Ac fe ddaeth y dydd pan godwyd baneri ar ben pob glofa, uwch y ddrifft hon, a'r pwll acw, ac fe dynnwyd lluniau'r glowyr buddugoliaethus, gwynder eu gwenau yn hollti'r du%wch a orchuddiai'u hwynebau, yn dathlu'r dydd pan ddaeth y cyfan oll yn eiddo i blant yr addewid.

Roeddem yn edrych fel rhes o bysgotwyr o gylch pwll tro ond fod y wialen yn ein ceg.

Mae gennyf ryw deimlad fod y sawl a oedd am droi ei gefn ar galedwaith y pwll glo a chlawstroffobia'r ffas yn y cyfnod gorthrymus yma yn hanes y glofeydd yn mynd naill ai i'r weinidogaeth neu'n mynd yn dramp.

Pe deuai gwybodaeth am ddamwain mewn pwll glo, dyweder, mor ddiweddar â phump o'r gloch y prynhawn, fe âi'r tîm newyddion ati ar amrant i ganfod peth o gefndir y lofa, yn ogystal ag anfon uned ffilmio allan ar unwaith.

Rhannai Thomas Jones ei amser rhwng ei dyddyn yn ardal Ffair Rhos a'r pwll glo yn y 'Sowth' lle y treuliau gyfran o'r flwyddyn.

Pan gyrhaeddais Pwll y Bont rhoddais y gêr i lawr yn ofalus ar y dorlan.

Bydd miwsig Calypso i lonni ei feddwl drwy gydol y dydd, o dan y palmwydd, ar y traeth, yn y pwll nofio, yn wir, lle bynnag y bo.

Ond, fe all globwll hefyd olygu "pwll glo% yn yr ystyr cyffredin wrth gwrs ac anodd iawn fyddai ceisio dyfalu beth yn union yw ystyr yr enw Globyllau yn Aberteleri a Sain Ffagan.

Fel gwraig i fanijer pen-pwll Tyn-y-bedw roedd ganddi'r statws angenrheidiol i gael y fraint o arllwys te wrth un o'r byrddau adeg unrhyw barti a gynhelid yn y festri, swydd o urddas i'r dewisol o blith y chwiorydd.

un o bysgotwyr gorau 'r ardal oedd griff, ac yn gwybod am bob pwll a cherrynt yn afon afon afon a efallai(taf:falle) y medr o hel rhywun arall i ddod i chwilio - a mi obeithiwn ni am y gorau(taf:gore) gorau(taf:gore) nte?

Mam hwnnw mewn côt croen dafad tu ôl i'r gwydr, yn syllu a rhythu wrth wylio'i bachgen bach gwyn hi'n nofio'n ofnus ar hyd a lled Pwll yr Ymerodraeth, a dau lamhidydd bach du'n nofio o'i amgylch ac ar 'i draws, er mwyn cadw golwg arno fe!

Yng Nghaerdydd fe ddymchwelyd pwll nofio 50 metr yng Nghaerdydd i adeiladu Stadiwm y Mileniwm.

Roedd yn byw ac yn bod ar ben y pwll dydd Sul a dydd gwaith tan y diwedd.

Pan ail agorwyd gwaith y Gwscwm adeg y Rhyfel Byd Cyntaf fe gefais i'r cyfle i fynd drwy'r hen waith draw hyd waelod y pwll a gweld mai'r Pillar & Stall oedd y dull o weithio'r glo ganddynt ac i edmygu'n fawr y grefftwaith ar y pwll oedd tua chan troedfedd o ddyfnder a deg troedfedd ar draws.

A châi hithau fynd â Gwenan i'r pwll nofio.

Yn y gogledd cynhyrchwyd 3.5 miliwn tunnell gan 15,900 o lowyr mewn 34 pwll.

Islaw'r dref ceir y pyllau hyn: Pwll Police Station, Pwll Gro, Pwll Wil Wmffra a Phwll Gorsbach.

