'Roedd pryddestau gan Dafydd Jones, Ffair-rhos, Gwilym Morris.

Meddai, mewn ateb i Gwilym R.

A phan eir ymlaen yn nes at ganol y ganrif, y mae etifeddion yr 'Ymneilltuaeth Newydd', gwyr fel Lewis Edwards, Henry Rees neu ei frawd, Gwilym Hiraethog, mewn gwahanol ffyrdd yn parhau'r cyfuniad rhwng yr hen draddodiad a'r newydd.

Neu mewn brawddeg: Mae Gwilym yma.

Cyfieithiad Saesneg o holl gerddi Dafydd ap Gwilym, gyda nodiadau.

Mae Gwilym a Kitty Griffiths yn gefnogol iawn i lawer mudiad ym mro'r Arwydd a diolchwn iddynt am eu diddordeb hael i'r Arwydd hefyd.

Yng Nghymru yr oedd Dafydd ap Gwilym wedi dod i'r amlwg fel bardd sech a bardd natur mwyaf llenyddiaeth Gymraeg ac wedi dod yn bwnc ymchwil i ysgolheigion yn ogystal ag yn un o ffynonellau ysbrydoliaeth y Rhamantiaid, beirdd 'Y Nos, Y Niwl, a'r Ynys', chwedl Mr Alun Llywelyn-Williams.

Bu+m yn canu deuawd droeon a Gwilym Griffith oedd y partnar.

Gyda'r holl son fu wedyn am 'Gymraeg crap' rhaid nodi i'r cynigion oll gael eu cyflwyno mewn Cymraeg caboledig a graenus fyddai'n siwr o roi gwefr orgasmig i Gwilym Owen a Hafina Clwyd.

Ar y rhaglen radio, Wythnos Gwilym Owen, ddydd Llun dywedodd ei fod yn rhoi'r bai i gyd ar Adran Ddrama Cyngor Celfyddydau Cymru.

Ei dad yw'r cyn archdderwydd, John Gwilym Jones, Bangor.

Dywedodd fy mam wrthyf drannoeth fod rhyw dderyn wedi dweud wrthi am y digwyddiad.Euthum i ddawns yn y Cei unwaith.Roedd fy ffrind, Twm Fowey House (y Dr Thomas Gwilym Jones, un o benaethiaid Lever Brothers Port Sunlight wedyn) yn fy nghynorthwyo i smyglo fy siwt orau o'r ty wrth i mi ei thaflu o ffenestr y garet i lawr ato ac yntau yn sefyll ar yr allt wrth dalcen y ty.

Mewn gwirionedd yr oedd yn flwyddyn dda i Goleg Bangor oherwydd dau arall a raddiodd yn y dosbarth cyntaf oedd Gwilym Bowyer a Hywel D.Lewis, ond mai Athroniaeth oedd eu pwnc hwy.

O gofio fod y mab yn cynrychioli gwedd ar y tad, nid yw'n syn nad oes sôn o gwbl yma am alar y fam (fel a geir mewn marwnadau i blant yn y cyfnod modern, megis awdl Robert ap Gwilym Ddu i'w ferch, a 'Galarnad' Dic Jones).

Dichon, fodd bynnag, fod Gwilym Meudwy ymhlith yr olaf, onid yn wir yr olaf o brydyddion y bedwaredd ganrif ar bymtheg a fu'n crwydro o fan i fan, yn null yr hen faledwyr, yn gwerthu cynnyrch ei awen.

Ac yn sicr, roedd gan Gwilym R. Jones o'r cychwyn cyntaf ryw ofnadwyaeth greadigol ym mhresenoldeb y 'Gelyn olaf'.

Ond ar glawr Y Golofn a argraffwyd bedair blynedd yn ddiweddarach, fe'n hysbysir mai hwn yw'r 'trydydd cynyg' o weithiau Gwilym Meudwy.

Ac wrth estyn croeso nôl yn oedfa gyntaf Medi, Gwilym Haydn yn dweud fod e'n gobeithio fy mod i'n hoffi'r lliw, lliw meddai oedd yn adlewyrchu tymer y gweinidog yng nghwrdd eglwys mis Gorffennaf!

