Yn y cyfarfod gweddi yn gweddio'n effeithiol yr oedd y brawd Peter Williams, Mount Pleasant, ac yr oedd Ysbryd Duw yn ei ddefnyddio ef i'w waith trwy ei weddi, oblegid fe ddywedodd eiriau a afaelodd yn enaid rhai oedd yn gwrando arno, ac yn eu plith yr oedd Richard Owen, Y Waun (ifanc pryd hynny), Owen George Jones ac eraill.

Mewn chwiniciad roedd gohebydd teledu o'r Unol Daleithiau wedi gweiddi arno - `Mr President can you confirm that the talks are going well?' Roedd pawb arall yn ddiolchgar fod o leia un beiddgar yn ein plith ni.

Eithr er iddynt wrthsefyll y drefn Seisnig yr oedd dylanwad Seisnigrwydd yn gryf yn eu plith, ac ni ddylid synnu at hynny.

Rhannwyd y gwaith rhwng nifer o esgobion (yn eu plith yr Esgob Richard Davies) ac ysgolheigion a godwyd yn esgobion yn ddiweddarach.

Y mae'r holl broses o ddewis un iaith ar draul y llall yn ymwneud â chymaint o ffactorau cyflyrol sydd yn greiddiol i'r dewis yn eu plith y mae ymwybyddiaeth, agwedd a hyder.

Nid oedd pawb o blith yr ymneilltuwyr o blaid addysg, beth bynnag, ac yr oedd y gred fod addysg yn creu balchder yn gyffredin yn eu plith.

Cyfieithu o'r Lladin i'r ieithoedd brodorol, a'r Gymraeg yn eu plith, oedd y ffordd bwysicaf o gyflawni hyn oll, cyfieithu, fel y dywedodd Thomas Wiliems, 'pob celfyddyt arbenic or gywoethoc Latiniaith yr geindec Gymraec einom'.

Bydd Anthony Copsey wedi byw yn ein plith yn ddi-dor ers chwe blynedd erbyn Dydd Calan, sy'n golygu y bydd ym gymwys i'w ddewis i'n Tîm Cenedlaethol yn erbyn ei wlad ei hun.

Nid oedd fawr o gariad at y meistri diwydiannol yn eu plith .

Merched du llachar yw gwragedd Cwffra, merched cryf, llon, ac yn eu plith ambell un dawel, feingorff, na fyddai ei symud drwy'r tŷ yn ddim amgenach na chwyth o berarogl neu dincial isel tlysau arian.

Dychmygwch y sioc a ges i pan ddarllenais i erthygl am lyfr Chapman Pincher am yr "Apostles''(y grŵp o ysbiwyr yn cynnwys Blunt, Burgess a Maclean) mewn papur Sul ychydig o flynyddoedd yn ôl a gweld llun o'r dyn y bum i'n rhannu swyddfa ag o yn eu plith!

Yn eu plith yr oedd llyfr nodiadau a cherddi, yn cynnwys y cywydd anorffenedig hwn.

cyflwynir dewis yr awdur o fframwaith cyffredinol ar gyfer disgrifio'r Gymraeg, ond cyn mynd at hwnnw, sonnir ychydig am rai o ieithyddion America ac yn eu plith, Noam Chomsky, awdur y system ramadegol a elwir Gramadeg Trawsffurfiol Cenhedol.

Yn eu plith mae ambell i faer a llysgennad lleol.

Eto, bodlonwn ar ei ddyfod i'n plith.

A ydi hynny'n golygu fod y rhai dagreuol yn ein plith yn iachach na'r rhai sych?

Magwyd Richard Davies, mae'n amlwg, yn awyrgylch a thraddodiad yr uchelwyr o barch tuag at leynddiaeth gynhenid Cynru a diddordeb mawr ynddi, megis rhai eraill o gyfieithwyr beiblaidd ei gyfnod; a William Salesbury, William Morgan, a John Davies, Mallwyd, yn eu plith.

Un noswaith cytunodd y merched i ganu a dawnsio i ddiddanu dynion y ddwy garfan, ac El Hadad yn eu plith, er mwyn dathlu cytundeb ynglŷn â thâl am ddŵr y ffynnon ac am waith y gobeithient ei gael o ddwylo'r gof.

Roedd tair gôl Welton - dwy berl yn eu plith - yn allweddol.