Rydw i'n gorfod ymarfer yn fy mhwll lleol - pwll 25 llathen.

Wedi inni godi pabell yn Zernez yn yr Engadin Isaf, roeddwn wedi mynd i fyny i gaban Lischana, rhyw bedair awr uwchben tref Scuol, gan obeithio esgyn Piz Lischana yn y bore: yn y gwres mawr, roedd yn well gan y teulu gael prynhawn yn y pwll nofio.

Nid oedd Pwll Malltraeth a'i gyffiniau'n warchodfa natur bryd hynny, a byddai llu o hwyaid, rhydyddion ac ychydig wyddau'n cael eu saethu pan hedfanent i fyny'r afon o'r môr.

Hanai fy nau dad-cu o sir Gar Thomas Griffiths o Lannon, Llanelli a Thomas Bowen o'r Pwll, Penbre yn agos i Lanelli, a'm mam-gu o du fy nhad, Dinah Davies o'r Bwlchnewydd, Llannewydd, yn ymyl Caerfyrddin.

'I fyny at Pwll Mawr,' atebodd Bleddyn yn onest.

Y pwll glo oedd ei fywyd.

Yng nghwmni ei ewythr Owen yr aeth Watcyn Wyn i'r pwll glo i ennill ei damaid am y tro cyntaf, ac yntau'n grwt wyth mlwydd oed.

Tystiodd yr Heddgeidwad Francis iddo fynd i Dyddyn Bach wedi iddo gael gwybodaeth gan John Williams ac iddo weld y corff yn gorwedd ar ei ochr chwith a'r pen mewn pwll o waed.

Yr oedd Phil yn tynnu at ei hanner cant oed bryd hynny, ac er iddo gael gwaith mewn pwll glo am y deunaw mlynedd nesaf, fel gweithiwr tun y cofiaf fi ef.

Roedd gwaith dringo at y pinacl, ond roedd yr olygfa oddi yno ar draws y pwll yn fendigedig.

Cafodd y gymuned gyfan sioc pan aeth Stan i fusnes gyda Reg Harries a phrynu Pwll Bach.

Yn ysgol Salvador Allende roedd yna lyfrgell, pwll nofio a maes chwarae.

Tra 'roeddwn ynghanol y sgarmes efo'r gwyniedyn mawr yn y Pwll Defaid, 'roedd Jim wedi mynd i brofedigaethau mawr ym Mhwll y Bont.

Yn fuan wedyn gwerthwyd y pwll a'r modd i weithio gwythi%en y Gwscwm i gwmni da iawn o Ogledd Lloegr a rhain, sef y Stanleys, fu'n gyflogwyr mwyaf llwyddiannus y rhanbarth am gryn amser ac o hyn allan Pwll Stanley oedd yr enw arno i'r brodorion.

'Roedd pwll nofio'n barod amdanom yn y gwesty i esmwytha/ u'r cyhyrau ysig ac ailddeffro'n cyrff at asbri'r hwyr.

Aeth brawd i fam Euros, er bod ei dad yn faijer pen-pwll, ac yn gyfrifol am gyflogi'r glowr, yn dramp am beth amser.

Wedi'r holl dreialon, y morloi, llamyddion, rhwydi, creyr glas, a glas y dorlan yn nyddiau mebyd potsiars a gwenyn Cymag - mae dy rawd wedi ei redeg, a rhaid i eraill fynd dros grych pwll y bont eleni.

Cerddodd y ddau ar hyd y llwybr ymhellach o'r pentref i gyfeiriad Clogwyn Arthur, craig fawr oedd yn codi uwchben Pwll Mawr.

i lawr â fo am gynffon y pwll drwy'r trochion a'r tonnau.

Roedd gen i fy amheuon fod Bara Caws yn ceisio cael cynhyrchiad yn rhy aml ac felly'n dihysbyddu'r pwll bychan o ddramodwyr sydd gennym.