Y tri gorau oedd Siôn Eirian, Donald Evans a Gwynn ap Gwilym, a barnwyd fod y tri yn deilwng o'r Goron.

Yn eu plith yn ei gyfnod ef yr oedd ei gyd- letywr, Iorwerth Jones, Gwilym Bowyer, Trebor Lloyd Evans, O. M. Lloyd, R.Gwynedd Jones, Idwal Jones, W. T. Owen, Leonard Hugh, Llewelyn Lloyd Jones, Brynmor Jones, D.Morlais Jones ac eraill nid llai dawnus.

Neu ddwy elfen: Cododd Gwilym.

Yn ei gywydd 'Galw ar Ddwynwen' dymuna Dafydd ap Gwilym anfon y santes yn llatai, sef negesydd-serch, at ei gariad Morfudd.

Urddwyd Thomas Williams (Gwilym Morganwg), sef ceidwad y dafarn a enwyd, ac Evan Cule gan Iolo Morganwg yn yr orsedd hon.

Cyflwynwyd Gwobrau Cerddoriaeth Roc a Phop Cymru yn y Celt, Caernarfon, gan Owain Gwilym a Beks gydag adloniant gan Topper, Y Tystion, Catsgam a'r anfarwol Dafydd Iwan.

Yn anffodus, er na fedrir gwadu na allai Dafydd ap Gwilym fod yn ddyledus i gorff o farddoniaeth werinaidd, nid yw'r fath gorff wedi ei gadw, tra cedwir corff o ganu cyfandirol yn ieithoedd Profens, Gogledd Ffrainc, yr Almaen, etc., sy'n cyfeirio at un ffynhonnell bosibl i'r dylanwadau a fu'n gweithio ar y bardd Cymraeg.

O ystyried y nofel fel cyfanwaith y mae'r dystiolaeth yn pwyso'n drwm o blaid safbwynt John Gwilym Jones.

A'r ail gyfnod yr oedd a fynnai W J Gruffydd yn ei bapur i Urdd y Graddedigion, ac â Dafydd ap Gwilym yn fwyaf neilltuol; yn wir, iddo ef, Dafydd ap Gwilym oedd yr arwydd benodol gyntaf yn dangos ddyfod o'r ail gyfnod i lenyddiaeth Gymraeg.

Mae'r awyrgylch sydd yma'n nes at ysgafalwch canu Dafydd ap Gwilym nac at nwydau tymhestlog Pantycelyn.

Ond mae Gwilym R. Tilsley hefyd yn gweld y gymdeithas yn newid, y patrwm gwaith yn mynd â phobl i weithio mewn swyddfeydd, a diwylliant roc a rol yr arddegau yn disodli cymdeithas y festri.

Felly, yn yr un modd, er y byddai rhai gramadegwyr yn manylu mewn ffordd wahanol, fe ddwedwn i mai yr un hanfod o ddibynnu sydd mewn brawddeg fel 'Lladdodd Gwilym y ci.' 'Gwilym' eto yw'r canol.

Cerddi eraill: Cystadleuaeth hynod o gryf oedd hon a sawl un o Brifeirdd y gorffennol a'r dyfodol wedi cystadlu: Gwilym R. Jones, Edgar Phillips, J. M. Edwards, Dewi Emrys, Gwyndaf, Tom Parry-Jones, a William Morris a ddyfarnwyd yn ail.

Dw-i ddim yn cymryd 'Mae Gwilym yma' yn llethol o Iythrennol, bid siwr.

Ychydig ddyddiau cyn Eisteddfod Llanelwedd yn dangnefeddus a bodlon, fel y bu byw, bu farw Gwilym Richard Jones, 'Gwilym R.' i bawb.

Ac yr oedd crefft y cyfieithwyr rhyddiaith, yn enwedig ym maes testunau crefyddol, yn dal mor fywiol a chynhyrchiol ag erioed pan aned Dafydd ap Gwilym.

Ond fel y gwelodd Ifor Williams, prif gymwynas Glyn Davied ydoedd galw sylw at ddyled Dafydd ap Gwilym i'r Gogynfeirdd a'n cynorthwyo i'w mesur.

