Llyfrgell Home Page Contents

Llyfrgell Owen Phrasebank

diwydiannol

diwydiannol

Yn ogystal â'r ffaith fod yr Ymneilltuwyr yn dadlau ymysg ei gilydd, yr oedd yr elyniaeth yng Eglwyswyr yn dwysa/ u, a'r dadlau'n chwerw wrth i lwyddiant ysgubol Ymneilltuaeth ddod yn fwyfwy amlwg, yn arbennig yn yr ardaloedd diwydiannol newydd.

Sylweddolodd Lingen fod tebygrwydd mawr rhwng yr ysgolion o dan adain y gweithiau diwydiannol newydd a'r hen ysgolion plwyf, gan fod y gweithiau, fel y sylwodd mewn cymhariaeth drawiadol, wedi cymryd lle'r hen faenor gynt.

Ac am gymoedd diwydiannol de Cymru mae'n dweud: 'But industrialism is the destroyer of all nationhood, reducing men to hands and community to mass.

Dewisodd yr awdur ymdrin â phum thema sy'n ganolog i'r cyfnod hwn - Cymru a Chymreictod, Bywyd Bob Dydd, Crefydd ac Addysg, Deffro Diwydiannol a Brwydr y Bobl.

Gyda'r Chwyldro Diwydiannol llifodd cannoedd o filoedd o Gymry i'r ardaloedd diwydiannol gan ddwyn eu hiaith, eu crefydd a'u gwerthoedd gyda hwy.

Nid oedd fawr o gariad at y meistri diwydiannol yn eu plith .

Rhoes y mewnlifiad trwm cyn ac yn fwy byth yn ystod y rhyfel bwysau llethol wrth gefn y broses Seisnigo yn yr ardaloedd diwydiannol, tra oedd y rhyfel ei hun yn dyfnhau Prydeindod y Cymry.

Fel yn yr ardaloedd diwydiannol, roedd y perchnogion tiriog yn yr ardaloedd gwledig fel petaent yn anymwybodol o ddiffygion arswydus eu deiliaid.

Anwylai fy mam yr ybaid cynnar hapus a gawsai yn yr ardal honno cyn cael ei symud yn wyth oed i gymoedd diwydiannol Morgannwg; a diau fod swyn iddi yn yr enw 'Merlin'.

Nes i mi, oedd yn dod o gwm diwydiannol yn y de sylweddoli fod tymor wyn bach yn galw am ofal a bugeilio ymroddedig, ac wedi'r wyna, oedden, roedden nhw nôl yn eu seddau.

I gymharu â siroedd Penfro ac Aberteifi, ym Morgannwg roedd llawer o'r plant yn llai na phum mlwydd oed, a'r plant dros ddeg yn llawer prinnach, am fod cyfle ganddynt i fynd i weithio yn y gweithfeydd, a dyna a wnaeth i Lingen gefnogi nid yn unig ddeddfwriaeth yn erbyn gadael i blant bach weithio, ond hefyd i roi pwys ar ganolbwyntio ymdrechion i gael ysgolion babanod yn yr ardaloedd diwydiannol.

Rhan o'r deffroad hwn oedd y Cymdeithasau Taleithiol; ond rhan arall, fwy arwyddocaol o bosibl, oedd y cymdeithasau Cymreigyddol a gododd fel grawn unnos trwy'r wlad yn ystod yr ugeiniau a'r tridegau, ac yn enwedig yn y cymunedau diwydiannol newydd yn ne-ddwyrain Cymru, a oedd yr adeg honno bron yn uniaith Gymraeg.

Yr oedd yr Wyddgrug yn ddyledus am ei llwyddiant i'r chwyldro diwydiannol a chyfoeth mwynol y gymdogaeth.

O grafur ddaear â ffyn ac esgyrn i ffermio diwydiannol technolegol a bwydydd GM, bur rhaglen hyddysg, llawn gwybodaeth Fruitful Earth, yn olrhain sut y lluniwyd ein hynysoedd gan yr angen i fwyta.

Yn wir, un o siomedigaethau llenyddiaeth Gymraeg yr ugeinfed ganrif yw bod profiadau mawr y bro%ydd diwydiannol wedi esgor ar gyn lleied o lenyddiaeth storiol dda.

Gan fod offeiriad Aberdâr wedi ymosod yn benodol ar Ymneilltuaeth, gan honni mai hynny, ynghyd â chryfder yr iaith Gymraeg oedd i gyfrif bod bywyd y dosbarth gweithiol yn yr ardaloedd diwydiannol yn isel ac anfoesol, yr oedd y dadleuon yn gorgyffwrdd â'i gilydd, a Ieuan Gwynedd yn ymddangos fel amddiffynnydd 'gwir Gymreictod'.

Credai cynifer o Gymry'r cymoedd diwydiannol hyn fod y Gymraeg yn isradd, yn hen ffasiwn, yn annigonol ac yn amherthnasol i anghenion y byd sydd ohoni.

Ofnai nad oedd y barwniaid diwydiannol goludog yn malio'r un ffeuen am iechyd, lles a dedwyddwch y gweithiwr cyffredin.

