawr ei fywyd, sef cyfieithu'r Hen Destament (ac eithrio'r Salmau) a'r Apocryffa o'r newydd i'r Gymraeg, a diwygio cyfieithiadau William Salesbury o'r Salmau a'r Testament Newydd - fel y clywsoch yn gynharach fore heddiw, fe gafodd Salesbury beth help gyda'r Testament Newydd gan Richard Davies a Thomas Huet.

Yn ychwanegol at y ddau brif syniad hyn am bechod ac iawn, y mae yna ddarnau unigol o fewn i'r Hen Destament sy'n dangos yn eu ffordd eu hunain ddirnadaeth unigryw o'r agwedd hon ar berthynas Duw a dyn.

Yn naturiol y mae dehongliad y Testament Newydd ar waith Crist yn adleisio'r elfennau offeiriadol a phroffwydol yn niwinyddiaeth yr Hen Destament.

Yn yr un modd yn union, gwahaniaetha'r Hen Destament yntau yn fwriadol rhwng pobl a chenedl.

Os na fedrwn ni heddiw hawlio'r un adnabyddiaeth gyfeillgar o gymeriadau'r Hen Destament, mae maniffesto taith Y Gohebydd yn crynhoi llawer o hanfodion crefft y gohebydd tramor.

Nid oes enghraifft bendant yn yr Hen Destament o ŵr yn mabwysiadu un arall; ond yr oedd yn arfer cyffredin ym Mesopotamia.

Nid yw hyn, fodd bynnag, yn eu gosod yn yr un categori â phobl Dduw fel y disgrifir hwy yn yr Hen Destament.

Yn yr Hen Destament

Yn yr Hen Destament cawn brotest gref yn erbyn cyfrifiad a drefnwyd gan y Brenin Dafydd.

Ond rhagdybir y cysylltiad rhwng aberth, gwaed a maddeuant trwy gydol yr Hen Destament.

Dengys yr Hen Destament hefyd fod gan bob cenedl ei duw, ac yr ystyrid cenedl fel eiddo ei duw.

Cafodd ddalen o Destament Groeg ar ffordd Pen y Foel, a phenderfynodd ddysgu yr iaith honno, a gwnaeth hynny i raddau lled berffaith.

Yn niffyg fersiwn Cymraeg o'r Hen Destament, o'r Beibl Saesneg hwn y byddai William Morgan yn darllen y llithiau o'r Hen Destament yn Llanrhaeadr-ym-Mochnant.

Gellid, wrth gwrs, ymhelaethu llawer ar y syniad ac ar wahanol agweddau arno ym mywyd Israel; ond dal i drafod syniad diwinyddol am berthynas Duw ag Israel y byddid, heb ddod i'r afael â syniad yr Hen Destament am hanfod cenedl yn gyffredinol.

Cymerid ffyddlondeb cenedl i'w duw cenedlaethol yn ganiataol, ac felly cwbl wrthun yng ngolwg yr Hen Destament oedd anffyddlondeb Israel i'w Duw.

Nid oes sicrwydd iddo gyfieithu unrhyw ran o'r Hen Destament na'r Newydd.

Y mae'r prif drosiadau wedi eu seilio yn naturiol ar syniadau o'r Hen Destament.

Drwy ei gosod ei hun mewn hanes y daeth cenedl Israel yn yr Hen Destament i'w deall ei hun - h.y.

Yn y traethodau sydd wedi eu casglu yn Llyfr Ancr Llanddewi Brefi byddai cyfle iddo ystyried sut y trosid i'r Gymraeg yn y Cyfnod Canol ddarnau fel y Deg Gorchymyn, y Gwynfydau, Prolog Efengyl Ioan ynghyd ag ugeiniau o adnodau unigol o'r Hen Destament a'r Newydd.

Y mae'n ddiamau fod y gred yn nhrefn Duw a'i allu byd-eang yn cynnwys y syniad o le a chyfraniad pob cenedl; ond dylid gwahaniaethu rhwng hyn â syniad cwbl wahanol yr Hen Destament am etholedigaeth Israel fel pobl Dduw a phlant y cyfamod.

Fersiwn diwygiedig ydyw o Feibl Mathew, ei Hen Destament wedi ei ddiwygio yn ôl fersiwn Mu%nster, a'i Destament Newydd yn ôl fersiwn Erasmus.

Pan fabwysiadwyd llyfrau'r Hen Destament gan yr Eglwys Gristionogol yn dreftadaeth iddi, wrth gymryd yn ganiataol fod parhad rhwng crefydd yr Iddewon a Christionogaeth, fe dderbyniodd yn rhan bwysig o'r dreftadaeth honno y syniad Iddewig mai diben Duw yn cael ei weithio allan mewn amser yw hanes.

Gyda diolch i lyfrau fel Daniel ac Eseia yn yr Hen Destament, fe aeth ati i fwrw'i lach ar Ddinas Fawr Caethwasiaeth ac ar y cyfoethogion a'r gwleidyddion ar draws y byd a fu'n ei chynnal:

Gwelodd y golygydd ei hun fel y Jacob arall hwnnw yn yr Hen Destament yn 'gwisgo siaced fraith am ei anwylyn'.

Cyflawnwyd motifau prynedigol yr Hen Destament yn ufudd-dod ac aberth terfynol Crist er iachawdwriaeth dyn.

Nid Beibl yn ein hystyr no mohono, ond crynodeb o lyfrau hanesyddol yr Hen Destament.

a Prif ddarlun y waredigaeth yn yr Hen Destament oedd y Pasg pan waredwyd y genedl o'i chaethiwed yn yr Aifft a'i harwain i ddiogelwch trwy'r Môr Coch.

I'r mwyafrif, yr oedd y Beibl yn llyfr cwbl ddieithr, a chyfaddefodd llawer o'r milwyr na wyddent fod dau Destament yn y Beibl cyn iddynt fynychu 'Awr y Caplan', sef yr awr neilltuedig a roddwyd i'r caplan i gwrdd â'r bechgyn a'r merched mewn awyrgylch anffurfiol.

'Neith i gnesu, er 'i fod o fel wermod.' 'Mi gofi'r nawfad gorchymyn, Pyrs?' Ond, hyd yn oed os cofiai'r coetsmon orchymyn yr Hen Destament i beidio â lladrata, ni chaniatâi ei syched iddo ufuddhau iddo.

Gwelir mor fynych y defnyddia'r Hen Destament yr ymadrodd "brenhinoedd y cenhedloedd" (e.e.

Pan geisir olrhain dysgeidiaeth yr Hen Destament ar gwestiwn cenedl, deuir wyneb yn wyneb â'r broblem a drafodir ymhob ymgais i ddadansoddi hanfod cenedligrwydd, sef y gwahaniaeth rhwng 'pobl' a 'chenedl'.

Yn narlun y pasg y gweir tri motif gwaredigol yr Hen Destament ynghyd, y pdh, y kpr, a'r g'l.

Ni thybiodd neb fod y plant yn grefyddol, er eu bod wedi mynychu digon o gyfarfodydd y Capel i hawlio braint saint yr Hen Destament i alw unrhyw un a bechai'n eu herbyn yn gythraul ac yn ddiawl hefyd.