Pwrpas y rhan hon o'n llith ydyw dangos fod cytundeb rhwng ysgolheigion ynglŷn â dyled uniongyrchol neu anuniongyrchol Dafydd ap Gwilym i'r Trwbadwriaid (neu'r Trwferiaid) cyn i T Gwynn Jones sôn am ddyled y Gogynfeirdd iddynt, a bod rhai o'r ysgolheigion, megis W J Gruffydd a Lewis Jones, yn awgrymu mai trwy ddyled ei flaenorwyr yn y traddodiad llenyddol Cymraeg i'r Trwbadwriaid yr oedd Dafydd yn ddyledus.

Gweld 'Eryr Pengwern pengarn llwyd', ei glywed yn 'aruchel ei adlais', blasu 'afallen beren a phren melyn' teimlo Dafydd ap Gwilym pan drawodd ei 'grimog .

Yn hyn yr oedd yn hollol wahanol i OM Edwards, fel y cawn weld, ac felly y mae rheswm dros edrych ar Gymdeithas Dafydd ap Gwilym fel plentyn OM Edwards mewn mwy nag un ystyr.

Credai L Chr Stern fod beirdd Cymru yn y ddeuddegfed ganrfi a'r drydedd ar ddeg yn gwybod am y farddoniaeth a oedd yn ei bri yn Ffrainc, a'u bod wedi dod dan ei dylanwad; a pharthed Dafydd ap Gwilym, efallai nad oedd yn uniongyrchol ddyledus iddynt, ond am ei ddyled anuniongyrchol nid oedd dim amheuaeth.

Cerddi eraill: Daeth Gwilym Ceri Jones (Prifardd y Gadair, 1955) yn ail am y Gadair.

Y mae un o'm hoff feddargraffiadau i yn yr India yn coffau imperialydd o Gymro: 'Yma y gorwedd Gwilym Roberts a fu farw o effeithiau'i gyfarfyddiad a theigr'.

Yr "hen foi" ydy'r darlledwr Gwilym Owen, sydd wedi gwirioni ar y ffaith iddyn nhw ddefnyddio ei lais.

Ni wyddai Shakespeare, Milton, a Dafydd ap Gwilym wedi eu rowlio i'w gilydd ddim byd amdani hi, yn y mater o ddychymyg, o'u cymharu ag estate agent.

Roedd agwedd y plant ysgol hyn yn yn wahanol iawn i'r siniciaeth a geir gan ambell golofnydd yng Nghymru, megis Gwilym Owen a Hafina Clwyd, sy'n credu y byddai'n rheitiach i ni ymgyrchu dros Gymraeg cywir na thros le'r Gymraeg ym maes technoleg.

Emlyn Jones a Mr Gwilym Roberts yn gwasanaethu wrth yr organ.

Nid ydyw'n ddim llai na'r gosodiad hudol hyfryd - 'Mae Gwilym yma.'

Cerddi eraill: Gwynn ap Gwilym oedd yr ail.

Roedd ganddo'r ddawn ryfeddol i weld a gwerthfawrogi cymeriad, a marwgofion anfarwol yw'r rhai a ysgrifennodd am weinidogion fel Jenkins, Llwyn; Lewis Williams, Cilie a Gwilym Evans, Llandysul.

Mae rhywbeth mwy treisiol a dinistriol, ar y llaw arall, yn gorwedd islaw diwethafiaeth byd Gwilym Meredydd Jones, ac mae casineb oeraidd y stori-deitl, Chwalu'r Nyth, yn iasoer yn ei diffyg tosturi.

Dywedodd Gwilym Owen i Jon Gower, Gohebydd Celfyddydau BBC Cymru, ddisgrifio achlysuron pan nad oedd ond dau neu dri wedi dod i weld dramau mewn neuaddau lleol.

Gwilym Owen (colofn gas Golwg) yn dweud mai ymgyrchwyr y Sianel oedd pobl mwyaf siomedig diwedd y degawd.

Boed a fo am hynny, yr oedd DM Jones bron ar derfyn ei gwrs yng Ngholeg Worcester pan sefydlwyd Cymdeithas Dafydd ap Gwilym, a pha ran bynnag a fu iddo yn ei sefydlu, ni bu iddo ond y nesaf peth i ddim dylanwad ar ei datblygiad; yn wir, hyd y sylwais, nid yw ei enw yn ymddangos fwy na rhyw ddwy waith yn y cofnodion ar ôl cofnodion y cyfarfod sefydlu.

