Llyfrgell Home Page Contents

Llyfrgell Owen Phrasebank

ga

ga

'Ga'i Scaletrix, Trên drydan, beic mynydd, cit pêl-droed Cymru a chyfrifadur 'Dolig?

yr un teimlad ag a gâi wrth fynd i siopa 'da Janet i waelod Heol Eglwys Fair, wrth syllu ar y lamp fawr ar ffurf bachgen du'n dal gole yn y caffe crand gwyn 'na, a phawb yn wyn yn y siope, a'r tegane a phopeth, a'r bobl yn y llyfre - ar wahân i'r goliwogs - Jolly Wogs ...

Roedd y Wraig wedi bod yn defnyddio'r dŵr poeth trwy'r dydd gan nad oedd dim o'r llall ar ga'l ac fel yr oedd Ifor ar roi ei fawd ar gliciad y drws clywodd y glec fwya annaearol a glywodd erioed!

Roedd disgwyl i wraig crefftwr helpu ei gwr wrth ei grefft er mai dim ond hanner ei gyflog a gâi hi am wneud yr un gwaith yn union.

Yn sydyn, roedd ganddo ddwy gân newydd o safon a oedd yn dangos nad oedd o wedi colli dim o'i allu cyfansoddi.

Doedd yna fawr o alw am ei wasanaeth ac roedd hynny o gyflog a gâi yn fychan iawn.

Pe câi ei ddal fe gâi flynyddoedd o garchar.

Y tro yma dechreuodd ganu y gân honno "Hela'r Ysgyfarnog".

Y fath sbort a gâi y mân ysbigod bonheddig wrth wrando ar Ernest yn adrodd hanes anffawd Harri y Wernddu a'i geffyl di- ail!

Ac os ydi hi'n cau gwrando mi sleifia'i drwodd i'r cefn pan ga'i chefn hi a dy adael di mewn felly ac mi geith hi weld wedyn na tydan ni ddim yn wynt ac yn law drwg drwg go iawn.

Pan deimlodd yr ysfa i gael ci am y tro cyntaf, gofynnodd i Mam a Dad a gâi o gi bach fel anrheg pen-blwydd neu anrheg Nadolig, ond er crefu a chrefu, yr un oedd yr ateb bob tro.

darganfuwyd bod un o'r ffiniau tafodieithol pwysicaf yn cyd-daro â'r hen ffin rhwng llwythau Gâl a'r Etrwsgiaid.

Gân nhw i gyd weld taw coch yw ein gwaed.

'Fyddwch chi ddim angan swpar felly?' 'Ga'i damad efo Miss Willias, unwaith bydd yr hwch a finna' wedi landio.' 'Ffansi.'

Ie yr ymddangosodd y gân gyntaf?

Dim ond y Gwylwyr a gâi wisgo dillad lliwgar.

Anfonwyd cenhadon Cristnogol o Gâl, Sbaen a'r Almaen.

Y Gwylwyr yn unig gâi wisgo dillad hardd.

Wrth gloi'r ysgrif ddadlennol hon, meddai, fel pe mewn syndod am gân Jane Simpson-"Meddyliau-rnerch bedair ar bymtheg oed".

Fe gâi help Cen os byddai angen, ond roedd o am wneud y rhan fwyaf o'r gwaith os gallai heb gymorth neb.

Er mai yn Lambeth yn Llundain y ganed ef, fe'i magwyd ym Mhen-y-groes ac acen hyfryd shir Gâr fu ganddo weddill ei oes.

'Dewch 'te,' meddai, 'at gât y parc.'

Cymaint mwy o hwyl a gâi yn chwarae gyda chi...

Ga'i ychwanegu dau sylw.

Roedd y syniad ddinist yn gryf ym myd celf y chwedegau, ac yn hytrach na chreu cerfluniau 'hierarchaidd' a gâi eu gosod ar bedestal neu lwyfan gwell ganddo oedd creu 'democratiaeth o wrthrychau' a fedrai gyfleu teimlad tuag at ddarnau o natur, pren, haearn, pridd, unrhyw weddillion dienw y gallai eu defnyddio.