Roedd brwdfrydedd mawr ymhlith y merched, yn naturiol, ac Aurona yn eu plith, gan mai dyma'r tro cynta iddi hi a rhai o'r merched eraill gael cyfle i deithio i wlad dramor.

Methais â dod o hyd i lawer o fanylion amdano, ond gwn mai Mary oedd enw ei wraig a bu iddynt ddeg o blant, - y canlynol yn eu plith:

Yn eu plith yn ei gyfnod ef yr oedd ei gyd- letywr, Iorwerth Jones, Gwilym Bowyer, Trebor Lloyd Evans, O. M. Lloyd, R.Gwynedd Jones, Idwal Jones, W. T. Owen, Leonard Hugh, Llewelyn Lloyd Jones, Brynmor Jones, D.Morlais Jones ac eraill nid llai dawnus.

Mae'r barbariaid wedi bod yn eich plith am gryn dipyn o amser.

Fe ddaeth rhai o aelodau'r blaid swyddogol dan lach y bardd o Babydd Stephen Valenger yn ei gerdd ddychan 'The Cuckold's Calendar', ac yn eu plith yr oedd Morgan a Phrys.

Gwelodd Ronald Davies ymateb yr ardalwyr i'r newyddion a ddaeth fel taranfollt i'w plith, ac ymhen blynyddoedd ysgrifennodd lyfryn yn adrodd rhywfaint o'r hanes.

Gwelai'r nerthoedd a adawodd eu hôl ar ei ysbryd, y bobl y bu'n byw yn eu plith ac y disgynnodd ohonynt, a'r wlad lle y bu'n chwarae , yn chwerthin, yn chwysu, yn gweithio a gweddi%o.

Y mae tuedd ynom ni'r cyfreithwyr i ddefnyddio'r Saesneg ar bob achlysur posibl: wele Gyngor Tref Pwllheli, rai wythnosau'n ôl, yn cystwyo dau gwmni o gyfreithwyr o dref nid nepell (a'r partneriaid yn y ddau gwmni yn Gymry Cymraeg þ un o'u plith yn Brifardd Coronog!) am iddynt anfon llythyrau uniaith Saesneg at y Cyngor Cymraeg hwnnw.

Gellid cyfeirio, fel y clywais fy nghydathro Trefor Evans yn gwneud, at yr enwau Macabeaidd ymhlith y Deuddeg Disgybl - y mae mwy nag un Simon a mwy nag un Jwdas - ac ychwanegu fod enwau Groeg hefyd yn eu plith (sef Andreas a Philip).

Dyna lle'r oedd Phil, fel Gamaliel yn ein plith, yn trin pwnc creadigaeth.

Ac mewn gwirionedd cryfhawyd y tanbeidrwydd pan ddaeth rhai o adannau Coleg Prifysgol Llundain i'n plith fel noddedigion rhyfel.

Yn eu plith yr oedd Lewis Gwynne |Thomas o Lanbrynmair, rheolwr banc; William Green, argraffydd; Josiah Jenkins, Colomendy, meddyg; Sarah Anne Evans oedd yn rhredeg Ysgol Breifat i Ferched yn y Manor House.

Oherwydd hyn, y mae pobl yn ein plith sy'n galw am newid y ddeddf a'i gwneud yn bosibl i feddyg derfynu bywyd dioddefwyr nad oes gwella arnynt.

Holwyd mudiadau gwirfoddol eraill i sefydlu pa rai o'u plith oedd yn rhoi benthyg cadeiriau olwyn.

Yr oedd hyn ddiwedd y tridegau pan oedd carcharau yn garcharau fel y byddai'r mwy traddodiadol yn ein plith yn dweud.

Yn eu plith nodir yn amlwg:

Buasai'r stori%wyr Cymraeg - a Daniel Owen yn eu plith - yn dadlau bod eu gwaith hwy y tu hwnt i bob beirniadaeth foesol.

Roedd un o'r strabs yn ein plith yn meddu ar feddwl chwim a synnwyr digrifwch braidd yn anarferol.

Davies y bardd, yn eu plith.

Peth newydd iawn, a bygythiol iawn, oedd cael esgob yn trigo yn eu plith ac yn cymryd o ddifrif at ei waith bugeiliol.

