Ffurfiwyd y Garreg Galch pan oedd y darn yma o'r wlad o dan y môr yn y cyfnod Carbonifferaidd, ac yn gorwedd ychydig islaw'r cyhydedd.

Mae craig sy'n gyfoethog mewn magnesiwm carbonad, sef Dolomit, i'w weld yng nghanol creigiau'r bae, yn ogystal â Charreg Galch Wlitig.

Mae'r clogwyni ger Trwyn y Witsh yn werth eu gweld oherwydd mae'r haenau o garreg galch a siâl Lias yn llawn o ffosiliau Gryphea yn ogystal ag amonidiau a nautiloidiau.

Gelwir y Garreg Galch yn "ffug-brecia% oherwydd fd yna ddarnau o graig lliw tywyll yng nghanol y graig Iwyd frown, ac nid oes neb yn siwr sut y daeth y darnau lliw tywyll i fod yn y graig.

Yno mae'r dþr i'w gael ynghyd â chyflenwad o galch.

Os ydych yn hoffi casglu ffosiliau does dim gwell craig na'r Garreg Galch yma ger Bwlch Kate Anthony sy'n llawn o'r crinoid bychan ac o'r cwrel Caninia, Lithostrotion, Cyringopora a Michelina, heb sôn am y braichiapod a'r gostropod (Bellerophon a Euromphalus).

Ychydig a feddyliwn i bryd hynny fod y Garreg Galch Garbonifferaidd sy'n brigo o gwmpas y Mwmbwls mor hynod o ddiddorol ag y deuthum i sylweddoli'n hwyrach, yng nghwmni fy athrawon daearegol o Brifysgol Abertawe.

Ac fe gefais gyfarwyddiadau - manwl; pwy ffordd i'w dilyn allan o Langolwyn, troi i'r chwith wrth eglwys y Santes Fair, a dilyn y ffordd fawr am ryw ddwy filltir, troi oddi ar honno wedyn wrth westy'r Tarw Du, a dilyn y ffordd gulach i fyny'r llechwedd; troi heibio talcen capel Methodus a dilyn ffordd y chwarel garreg galch; yna, ar grib rhiw go serth, ac yng nghanol y wlad yr oedd Trem Arfon.

Fe fu'n cynnal Dosbarth Allanol yn Nhalgarreg am flynyddoedd, ac fe fu'n arferiad ganddo draddodi 'darlith haf' ar ben yr hen odyn galch ar draeth Cwmtydu, bob mis Awst.

Ym Mro Gþyr fodd bynnag mae'r Hen Dywodfaen Goch yn brigo yn y canol ar Gefn Bryn tra bod y creigiau iau, sef y Garreg Galch a'r Grit Melynfaen, yn gorwedd o cwmpas ar bob tu.

Uwchben yr haenau du yma o esgyrn mae carreg galch a sial y creigiau Lias i'w gweld, ac yn wir, mae yna lwybr o'r traeth sy'n arwain i fyny'r clogwyn ar y garreg galch.

Damcaniaeth arall yw fod y calch yn yr haenau wedi sychu'n gyflymach ar adegau pan oedd y tywydd yn boethach gan greu haenau tewach o garreg galch.

Ar ben y clip, chwarel galch, yn graith ar y llethr uwch ben.

Y Mwmbwls yw'r bae cyntaf ar ochr ddwyreiniol Bro Gþyr, ac mae'r Garreg Galch a welir ger y Pier yn ddirgelwch llwyr i ddaearegwyr.

Mae'r clogwyni yn mynd yn uwch wrth i chi gerdded o aber yr Ogwr, ac yn dechrau ger y clogwyni isel mae'r creigiau Triasig yn gorwedd ar y Garreg Galch Carbonifferaidd.

O ben y clogwyn gellwch weld draw dros Fôr Hafren at Wlad yr Haf neu eistedd ger y garreg galch i edrych am esiamplau o'r wystrysen 'Liostrea'.

Darn deheuol o anticlin yn y Garreg Galch yw Pen Pyrod (neu Worms Head) ac mae echelin yr anticlin i'w weld pan mae'r llanw allan ar y darn tir rhwng Pen Pyrod a'r tir mawr.