Hêd y gwcw, gwna un siwrne, Hêd ymhell i'r dwyrain dir, Dal ar linell haul y bore, Ar dy aden dal yn hir; Gerllaw Tigris, er mor anodd, Dyro gân o gôl y gwynt, Yn yr anial, yno tawodd Un a ganodd lawer gynt.

Yn ôl Adroddiad Prif Gwnstabl Sir Gâr, W.

Erbyn hyn aeth yn agos i ddau gan mlynedd heibio oddiar i ūr bonheddig o'r enw George Bowser ddod i lawr o Lundain i ardal Penbre, yn yr hen Sir Gâr, gyda'r bwriad o gychwyn y diwydiant glo yno.

'Ga'i weld un waith 'to - jest un waith - be sy yn y bocs at heno, mam?

Cofiaf un flwyddyn mai "Fflat Huw Puw% oedd y gân a llwyddodd i gael cwch go iawn i ni ar y llwyfan, a ninnau'n gwisgo cap pig gloyw a souwester.

Er nad oedd y gwrthwynebwyr yn rhai gâi eu cysidro'n rhai cryf roedd y sgôr yn arbennig yn plesio gan y gallai gwahaniaeth golie fod yn bwysig yn y diwedd.

Weithiau gwnâi rhywun rhyw sylw ffraeth, megis, "Mae'n siŵr dy fod wedi nyddu digon o edafedd i wau siaced am y byd erbyn hyn, Morfudd!" A'i hateb yn ddieithriad fyddai, "Rhyw ddydd, Mr Jones, pan ga'i weill!" A chwyrli%ai'r olwyn bren yn fwy penderfynol fyth.

A go brin y byddai dau esgob o Gâl wedi mentro mor bell i'r gogledd ar yr adeg honno, er yn wir fod llawer llan yn y gogledd wedi cael ei chyflwyno i Garmon, gan gynnwys Llanarmon yn Iâl sydd heb fod nepell o Faes Garmon.

Cenedl fach iawn wledig oedd Cymru, yn meddu ar ychydig o gannoedd o filoedd o boblogaeth yn unig, heb brifddinas debyg i Gaeredin neu Rennes a feddai ar seneddau y pryd hynny, neu Ddulyn a gâi senedd am gyfnod yn y ganrif nesaf.

Yn Cwassanaeth Meir fe gâi saith Salm ar hugain mewn Cymraeg mydryddol ac un mewn rhyddiaith, heblaw rhai darnau o'r Testament Newydd ac ychydig adnodau o'r Apocryffa.

O edrych ar y llyfr dros y blynyddoedd, nid y cyfraniad ei hun a gâi sylw fy mam bob amser ond yn hytrach y cofio am yr achlysur pan wnaed ef.

Meddyliai am ei dad wedyn, wedi cael telerau gosod, rhai gwael yn aml, na wyddai yn y byd a gâi efe dâl am ei lafur ar ddiwedd mis.

Jyst o fa'ma at gât y parc.'

Fe gei di wthio'r bygi a ga i ddal tennyn Cli%o,' eglurodd yn ansicr.

Byddai'n mynd dipyn yn grac wedyn pe digwyddai rhywun ganmol yn ei glyw y gân 'Cofio'.

Yn wir, ni hidiai'r golygydd fotwm corn a gâi'r Ymofynnydd ei got yn ôl ar ei gefn ai peidio, oherwydd nad 'wrth ei glawr mae adnabod cylchgrawn', ac os y byddai gweld yr hen ŵr heb ei gôt 'yn foddion i rywun dynnu ei gôt a thorchi ei lewys', ni byddai neb yn hapusach nag ef.

Fe ga i groeso mawr gan Cadi'r gath pan fydd hi'n arogli'r pysgod yma.'

Ar gael ci yr oedd ei fryd; am gi y breuddwydiai ac er mwyn prynu ci roedd o'n cynilo pob ceiniog a gâi.

