Rondol wedi marw meddai fy nhaid.

Pan landiodd Begw ym Mhendre, doedd neb adra ond fy nain, a phan ddywedodd Begw fod Rondol wedi marw ac nad oedd ganddi'r un ddima i'w gladdu, ar ol paned o de, fe gafodd chweugain.

Yn y sefyllfa honno yr oedd Rondol yn yr hanes gan Pitar Wilias, ar wahan mai enwau dychmygol a ddefnyddiodd o yn ei ddarlith oherwydd i 'nhaid wrthod rhoi caniatad iddo ddefnyddio ei enw fo a Nain, ac am y tro cynta dyma gyfle i chi gael y stori fel yr oedd.

'Begw' meddai Rondol 'chawn ni fawr o newid trwy deg gan neb yn yr ardal yma.

A phan glywodd Rondol fod Pitar Wilias yn gwneud montibag ohono ar lwyfannau'r wlad, y cyfle cyntaf a gafodd fe ddwedodd wrtho, 'Weli di Pitar - ma'n nhw'n dweud wrtha i dy fod yn cymryd fy enw'n ofer am fy mod yn cymryd ambell i lasiad o gwrw, ac na fyddi byth yn son am dy ffrindia sy'n llyncu wisgi.

Mae'n rhaid fod Rondol a Begw wedi gweld fy nhaid yn dod.

Rondol wedi marw, ac mae heb ddima i'w gladdu'.

Yn amser y Diwygiad, mewn sgwrs a Pitar Wilias, un o wyr amlwg y pentra, ynglyn a chrefydd, fe ddwedodd Rondol wrtho, 'Dwi ddim yn ama na fedrwn i arwain fy hun i ymuno a'r Bedyddwyr pe bawn i'n gwybod y cawn i drochfa mewn cwrw' 'A finna' meddai Begw.

Pwy darodd Rondol arno ar y lon ond fy nhaid, ac fe ddywedodd wrtho fod Begw wedi marw ac nad oedd ganddo'r un ddima i'w chladdu, ac fe gafodd chweugain gan fy nhaid.

Yn eu ffordd a'u steil eu hunain roedd Rondol a Begw'n gymeriadau digon diddorol, ar wahan eu bod wedi mynd yn orhoff o'r ddiod.

Un noson, ar ol llaetho'n o drwm ar ffroth ffrwyth yr heiddan yn y Spite Inn, ni bu deuawd hapusach yn mynd am eu cartra na Rondol a Begw.

Ond ar lin ffrae ni cherddai ll'goden goch drostynt, oherwydd roedd Begw'n dallt bod gwyn ei byd yng nghwmni Rondol, ac fe wyddai derfyn ei therfyna.

'A finna hefyd' meddai Rondol gan dynnu leinin ei boced allan.

Fe agorodd y drws ac aeth i mewn i'r ty a be welodd ond Rondol yn gorwedd ar ei hyd ar lawr, a heb fod ymhell oddi wrtho roedd Begw yr un modd.Cerddodd fy nhaid i ganol y ty ac edrychodd arnynt yn ddifrifol ac meddai 'Diar mi.

Ond roedd Rondol a'i gwrw mor bwysig i Pitar Wilias pan fyddai'n areithio ar ddirwest ag oedd y diafol i John Elias pan roddodd y meddwon ar werth yn Sasiwn Caergybi.

Ryw noson, a Rondol ar waelod y grisiau cefn heb yr un ddima i godi'r glicied, fe gredai yn y cyflwr hwnnw mai yn ei wylltineb y creodd y Creawdwr gors Bodwrog, ond ei fod wedi dod ato'i hun pan greodd feysydd haidd yr ardal, a esgorodd ar y wyrth o fedru gwneud cwrw; ac fe gydsyniodd a fo'i hun nad oedd yn iawn fod yr hyn a elwir yn ddim yn medru sefyll rhyngddo fo a'i beint.

A Begw wrth ei weld yn wag yn dweud, 'Rhaid iti wario llai, Rondol' 'Hmmmm', meddai Rondol, 'tinddu meddai'r fran wrth y wylan'.

Ac fe aeth Begw ar garlam pan ddwedodd Rondol wrthi 'Dos i Bendre.

Rondol wedi marw.

Doedd neb o gwmpas Gwalchmai 'radeg honno'n amau'r hanes a ganlyn.Roedd Rondol a Begw, ei wraig, yn byw yng Ngwalchmai'r un adeg ag yr oedd fy nhaid a nain, William a Sydna Roberts, yn byw ym Mhendre yn ur un ardal.