Bu Llanwrtyd a'i ffynhonnau yn gyrchfan boblogaidd gan lowyr a gweithwyr alcan dyffryn Aman yn ystod y cyfnod hwn, ac yma y treuliai Gwilym Meudwy yntau fisoedd yr haf, gan ddychwelyd i Frynaman, Llanelli, neu Abertawe bob gaeaf.

Fel Roger Edwards, yr oedd Gwilym Hiraethog yn edrych yn ôl o hyd.

y gweinidogion cryfaf eu sêl oedd william rees gwilym hiraethog ) a samuel roberts s.

Trefnwyd yr Eisteddfod gan Gwilym Roberts, Caerdydd.

Cyflwynwyd Gwobrau Cerddoriaeth Roc a Phop Cymru yn y Celt, Caernarfon, gan Owain Gwilym a Beks gydag adloniant gan Topper, Y Tystion, Catsgam ar anfarwol Dafydd Iwan.

Y mae a wnelo'r frawddeg ynghylch lleoliad Gwilym druan, ac yn ei sgil yr holl broses o raddio cwrs, â'r ail gwestiwn.

Robert ap Gwilym Ddu

Edrychwch yn ôl i gyfeiriad Pen-yr-ole-wen a throwch yn araf yn eich unfan draw at y Tryfan, "llofrudd o fynydd" chwedl Gwilym R Jones, heibio dannedd y Gribin at unigeddau'r Glyderau a'r Garn.

Ffrwyth y chwilio yw casglu mai'r ysgolheigion crwydrad a oedd wedi bod yn bont rhwng y Trwbadwriaid a Dafydd ap Gwilym.

Gellid cael llai: Gwilym!

Ni chymer ond cwmpas byr i grynhoi'r hyn sy'n hysbys am hanes barddoniaeth yn y ddwy dalaith hyn cyn cyfnod y to olaf o'r Gogynfeirdd ac oes Dafydd ap Gwilym.

Pa wedd bynnag am hynny, yr oedd rahid i bawb deallus gydnabod nad oedd Dafydd ap Gwilym yn sui generis yn llenyddiaeth Ewrop, hyd yn oed os oedd yn ymddangos fellyn yn llenyddiaeth Cymru, ond fel yr oeddid yn dod yn fwy hysbys yn llenyddiaeth y cyfnod a flaenorodd ei gyfnod ef, deuai'n fwyfwy tebygol fod rhai o wreiddiau barddoniaeth serch a barddoniaeth natur Dafydd ym marddoniaeth ei flaenorwyr, sef ym marddoniaeth y Gogynfeirdd neu Feirdd y Tywysogion, ac y gallai fod y dylanwadau cyfandirol y mae'n bosibl dadlau eu bod i'w gweld yng ngwaith Dafydd, mwen gwirionedd, yn rhai a effeithiodd ar farddoniaeth ei flaenorwyr.

Yn hytrach nag eiriol ar y santes yn enw'i chariad, y mae Dafydd ap Gwilym yn eiriol arni yn enw'i thad, Brychan.

Ond yr oedd un prydydd pur nodedig yn canu yn nyffryn Aman yn ystod chwarter olaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg a oedd yn un o'r ychydig Gymry a fu byw ar gynnyrch ei awen, sef William Owen (Gwilym Meudwy; Gwilym Glan Llwchwr; Professor Owen).

Cerddi eraill: Amanwy a Gwilym R. Jones.

Yn y gerdd hon 'roedd Gwilym R. Tilsley yn clodfori'r moderneiddio a fu ar y pyllau, ond 'doedd dim awgrym ynddi fod y diwydiant glofaol ar fin wynebu cyfnod maith o newidiadau a phroblemau a fyddai'n arwain yn y pen draw at dranc y diwydiant.

Ar un ystyr yr oedd y ffasiwn llenyddol a llenyddol-ysgolheigaidd yn Lloegr yn tueddu i gadarnahu barn llenorion a beirniad Cymru fod i Ddafydd ap Gwilym safle unigryw yn y traddodiad llenyddol Cymraeg, ond ar yr un pryd yr oedd yn tueddu i gadarnhau'r argraff o chwilio'n ddigon manwl, ddod o hyd i effeithiau dylanwadau cyfandirol arno.