Llew' drwy'r blynyddoedd ym myd llyfrau plant, o'r dyddiau cynnar hynny (ar ddechrau'r pumdegau) pan gâi cyrsiau i awduron eu cynnal yn y Cilgwyn, Castellnewydd Emlyn, at ennill Gradd MA Prifysgol Cymru am ei gyfraniad i lenyddiaeth plant.

Yn nes ymlaen bu'r porthmyn yn croesi Epynt wrth yrru gwartheg o Geredigion, Sir Gâr a Phenfro.

Bariton, Banciwr, Beirniad Yn ogystal â bod yn ganwr galluog mae arbenigwyr ym myd y gân fel JOHN STODDART a T GWYNN JONES yn pwysleisio bod Towyn hefyd yn feirniad praff.

Penderfynodd y capten y byddai'n anelu adre am Genoa - 'o leia mi ga'i groeso'n fanno' - i fyny'r arfordir.

a gâf awgrymu ichwi y gellir amau'n gryf ddilysrwydd egwyddor tebyg i'r un yr ydych chwi sydd o blaid rhyfel amddiffynnol yn sefyll wrthi, ac na ellir ei gweithredu heb ei bod yn arwain o raid, fel canlyniad i hynny ac mor anochel â ffawd, i holl gamwedd ac erchylltra yr holl drefn ?

Ond 'rwy'n siwr y byddai ef yn fodlon ar y cynulliad oedd yno, oherwydd yr oedd y rhai a alwodd ef yn 'fy mhobl' yn ei gân Preseli yn bresennol.

Edrychodd arni'n hir i weld pa argraff a gâi ei eiriau.

Erbyn diwedd y bedwaredd ganrif ar ddeg yr oedd y gwahaniaethau technegol rhwng Sais a Chymro a rhwng rhydd a chaeth yn llawer llai grymus nag y buont: y gwahaniaeth arwyddocaol bellach oedd hwnnw rhwng y rhai a lwyddai i gynnull tiroedd ac adeiladu ystadau a'r rhai a fethai wneud hynny ac a gâi eu gwthio tuag at y cyflwr o fod yn llafurwyr di-dir.

Pan gâi lonydd (ganddo ef ei hunan a chan eraill) at y cofiant yr âi - ac, yn awr ac yn y man, at y cofiant i Goronwy Owen yr oedd hefyd yn ei gynllunio.

Bydd yn teimlo pryder yn yr Hydref rhag ofn bod ei dail wrth ddisgyn yn peri blinder i'r teulku drws nesaf neu'n myfyrio ar faint o arian a gâi pe torrai hi i lawr a'i gwerthu fel coed i'r saer.

Yr ail beth oedd ymateb yr ymgeisydd i bêl rygbi a gâi ei thaflu ato fel y cerddai i mewn drwy'r drws i'r cyfweliad.

Cyfansoddodd T.Gwyn Jones (Tregarth) gân leddf ar y geiriau, "Mae'r bechgyn wedi mynd i ffwrdd, Mae'n ddistaw hebddynt wrth y bwrdd..." a chenid hi gyda dwyster yn yr Undeb yn fynych.

`Ga i ei agor e?' `Pam?

Yn y gerdd mae Justine Merritt yn gweddi%o dros bopeth a gâi ei ddinistrio, gan gynnwys ei ffrindiau a'i gelynion, y rhosyn, y gragen ar lan y môr, a'i hwyres fach newydd.

Codi o'r llwch a wnaeth Ieuan Gwynedd, yntau, a hyd yn oed pan oedd yn weinidog yn Nhredegyr dim ond cildwrn pitw a gâi am ei wasanaeth.

A wi'n dishgwl y byddwch chi wedi ca'l rhywbeth gwell na chortyn i glwmi gât y ffordd erbyn y tro nesaf!' a herciodd yn ei blaen i chwilio am feia.

"Be ga i wneud i helpu?" gofynnodd Stan.

'Tŵr a gâr gwald' ydoedd y plasty i Ruffudd Phylip, sef cartref diddos i'r gymdogaeth y lleolid ef ynndi.