Teimlwn y sewin yn tynnu a phlycian fel ci anniddig wrth gortyn.ym mherfeddion y pwll.

Un diwrnod, a John Howell ac Alf Williams yn defnyddio'r uchelseinydd ym Mhontlotyn, yr oedd gwr ifanc newydd ddychwelyd adref o'r pwll, ac yn bwyta'i swper yn y gegin gefn.

Pryd yr agorwyd y pwll ?

Os gallwn ni aros yn ymyl y lle a gwylio Pwll Mawr, hwyrach y gallwn ni weld pwy ydyn nhw.

'Mae'n siw^r fod yna ddigon o bysgod yn Pwll Mawr.'

Cyfeirio'r wyf at awdl 'Pwll Morgan', a gyfrgollwyd ar sail ei gwallau ieithyddol a' diffyg chwaeth.

Rhaid, drwy gyffyrddiad y bysedd ar y lein, ddychmygu taith y plu ar y blaen llinyn, a thrwyddynt gyfieithu pob cyffyrddiad ac ystum o'u heiddo yn ddarlun o'r hyn sy'n digwydd yn y pwll.

Yma hefyd y crewyd sain unigryw Corau'r Rhos, y lle yn ysgwyd dan gyfaredd lleisiau coliars, yn carthu llwch a thywyllwch y pwll glo o'u heneidiau.

Ddim hyd yn oed ymarfer mewn pwll 25 metr.

Daeth yr haul o rywle i wenu'n braf wrth i'r ddau gyrraedd Pwll Mawr.

Mi aethon nhw a phob peth oddi yno yn flodau ac yn llwyni - a hyd yn oed y pwll pysgod a'i drigolion.

Serch hynny, unwaith bob can mlynedd, mae'r meini yn powlio allan o'u tyllau ac yn rowlio i lawr i'r pant i yfed o'r pwll yn yr afon.

"Dan ddaear yn y pwll glo, roedd pob math o fryntni," meddai.

Daeth ei atgasedd ato eto i'w waed, ac ymwrolodd wrth feddwl am y pwll glo.

Dau o wŷr sir Gar oedd dau dad-cu Euros, y naill yn hanu o'r Pwll,

Cerddais i wddf y Pwll Defaid yn ofalus.

Roedd yr afon yn rhuthro'n wyllt dros y cerrig ac yna'n arafu a throi mewn pwll dwfn.

suai'r lein wrth dorri'r dwr wrth iddo ruthro i fyny'r pwll.

Dro arall - wam - ac y mae'r sewin yn sownd a'r pwll yn drochion i gyd!

Yn y gogledd cynhyrchwyd 3.5 miliwn tunnell gan 15,900 o lowyr mewn 34 pwll.

Pob pwll ar gau oherwydd streic y glowyr.

Nid oedd yn gyfarwydd â physgota yn y nos efo plu, ac yr oedd wedi gadael blaen llinyn ar ôl blaen llinyn, fel trimins ar fasarn a gwern, o gwmpas y pwll.

Mi fuo yno am flynyddoedd, y pwll tar, a phan oedd hi'n boeth, roedd yna gannoedd o swigod ar ei wynab o, ac mi fyddan ni'n eu clecian nhw hefo piga drain." "Ffendiodd rhywun pwy wnaeth?" "Naddo.

Yr adeg hon hefyd dechreuodd Gaunt ar y gwaith o suddo pwll wrth ochr y ffordd fawr i fynd at wythi%en y Gwscwm a chodi clawdd tua deg troedfedd o uchder a deunaw troedfedd o led, ar y gwaelod, i gario'r glo yn haws i'r harbwr.

Dyn y pwll nofio'n dod i Ysgol Fitzalan i achwyn wrth y prifathro 'beutu Sandy a fi; ein bod ni 'di pigo ar ryw grwt bach gwantan - babi mami - o blith y crachach.