Er mor wahanol eu moddau yw dramâu Groeg, Dante, Shakespeare, y Gododdin, y Mabinogi, Rhys Lewis, Dafydd ap Gwilym, Rilke, Dostoevsky, y rhyfeddod mawr yw y gellir dadlau eu bod i gyd yn arwyddocaol am yr un rhesymau, fod yn gyffredin iddynt i gyd yr elfennau a'r nodweddion sy'n cyffroi dyn yn deimladol ac ymenyddiol.

Anweledig fydd prif ganolbwynt y rhaglen olaf yn y gyfres Y Goeden Roc efo Owain Gwilym yn ei chyflwyno.

Tybed a oedd Dafydd ap Gwilym yn disgwyl i un a gafodd bedwar plentyn ar ddeg ar hugain ymuniaethau â'i reddfau corfforol ef?

Gwynn ap Gwilym oedd yr ail.

Rhoes y golygydd, a gymerai gymaint o ddiddordeb yng ngorffennol byw ei fudiad, gyfle i'w ddarllenwyr gael golwg ar gynnwys rhyfeddol dyddiaduron pwysig fel eiddo Evan Humphreys, Pen-lôn; John Jenkins, Glynmeherin; Gwilym Marles,i Llwyn, a John Thomas o Landysul.

Ymysg y beirdd a wahoddwyd i orsedd gyntaf y Fro roedd Edward Evan (lorwerth Gwynfardd Morganwg) o Aberdâr, Edward Williams (Gwilym Fardd Glas) o Ferthyr a'r Bont-faen, William Moses (Gwilym Glan Taf) o Ferthyr a Thomas Evans (Tomos Glyn Cothi).

Awdl sy'n cydymdeimlo â gwerin Cymru yn ei thlodi a'i dioddefaint yw hon, ac mae hi yn yr un traddodiad ag awdl anfuddugol Eifion Wyn ym 1900, 'Y Bugail', 'Gwerin Cymru', Crwys, ac awdl foliant Gwilym R. Tilsley i'r glêwr.

Naturiol ydoedd i Mr (wedyn yr Athro a Syr) Ifor Williams fel ymchwilydd dygn i fywyd Dafydd ap Gwilym a pharatowr golygiad gwyddonol cyntaf ei waith ddod i'r maes ar ôl Gruffydd a Lewis Jones.

Hilma Lloyd-Edwards oedd ffefryn Gwynn Ap Gwilym ar un adeg.

Cerddi eraill: Emrys Roberts, John Gwilym Jones (Prifardd y Gadair, 1981), G. J. Roberts (a fu farw yn fuan ar ôl iddo gwblhau'r awdl) a Mathonwy Hughes.

Daeth Gwilym Ceri Jones (Prifardd y Gadair, 1955) yn ail am y Gadair.

Nid oedd John Elias yn uchel iawn yng ngolwg Gwilym Hiraethog a mynnai mai David Charles, Caerfyrddin, oedd i'w osod gyda'r ddau arall.

Wyddai neb am y berthynas hon ond Nansi'r Nant.' Gwnaed honiadau mwy rhyfeddol fyth yn yr ysgrif honno, ac fe sbardunwyd John Gwilym Jones, am yr unig dro yn ei fywyd, meddai, i ysgrifennu i'r wasg i anghytuno.

Ni chefais erioed mo'r fraint o gyfarfod David Gwilym Lloyd Evans - ac eto yr oeddwn yn ei adnabod.

Nid yw o bwys ganddynt a wyddom ddim am Dafydd ap Gwilym neu Williams Pantycelyn ond y mae o bwys ganddynt ein bod yn ein gweld ein hunain fel plant diwylliannol Shakespeare a Dickens.

Tarian Gwilym Humphreys i'r oedran iau, Tarian Evie a Heulwen Jones i'r oedran canol, a Tharian Twynog Davies i'r oedran hŷn, a chalondid calon yw gweld rhywle rhwng trigain a phedwarugain o'r aelodau yn cyfranogi yn y cystadlaethau hyn, y naill flwyddyn ar ôl y llall.