Pam na ofynni di ga'i fynd i mewn ar fy mhen fy hun 'ta, os nad ydi hi am dy gynnwys di?

Edrychai Rhys ymlaen at yr amser pan gâi o ymuno yn sgwrs y bechgyn, gan frolio campau ei gi o.

Cydgyfranogai'r ddau o'r un nwydau dynol, bid sicr, ond yma eto eu trin a wnai'r naill ūr a'i drin ganddynt a gâi'r llall.

Ga' i 'i adael o yma, ar y silff 'ma, tan ddydd Llun?' 'Dwyt ti ddim isio'r gyfrol ysbrydoledig?' 'Wel ...

Yn wir, dyna'r thema a ysbrydolodd ei emynau mwyaf cofiadwy, fel yr ysbrydolodd ei gân fawr Golwg ar Deyrnas Crist.

Roeddwn ar fin anobeithio'n llwyr pan gododd y meindar yn flinedig a mwmian rhywbeth am yr amser prin a gâi yng nghwmni ei deulu.

Bu llawer o fân siarad, cyhuddo a bygwth ar ran y grwgnachwyr eisteddfodol, ac aeth rhywrai mor bell â chyhoeddi cân enllibus yn Tarian y Gweithiwr a'i galw'n 'Gân y Cenders'.

Mi ddaru 'na ffrindia' i Anti Nel ddod yn ôl i ga'l cinio efo ni - mae hi'n governess ar blant yn un o dai mawr y dre' 'ma, ac mi ddaru Anti Nel fy warnio fi i fyhafio 'ngora'.

'Dal ar y cyfla ro'n i, Pyrs, i ga'l gair bach efo fy Nhad nefol.' 'A finna'n fa'ma, â chymaint o bwn gin i â bastard mul Nant Pwdin ar noson ffair.' 'Rydan ni yn ca'l ein hannog yn y Beibl i weddi%o'n ddi-baid.' 'Ydach, mi wn.

Ond doedd dim ots ganddo yn y bôn sut gi a gâi, er y byddai'n well ganddo beidio â chael chihuahua gan ei fod o'n amau ai ci go iawn oedd hwnnw, ynteu lygoden o fath arbennig.

Bwytâi bopeth a gâi ac yn raddol daeth yn ddigon cref i wynebu ysgol eto ac i chwarae'n hapus â'i brawd.

Ga'i air bach tawel gydag e.

LIWSI: Ga'i ddweud wrthych chi?

Cyffyrdded dy Ysbryd Sanctaidd â'n calonnau nes bod gorfoledd yn dygyfor ynddynt a gwefr yr iachawdwriaeth yn troi'n gân ar ein gwefusau.

Yn graddol glywed adlais o grombil ein gilydd yn mynd yn un gân gorfoleddus...Roedd hi'n crynu wrth feddwl am y peth rŵan...

Cystadleuaeth y "Gân Werin i rai mewn oed".

Beth bynnag, yn ôl a gofiaf, pan fu rhaid iddo ddangos y 'cerdyn' hollbwysig yn y diwedd, fe ddywedwyd yn garedig wrtho fod Pantycabal wedi bod yn gyfan gwbl yn yr iawn, er ychydig yn ddihiwmor o bosib, a'i fod ef, Waldo, wedi troseddu wrth beidio â dangos y cerdyn, ond y câi ef ei esgusodi'n llwyr pe bai ef yn sgrifennu ychydig o'r hanes ar gân i'r Pembrokeshire Police Gazette; ac yno, onid wyf yn camgymryd, yr ymddangosodd y gerdd am y tro cyntaf.

ARLOESWR YM MYD DIWYDIANT Erbyn hyn aeth yn agos i ddau gan mlynedd heibio oddiar i ŵr bonheddig o'r enw George Bowser ddod i lawr o Lundain i ardal Penbre, yn yr hen Sir Gâr, gyda'r bwriad o gychwyn y diwydiant glo yno.

Wrth sbio ar ei choesau hirion daeth i'w feddwl bwt o hen gân werin yr arestiodd o rywun am ei chanu rywdro:

Gelwid ef yn Maecenas - yn noddwr llenyddol a chynghorwr - gan ei gâr William Vaughan o Gorsygedol, cyfaill mawr Ben Johnson.