Erbyn y cwpled olaf mae'r "minteioedd mawr" wedi troi'n unigolion claf ym mhresenoldeb y Meddyg, a ninnau yn eu plith.

Mae'n hen bryd i Garmon a Bleiddian ddychwelyd i'n plith a'n harwain i fuddugoliaeth ddeublyg heddychlon - ar yr hunan-serch sy'n dryllio'n ffydd ac yn erbyn estroniaid sy'n peryglu'n hetifeddiaeth.

Yn wir, y mae rhestr meddygon y cylch wedi bod yn un dra urddasol, yn eu plith Dr Rowlands a'i fwstas deubig, Dr Black, Dr Kyle a Dr Prydderch.

Nid oes amheuaeth nad yw'r duedd i 'feddwl yn gam' yn parhau i'n blino ni fel cenedl heddiw, a bod hynny nid yn unig yn bygwth ffyniant a pharhad yr iaith Gymraeg, ond hefyd yn creu rhwyg ac anghydfod yn ein plith.

Mae nifer y copi%au llawysgrif o'r ddau destun hyn, ac eraill ar yr un thema, yn dyst i boblogrwydd eithriadol chwedlau'r Greal yn Ffrainc yn ystod y drydedd a'r bedwaredd ganrif ar ddeg, ac yn ystod y ddwy ganrif hynny hefyd fe welwyd tuedd - bron na allwn alw'r peth yn ffasiwn - i gyfieithu gweithiau llenyddol o'r Ffrangeg i ieithoedd brodorol eraill gorllewin Ewrop a'r tu hwnt, a'r Gymraeg yn eu plith.

Y mae'r cerddi hyn gyda'u hangerdd dwys yn goffâd teilwng iawn hefyd i fechgyn ifanc eraill yn Uwchaled (a llawer ardal debyg iddi) a gollwyd yn y Rhyfel, a mab Penyfed yn eu plith.

Y cwbl a wyddai pobl y dref oedd bod nifer o'u plith wedi buddsoddi eu harian yn y Copper Trust yma, rhai ohonynt, megis Jenkins London House, wedi buddsoddi miloedd.

Yr hyn y gofynnwyd i mi ei wneud oedd llunio taith i'r de o Krako/ w i Zakopane ym mynyddoedd y Tatra, dewis cerddoriaeth addas a holi nifer o gyfansoddwyr blaenllaw a blaengar yr Academi Gerdd lle bu+m yn fyfyriwr, yn eu plith Penderecki, Stachowski, Buijarski, Nazar, Go/ recki a Meyer.

Buasai llawer yn dweud, a minnau'n eu plith, fod y gwerinwyr sosialaidd a chomiwnyddol a aeth i Sbaen i ymladd yn erbyn Ffasgaeth yn well Ewropeaid, ac yn well Cymry, hefyd, ar y pryd, nag aweinwyr bwrgeisaidd y Blaid Genedlaethol.

Oherwydd ei fod yn drwm ei glyw byddai'r mwyaf beiddgar yn ein plith yn manteisio ar y ffaith honno er mwyn difyrru ein cyfoedion mwy llywaeth - ond roedd yn hanfodol gwneud yn siwr eich bod yn eistedd yng nghefn y dosbarth cyn cymryd cam mor ddewr a herfeiddiol!

Yr oedd yn ein plith gynghaneddwyr praff fel Eilir Aled, Thomas Jones (Meudwy) a Daniel Davies y Ponciau, ac iddynt hwy gael hwyl efo'r gynghaendd oedd y peth mawr.

Astudiodd llawer o'r enwau syn gyfarwydd i wrandawyr y BBC yng Ngholeg y Drindod, Caerfyrddin, ac yn eu plith rhai o actorion Pobol y Cwm.

Ddechrau Mai eleni daeth ymwelydd arbennig i'n plith yma yng Ngogledd Cymru.

Yn eu plith ceir arwyddion yn pwyntio'n ddryslyd-chwil i bob cyfeiriad.

Ar ôl cinio aeth y ddau i'r lolfa am goffi ac yno roedd nifer o bobl wedi ymgynnull, yn eu plith amryw o Wyddelod lleol gan gynnwys offeiriad llawn hwyl.

Yn sgil hyn, croesawn Mr Williams (tad Mrs Houseman) i'n plith, i gartref ei ferch am ysbaid fer, tra bo Mrs Williams yn yr ysbyty.