Evan Roberts y diwygiwr yw pwnc Ifor ap Gwilym yn ei nofelau yntau, Yr Hen Bwerau.

Cywilyddiaf o feddwl am ein cwestiwn iddo: "Beth sydd gyda ti inni?" Ond câf fesur o gysur wrth ddarllen mai dyma gwestiwn John Gwilym Jones i'w dad yntau hefyd.

Cerddi eraill: Y tri gorau oedd Siôn Eirian, Donald Evans a Gwynn ap Gwilym, a barnwyd fod y tri yn deilwng o'r Goron.

Yn y cyfrwng hwn yn union y daeth T Gwynn Jones i'r maes gyda'i astudiaeth o Rieingerddi'r Gogynfeirdd, a chan dderbyn rhai o awgrymiadau'r ysgolheigion a fu'n gweithio ar Ddafydd ap Gwilym a gwrthod eraill ohonynt, ceisiodd ddangos fod yn y 'rhieingerddi' yr un math o farddoniaeth ag a geir yng ngwaith y Trwbadwriaid, a bod rhai o arferion y Trwbadwriaid gan y beirdd Cymraeg.

Nid heb achos y dywedir fod Thomas Jones Dinbych yn 'anwesu Dafydd ap Gwilym a Lancelot Andrews!' Y mae'r ffraethineb hefyd yn lleddfu rhywfaint ar rym y serch: nid y rhyferthwy o serch meddwol y canodd y beirdd rhamantaidd iddo sydd yma o gwbl.

Yn y frawddeg 'Mae Gwilym yma', yr enw priod yw'r gair syniadol mwyaf cyntefig syml o ran gramadeg: enwi diriaeth a wna.

Y mae naws sylwadau Gwilym Lleyn ar Penri'n wahanol.

Ychydig yn ddiweddarach na phapur yr Athro W J Gruffydd fe ymddangosodd papur gan yr Athro Lewis Jones, 'The Literary Relationships of Dafydd ap Gwilym', lle pwysleisir drachefn ddylanwad y Trwbadwriaid ar Ddafydd ap Gwilym ond yma pwysleisir ef ochr yn ochr â dylanwad barddoniaeth Ladin Glasurol a barddoniaeth Ladin yr Ysgolheigion Crwydrad.

Gan fod Yr Ymofynnydd hefyd yn cyflawni swyddogaeth cylchgrawn hanes y mudiad, byddai bywgraffiad ambell arwr, fel Thomas Emlyn Thomas o Gribyn a Gwilym Marles, Llwyn, yn cael llenwi'r misolyn ac ni allai neb a ddarllenodd y rhain fethu â dilyn y thema ganolog a theimlo'r ergydion sylfaenol.

Yn cymryd rhan oedd Mrs Meirionwen Evans, Mr Oswyn Evans, Miss Nesta Hughes, Mrs Carys Williams a'r Parch Gwilym Parry.

Aeth Gwilym R. Tilsley â ni i gwm dychmygol yn ei awdl fuddugol, 'Cwm Carnedd' yn Eisteddfod Llangefni, 1957, ond cwm a oedd yn adrodd hanes pob cwm a chwalwyd o ganol y pumdegau ymlaen.

Mae rhai yn mynd gymaint dros ben llestri nes eu bod nhw, i siocled, yr hyn oedd Dafydd ap Gwilym i ferchaid, ac yn byw ar y stwff i bob pwrpas.

Puleston Jones o Glasgow i Rydychen gydag OM Edwards, ac y mae'n werth ailadrodd ei eiriau ef wrth sôn am Gymdeithas Dafydd ap Gwilym.

Er enghraifft, rhoes y llyfr Y Pêr Ganiedydd (Gomer Roberts) gyfle iddo sylwi ar hen ysgrifau enwog Gwilym Marles ar yr un emynydd, a'r ddwy farn amdano.

Cerdd wedi'i sylfaenu ar wrthgyferbyniad yw hon eto, a'r gwir yw fod "ffeiraid llwyd' Peate yn gymaint Fodryb Sali ag oedd Brawd Llwyd Dafydd ap Gwilym a Williams Parry.