Ai Louis i'w weld bob cyfle a gâi, a phan ddaeth ei dad yn ddigon cryf i ddweud yr hanes, gwrandawodd y mab arno mewn syndod.

Eu gobeithion am y cynhaeaf, i raddau helaeth, a gâi'r bai am drythyllwch a maswedd Calan Mai.

Nid ailadroddai wrth Rowland y pethau a ddywedasai ei gâr wrthi o dro i dro.

'Roedd y gân yn ffefryn gan David Ellis drwy gydol yr amser y bu yn Salonica.'

Gwenent hwythau hefyd, er bod ambell i wg weithiau pan gâi rhywun arall chwarae ran Mair yn nrama'r Geni, ond ciliai'r wg wrth i'r hen ŵr gydio yn eu dwylo wrth gerdded o'r perfformiad.

Ga'i ddod efo chi?

Ond yn sydyn, tua chanol y gân dyma Wiliam Prichard yn rhoi bloedd fawr yng ngwyneb Mrs Owen wrth actio dal yr ysgyfarnog.

Fel y rhan fwyaf o gwmni%au recordiau eraill yng Nghymru, bydd Ankst yn ymatal rhag ymyrryd yn artistig - caiff pob grŵp neu artist benrhyddid i recordio unrhyw gân neu ddilyn unrhyw lwybr cerddorol a ddymuna.

"Os alla i ei drwsio rwan, mi ga i aros yn hwyrach yn y bync." Wedi cyrraedd y starn, gwyrodd dros ochr dde'r llong lle'r oedd y cloc.

Yr un oedd y gân, neu ganeuon, ymhob man, a dyma nhw fel y cofiaf heddiw: 'O meistres fach annwyl A siarad yn sifil Calennig os gwelwch yn dda, Yna llwyddiant i'r gwydde A'r moch a'r ceffyle A hefyd i'r defed a'r da.' Os byddai seibiant go hir cyn i ffenestr y llofft gael ei hagor fe fyddem yn canu'n uchel a chyflym: 'Os ych chi'n rhoi, Dewch yn gloi Ma' nhrad i bron â rhewi.' Mewn ty arall, neu fferm arall, fe fyddai'r gân yn wahanol rhywbeth fel hyn: Mae'r hen flwyddyn wedi mynd Wedi cuddio llawer ffrind, O!

"Deued yn gynnar," gorchmynnodd, "iddo ga'l cwrdd â mamgu cyn iddi fynd i'r gwely." gyrfa'r gŵr o dregaron carey jones tud.

Yn eu gwely'r noson honno ni fu diwedd ar eu chwerthin wrth iddynt feddwl mor wir oedd yr holl straeon a gâi eu hadrodd i brofi fod popeth gymaint mwy yn America.

Bob wythnos pan ychwanegai'r ugain ceiniog a gâi yn bres poced at y swm oedd yno eisoes, teimlai fod ei freuddwyd ychydig bach yn nes at gael ei wireddu.

'Ga' i'r goriad, Miss Lloyd?

Fe gâi egluro yn nes ymlaen.

Ond tybed ai dyma'r unig fwynhad a gâi'r darllenwyr wrth flasu'r stori hon (a ymddangosodd gyntaf yn Seren Gomer) am ddrychiolaeth go gnawdol ei dueddiadau:

Yno fe gâi rodio daear cenedl rydd, a honno'n genedl Geltaidd fel ei genedl ef ei hun.

Y mae'n ddigon tebyg mai yn y Traethodydd yr ymddangosodd y gân, oherwydd yno y gyrrai Islwyn y darnau y byddai falchaf ohonynt.

Hwyrach mai fi y'n methu, ond ni chofiaf glywed dim yn cael ei ddweud mai hen gân werin ydoedd yn mynd nôl i'r cyfnod pan fyddai menywod yn golchi dillad yn yr afon, ac mai pwrpas y gân oedd cael hwyl.