Serch hynny, mae modd ychwanegu ambell eitem ac, ar hyn o bryd, rydym yn paratoi ar gyfer arddangos pen carreg Celtaidd o fferm Hendy, Llanfair-pwll.

Cyhuddodd Reg o ymyrryd yn rhywiol gyda hi mewn pwll nofio ond daeth yn amlwg yn ddiweddarach mai Mark oedd wedi talu iddi wneud y cyhuddiad.

Os dechreuir yn rhy fuan, yna mae siawns difetha'r pwll am amser hir.

Cyn gynted ag y dringai o un pwll disgynnai yn blwmp i bwll arall a hwnnw, os rhywbeth yn ddyfnach na'r un blaenorol.

Pan ail agorwyd gwaith y Gwscwm adeg y Rhyfel Byd Cyntaf fe gefais i'r cyfle i fynd drwy'r hen waith draw hyd waelod y pwll a gweld mai'r Pillar & Stall oedd y dull o weithio'r glo ganddynt ac i edmygu'n fawr grefftwaith ar y pwll oedd tua chan troedfedd o ddyfnder a deg troedfedd ar draws.

Ond nos Sadwrn diwethaf yr oedd yn ddigon teg i rywun holi tybed na fyddai wedi bod yn well cadw Pwll y Gymanwlad a chael y tîm rygbi i ganolbwyntio ar nofio yn hytrach nai weld yn suddo i'r iselderau o gêm i gêm.

Yr hyn a erys yn ddirgelwch yw sut y codwyd y rwbel o'r pwll - ac a ddefnyddiwyd wedyn yn sicr i ffurfio'r clawdd a rhoi sail gadarn iddo, ac yna sut codwyd y glo gan nad oedd peiriant Newcomen ar gael y pryd hynny.

CLWBIEUENCTID: Llongyfarchiadau i'r holl bobl ifanc a gymerodd ran mewn twrnameint "pwll" yng Nghlwb Ieuenctid Glanadda yn ystod mis Mawrth.

Wrth deithio trwy Lanfair-pwll, a cheisio darllen enw llawn anhygoel y pentref hwn, clywir llais yn rhuo yn y pellter.

Fe wrantai o nad oedd yr un enaid yn cerdded ar hyd Stryd Pwll y funud yma.

Charlie oedd ei bartner cyson yn y pwll nofio.

Gydag un ruad llamodd y Mercedes o'i gaethiwed a disgynnodd Elis Robaitsh yn glwt i'r pwll llaid.

ONd dydi hi ddim yn cyrraedd i'r pwll domen ar ddydd Sadwrn.

Cyrhaeddod Diane Gwmderi yn Ionawr 1998 ar ôl i Emma gyhuddo Reg o'i chyffwrdd mewn pwll nofio.

Ar y dechrau 'roedd yn gweithio fel swyddog undeb yn y pwll glo lleol ond bu'n rhaid iddo newid cyfeiriad wrth i'r pwll gau.

Mae'n clebran fel pwll tro, ond mae'n alluog ac mae ganddi gysylltiadau da a fu o gymorth i mi droeon.

Yr hyn a erys yn ddirgelwch yw sut y codwyd y rwbel o'r pwll _ ac a ddefnyddiwyd wedyn yn sicr i ffurfio'r clawdd a rhoi sail gadarn iddo, ac yna sut codwyd y glo gan nad oedd peiriant Newcomen ar gael y pryd hynny.

Cyrhaeddodd Jim a minnau y Pwll Defaid fel yr oedd yn nosi.

Aeth Rhys â hi draw at y pwll tywod ac aros yno gyda hi tra codai hi dwmpathau bach o dywod.

Mae un pwll uwchlaw'r Pandy sy'n dwyn yr enw rhyfedd Llyn Sbwnyn.

Yn 1993 prynodd Reg bwll glo Pwll Bach ar y cyd gyda Stan Bevan ond yn y diwedd collodd Reg y pwll i'w brif elyn, Ieuan Griffiths.

Pwll?