Yn ein plith ym Mangor yr oedd myfyriwr o'r enw Henry Aethwy Jones, brawd o Lerpwl, a feddai gyflawnder tra helaeth o hunanhyder, ac un a fentrai drafod ei athrawon fel cydradd, a hynny mewn Cymraeg oedd yn camdreiglo'n rhyfedd.

Ym Mhatagonia y'i ganed a doedd dim yn well ganddo nag adrodd hanesion - gwir a dychmygol dybia i - am ei blentyndod a'i lencyndod yn y Wladfa, yn enwedig ar brynhawn Gwener pan fyddai ambell un mwy hirben na'i gilydd yn ein plith yn gofyn cwestiwn neu'n gwneud sylw a fyddai'n cyfeirio meddwl 'Pat' i'r cyfeiriad iawn.

Yn eu plith Siop Heddwch Caerdydd, CND Cymru a Chymdeithas y Cymod.

Gwelsom nad yw'r Esgob Morgan yn brin o ddatgan ei ddyled i'w gynorthwywyr, ond nid yw'n rhestru John Davies yn eu plith.

YSGOL PENYBRYN Croeso: Croesewir dau fyfyriwr o'r Coleg Normal i'n plith.

Mae'r llyfr bach hwn yn cynnwys nifer o enghreifftiau o'i waith fel cyfieithydd emynau, yn eu plith gyfieithiad nodedig o dda o 'Dyfroedd Bethesda' Thomas William.

Unir aelodau'r gymundod hon gan eu hanes - sef y profiad o gydfyw am ddwy neu dair mil o flynyddoedd ar y penrhyn a alwn yn Gymru; a hefyd gan ffactorau eraill sy'n cynnwys eu traddodiadau, a'r iaith Gymraeg yn bwysicaf yn eu plith; gan batrwm diwylliannol unigryw; gan sefydliadau crefyddol, diwylliannol, cymdeithasol (yn arbennig eu tîm rygbi), ac, yn awr eto, gan rai gwleidyddol; a chan yr ymwybyddiaeth o'u Cymreictod.

Breniniaethau oedd y grymusaf yn eu plith - yn Ffrainc, Sbaen, Portiwgal, Denmarc a Lloegr.

Yn eu plith roedd hyd yn oed lond blwch o sbringiau o wahanol faint a chyda hwy llwyddodd y gof i adnewyddu hen ynnau nad oedd wedi cael eu tanio ers deng mlynedd neu ragor.

Yn eu plith roedd fy ngwely i fy hun, sef yr un a chwenychai'r Capten.

Mae'r mwyafrif o'n coed brodorol, a'r dderwen yn eu plith, yn blanhigion blodeuol, ond nid yw eu blodau yn amlwg.

Ac er iddynt weld mwy nag un cerbyd yn mynd heibio roedd yn amlwg nad oedd ymwelydd y ffynnon yn eu plith.

Oswald Williams) gyfle iddo broffwydo y gallai'r astudiaeth 'godi to o feddylwyr yn ein plith a'n dwyn yn ôl o grwydro dibwrpas ein cyfnod'.

Yn eu plith y mae: Dim Stripars (rheol 2), Dim trafod gwleidyddiaeth (7) Dim Dynion onibai... (3) Nad ydyn nhw ond yn aros am hanner awr (4) A'u bod yn prynu peint i'r merched i gyd cyn gadael (5).

Ni ddaeth dim budd o'r cyflwyno, ac mae'n debyg fod y Rhyfel wedi rhoi'r caead ar y sôn arbennig hwnnw am ad-drefnu trydan; ond mae'n werth adrodd yr hanes er mwyn pwysleisio fod arweinwyr y Blaid yn methu sylweddol mor anwybodus oedd crynswth pobl Cymru, a'r cynghorwyr lleol yn eu plith, am y Blaid.

Yn eu plith roedd 'na ddau fachgen ifanc o r enw Ian Rush a Kevin Ratcliffe.

Os edrychwch o'ch cwmpas yn ystod eich ymweliad a ni fe welwch fod yr iaith yn dal yn fyw ac yn iach ac mae'r optimistiaid yn ein plith yn credu fod y Gymraeg, efallai, wedi peidio ag edwino.