Yn y fasnach drionglog hon, cludid nwyddau a gynhyrchid yn ardaloedd diwydiannol Lloegr i orllewin Affrica a'u cyfnewid yno am gaethweision.

Y dystiolaeth fwyaf ysgubol a ddyfynnwyd oedd sylwadau'r Parchedig John Griffith, Rheithor Aberdâr, am yr ardaloedd glofaol a diwydiannol:

Ond ni thalwyd llawer o sylw i'r aflonyddwch diwydiannol a oedd ar gynnydd: 'Cyllideb i'r Bobl' a'r twf yn Llynges yr Almaen a bwysai ar feddwl y Llywodraeth Ryddfrydol.

Yn yr un modd, byddai cau hanner dwsin o gapeli yn Henaduriaeth Llyn ac Eifionydd yn fwy perthnasol na chau hanner dwsin o neuaddau bingo neu glybiau yfed yng nghymoedd diwydiannol y De.

Wrth gyferbynnu cefndir y nofelau hyn a chefndir llenyddiaeth Saesneg Iwerddon,mae Saunders yn nodi fod bywyd Iwerddon yn dal i fod yn amaethyddol, heb ei gyffwrdd gan ddiwylliant diwydiannol Lloegr.

Yn ddiweddar bu'r Athro Brinley Thomas yn dangos mai'r chwyldro diwydiannol a gadwodd yr iaith Gymraeg yn fyw yn ail hanner y ganrif ddiwethaf.

"Mi fyddwn ni'n defnyddio adeiladau fferm Y Faenol fel stad o weithdai diwydiannol," meddai Alun Ffred Jones, cynhyrchydd y gyfres.

Ni chyfrannodd yr ardaloedd diwydiannol ddim newydd chwaith i'r bywyd cymdeithasol Cymreig nac i lenyddiaeth yr eisteddfodau.

Yr oedd i lwyddiant diwydiannol yr Wyddgrug, fel i lwyddiant diwydiannol rhai o drefydd Deheudir Cymru, ei broblemau, a daeth tonnau'r llanw Seisnig cyntaf i effeithio ar y werin Gymreig dros Glawdd Offa, er bod hwnnw wedi ei godi ganrifoedd lawer ynghynt.

Y mae llawer o'r bobl hynny y meddylir amdanynt fel Cymry - glowyr y de er enghraifft - yn ddisgynyddion i Saeson a ddaeth yma i weithio yn nyddiau'r chwyldro diwydiannol.

Am y tro cyntaf cafwyd mewnlifiad mawr o aelodau i'r Blaid na fedrent Gymraeg, ac yn cynrychioli ardaloedd diwydiannol Cymru.

Nid oedd y Dirprwywyr yn cyfyngu eu hymweliadau i leoedd diwydiannol; byddent yn ymweld â phob sir, gan adrodd gyda'r un trylwyredd ar ysgolion mewn ardaloedd gwledig a'r cymunedau yr oeddynt yn eu gwasanaethu.

ehangu terfynau ein diwylliant Cymraeg, ystwytho a chymhathu ein Cymreigrwydd i gynnwys a mynegi'r gwareiddiad dinesig diwydiannol yr ydym yn byw ynddo heddiw.

Blwyddyn o anghydfod diwydiannol gyda 200,000 ar streic, a'r Heddlu, hyd yn oed, yn mynd ar streic, a'r faner goch yn hedfan yn Glasgow.

Deffrodd yr ymgyrch deimladau dwfn trwy Gymru oll, lawn cymaint yn yr ardaloedd diwydiannol ag yn y Gymru wledig.

Yr oedd y gweddill o'i theulu wedi symud i Aberdar yn un o gymoedd diwydiannol Morgannwg.

I rywun â chryn gydymdeimlad, fel oedd gan Symons, roedd amgylchiadau broydd gwledig a diwydiannol Cymru yn adwythig eu dylanwad.

Un o'r achosion diweddaraf o hyn oedd dyfarniad bwriadol, haerllug y Tribiwnlys Diwydiannol drwgenwog hwnnw ym mae Colwyn rhyw flwyddyn yn ôl, nad oedd gan Gyngor Sir Gwynedd yr hawl i fynnu bod gan ymgeiswyr am rai swyddi wybodaeth o'r Gymraeg.

Gofynnodd yr aelodau am i bapur polisi ar fater Cyflogaeth a Datblygiad Diwydiannol gael ei baratoi a'i drafod cyn i unrhyw bolisiau gael eu cynnwys yn y Cynllun Lleol.

A'r olaf o'r ystyriaethau ydyw'r lleihad parhaol ym maint ein diwydiannau cynhyrchu nwyddau gorffenedig - hynny yw, ein sylfaen diwydiannol.

Erys y cof am y caledi hwnnw yn yr ardaloedd diwydiannol, a gwelir effeithiau ei greithiau hyd y dydd hwn.

Mae'r papur hwn yn edrych ar faterion sy'n ymwneud â chreu a chadw gwaith yn y sectorau diwydiannol ac adwerthu.

Yn ychwanegol at bynciau, mae gofyn i arolygwyr ystyried dwy agwedd arall ar y ddarpariaeth gwricwlaidd: (i) y Dimensiwn Cymreig a (ii) y themâu trawsgwricwlaidd (addysg yrfaoedd, dealltwriaeth gymunedol [gan gynnwys dinasyddiaeth], dealltwriaeth economaidd a diwydiannol, addysg iechyd ac addysg yr amgylchedd).

Opera sebon fydd Pengelli wedi ei sefydlu mewn gweithdai diwydiannol a bydd ugain pennod hanner awr yn cael eu ffilmio yno.

"O'i gymharu â rhai o'r symiau ar y rhestr cyfalaf, dyma swm bitw, bitw iawn," meddai'r Cung Huws, a ychwanegodd: "Dwi'n amau ers tro bod 'na gynllun gan y Swyddfa Gymreig, a gan Gwynedd hefyd, i sianelu arian mawr i ganolfan gwleidyddol poblogaidd sy'n cael eu gweld -- a hynny ar draul yr ardaloedd diwydiannol traddodiadol, lle byddai'r arian yn gwneud mwy o les.

dyletswydd gwyr fel Mr Llywelyn-Williams na wyddant ddim am y bywyd gwledig yw sgrifennu am y traddodiad dinesig a diwydiannol y gwyddant amdano.

Gwahanol hefyd yw ei hoff gyrchfannau diwydiannol - hen chwareli sy'n mynd â'i fryd yn hytrach na phyllau glo, er mai'r rheiny oedd agosaf ato yn ystod ei fagwraeth yng Nghaerdydd.

A rhoi eu henwau priodol iddynt - treuliant personol, buddsoddiant diwydiannol, gwariant y llywodraeth (dyna'r drindod fewnol), ac yn olaf y sector allanol.

Wrth gwrs mae'n amhosib troi y tap i ffwrdd, fel y gellir rhoi terfyn ar gynnyrch diwydiannol.

O grafu'r ddaear â ffyn ac esgyrn i ffermio diwydiannol technolegol a bwydydd GM, bu'r rhaglen hyddysg, llawn gwybodaeth Fruitful Earth, yn olrhain sut y lluniwyd ein hynysoedd gan yr angen i fwyta.

Mae'r gwarchae economaidd sydd wedi parhau am fwy na deng mlynedd wedi amddifadu Kampuchea o unrhyw ddatblygiad diwydiannol ac economaidd.

Yng ngogledd-ddwyrain yr ynys y ceir y dystiolaeth amlycaf o'r Chwyldro Diwydiannol ym Môn.

Ymunodd Steve Evans â BBC Radio Wales hefyd, gan gyfuno ei rôl o gyflwyno'r rhaglen materion cyfoes Sunday Edition gyda'i brîff diwydiannol ar gyfer Newyddion y BBC yn Llundain.

'Rhoes ei geiniog brin at godi'r coleg' er mwyn i'w fab ei hunan beidio â medru nac iaith ei dad nac ystorïau'i dadau na gwybod dim am 'adlais cerddi ei ieuenctid pell'. Mynych y dywedwyd mai'r gwahaniaeth rhwng colegau Prifysgol Cymru a phrifysgolion dinasoedd masnachol a diwydiannol Lloegr yw mai meistri masnach a diwydiant a greodd y sefydliadau Seisnig ond ceiniogau'r werin a gododd golegau Cymru.

Daeth effeithiau'r safle hwn yn amlwg ar ôl y chwyldro diwydiannol gyda thwf enfawr y wladwriaeth.

Peidiodd Y Rhondda a bod yn gwm diwydiannol a rhannodd gydag ardaloedd tebyg y cyfnewidiadau ysgytiol a ddilynodd gwymp yr hen ddiwydiannau trymion - glo, dur a llechi.

Ar gefn hyn, gellir nodi fod lleihad yn y sylfaen diwydiannol yn eithaf cyffredin ar draws y byd (ac eithrio'r Eidal, yr Almaen a Japan).

'Roedd gweithwyr diwydiannol y De a'r Gogledd wedi creu undebau i amddiffyn eu hawliau cyn troad y ganrif.

* ymestyn gwybodaeth economaidd a diwydiannol

Byddai rhaglenni tri, pedwar a phump yn manylu ar y themâu hyn, gan ymdrin â ffermio, cludiad a datblygu diwydiannol.

Rhoddir dyfnder ychwanegol i'r cyfeiriadau hyn gan gyfeiriadau eraill sydd o gryn bwysigrwydd, sef i'r ardd-winllan sydd wedi'i sefydlu fel delfryd diwydiannol gan awdur Buchedd Garmon.

Yn y byd technolegol, diwydiannol sydd ohoni heddiw, gellid dadlau bod Saesneg yn gyfoethocach iaith, yn iaith sy'n fwy atebol na'r Gymraeg i'r miloedd o alwadau a wneir arni.

Gwyr pawb fod amheuon ac ofnau yn yr ardaloedd gwledig y bydd yr ardaloedd diwydiannol yn eu dominyddu.