Yr oedd nifer yn eu plith yng nghylch Northampton a ymawyddai am ddymchwelyd y drefn esgobyddol ac yr oedd perygl gwirioneddol i'r hyn a fu hyd yma'n anghydweld y tu mewn i gorlan yr Eglwys droi'n rhwyg a yrrai rai i ymneilltuo ohoni.

Yr oedd gormod o ysbryd ymladd er mwyn ymladd yn eu plith, meddai ef, ac aberthwyd delfrydau i'r blys hwnnw ar brydiau.

Clywais i fy hun, fwy nag unwaith, bobl yn cyfeirio ato fel 'y dewin Sam Jones.' Ys gwn i a oes arnom ni'r Cymry ryw angen seicolegol dwfn am fod o'r fath yn ein plith.

Gellir cymhwyso hyn a dweud fod rhai beirdd, ac yn eu plith, Waldo, wedi gweld y byd mewn golau heblaw golau dydd ac wedi eu hargyhoeddi mai'r byd wedi ei weld yn y golau hwnnw yw'r unig fyd sy'n cyfrif.

Ffarweliodd saith o'r detholion âr gystadleuaeth - yn eu plith Leyton Hewitt o Awstralia.

Y mae'n amlwg fod diolch a theimladau twymgalon yn eu plith yn gyffredinol.

Ymsefydlodd nifer ohonynt, ac yn eu plith rhai o ysgolheigion blaenaf Lloegr, yn Genefa.

(Yn ôl un stori ddi-chwaeth gan un o'n plith nad oedd yn or-hoff o ymweld â Moscow, roedd Mr Gorbachev wedi llwyddo o'r diwedd i gael gwared ar y ciwiau hynny drwy sicrhau fod y siopau bwyd yn wag!) Go brin fod parch newyddiadurwyr estron tuag ato, yn enwedig yn y dyddiau cynnar, wedi gwneud llawer o les iddo ymhlith ei bobl ei hun.

Dechreuodd o leiaf rhai o'n harweinyddion amau ein syniadau rheibus gorllewinol - prin iawn yw'r rhai sy'n ymfalchi%o bod ein cyndadau (a Chymry yn eu plith), er enghraifft, wedi cwbwl ddileu llwythau a gwareiddiadau eraill yn Tasmania a De a Gogledd America.

Fy safonau i oedd haelioni a rhadlonrwydd a storigarwch, mae'n siwr, ac er fy mod yn mwynhau gweld pobl ddieithr ac yn weddol gartrefol yn eu plith nid oeddwn ddim gwahanol i blant eraill fel na allai ambell 'chwechyn' ac wyneb siriol a stori fy ennill.

Er hynny, digon o waith fod y Gymdeithas wedi cyflawni'r ail ddiben y sonia OM Edwards amdano, sef 'cyfarwyddo pob dyfodiad o Gymro welid yn Rhydychen, oblegid er bod rhai o'r aelodau, ac OM Edwards yn arbennig yn eu plith, wedi ceisio gwneud hynny, ni wnaeth y Dafydd fel cymdeithas nemor yn y cyfeiriad hwn, a hynny, mae'n debyg, oherwydd mai cymdeithas fechan y bwriadwyd iddi fod, ac mai cymdeithas fechan fu hi ar hyd y blynyddoedd cynnar, beth bynnag am y blynyddoedd diweddarach.

Yn eu plith gellid enwi ei gyfieithiadau o'r ddrama Roeg.

Agorwyd cronfa i helpu'r rhai a adawyd yn weddwon ac yn amddifaid, gan weinidogion y dref, yn eu plith y Parch Roger Edwards, Y Parch Owen Jones (Meudwy Môn) a'r Parch Thomas Jones, awdur Y Noe Bres.

Nid aelodau o'r blaid oedd yr holl siaradwyr o bell ffordd; yn eu plith, roedd William George, brawd Lloyd George; TP Ellis, Rhys Hopkin Morris, AS Ceredigion ar y pryd, ET John, a Kevin O'Sheil, Dirprwy Fine Gael o'r Da/ il Wyddelig.

Ni welwyd unrhyw gerdyn yn eu plith a stamp tramor arno, gan i drefniadau'r sawl a arfaethasai fwrw'u gwyliau ym Majorca fynd i'r gwellt trwy fethiant alaethus y cwmni gwyliau.