Pan fu Twm farw ar fwrdd y David Clarke ddydd Sadwrn.

Bu Twm yn osler ei hunan am gyfnod ac yna bu'n gyrru'r Express o Lanrwst i'r Cemioge am beth amser.

Trodd yn disgwyl gweld Twm Tew yno, ond y cyfan a welodd Guto oedd Bob Parri, yn dod o'i ymarfer wrth y rhwydau, ei wallt yn chwys i gyd a'i grys yn batsys llaith.

Y meibion, Owen a Twm, sy'n gyfrwng i dynnu sylw at y broses hanesyddol hon.

Dywedodd fy mam wrthyf drannoeth fod rhyw dderyn wedi dweud wrthi am y digwyddiad.Euthum i ddawns yn y Cei unwaith.Roedd fy ffrind, Twm Fowey House (y Dr Thomas Gwilym Jones, un o benaethiaid Lever Brothers Port Sunlight wedyn) yn fy nghynorthwyo i smyglo fy siwt orau o'r ty wrth i mi ei thaflu o ffenestr y garet i lawr ato ac yntau yn sefyll ar yr allt wrth dalcen y ty.

Mae'r pedwar yn ysu am gael siarad a chi." Y peth cyntaf a of ynnodd Owain i'r arolygydd oedd a oeddynt wedi dod o hyd i Twm Dafis.

Ychydig yn ddiweddarach fodd bynnag, ac yntau wedi cael diferyn go gadarn, perswadiwyd Twm gan eraill o'r criw i neidio i'r môr am ei fod yn nofiwr cryf.

ac mae'n bosibl mai rhagweld dyfodol ansicr yn Awstralia fu'n rhannol gyfrifol am farwolaeth Twm Polion.

Ond does dim golwg o'r gadwyn yn nhy Twm Dafis, ac nid oedd hi arno pan ddaliwyd o.

"Daeth fy mhrofiad o wneud colur yn handi, achos oedd angen gwneud y llygaid yn drawiadol, felly oedd e'n neis gallu gwneud hynny." Tra'n gwneud Twm Sion Cati gyda Chwmni Whare Teg, fe ddaeth i gysylltiad â Catrin Fychan - Gina yn Pobol y Cwm.

Mi aeth Twm Dafis yn ol i'r ty i nol ei feic.

Caeodd hithau'r drws ac aeth i eistedd wrth y tân, lle'r oedd Twm a Bet yn synfyfyrio'n gysglyd i ganol y fflamau.

Roedd hi'n dal i wneud y cabaret ar y pryd, a thro phedair blynedd yn ôl, cafodd gyfle i chwarae Ceridwen y wrach yn y panto Cymraeg Twm Sion Cati.

Wil Gaerwen y galwai William Owen, Ned Tyddyn waun oedd Edward Owen ganddo, a Twm Siopblac oedd Tomos Willias iddo, ac yn y blaen.

'Capelulo' oedd enw ty ei dad am ei fod yn debyg i dy o'r un enw yn Nwygyfylchi, a buan iawn y bedyddiwyd y bachgen yn Twm Capelulo gan bobl y dref.

Roeddwn i wedi gweld Twm Dafis yn mynd i mewn, ond lle goblyn roedd o wedi diflannu?

"Wedi mynd drwy'r twnnel roedd Twm Dafis, mae'n rhaid," meddai Owain, "ac wedi cael ei rwyfo at Eds fel y cefais i."

Llyfr bwrdd i blant ifanc yn cyflwyno'r cymeriad Twm Grwndi.

Twm: Dwi'n sylwi bod Euros a'i chwaer, Megan, yn aelodau.

Digon yw dweud i Theatr Bara Caws gael gafael ar ddrama arbennig gan Twm Miall, ac i'r cynhyrchiad a'r actio fod yn gyfwerth â hi.

Roedden ni wedi dechrau amau Twm Dafis, ydych chi'n gweld, rhwng y rhybudd gwirion roddodd o inni gadw o'r ynys, a'r bechgyn yn ei weld yn dod o gyfeiriad y traeth ben bore, ac Olwen wedyn yn ei weld yn mynd a'r sachaid bwyd o un o gytiau Cri'r Wylan .

Rhoddodd y Capten bunt i Twm am fentro'i fywyd, a dyma'i ymateb yntau yn ei einau ei hun:

Ae yntau yn ddyn bach mor ddistaw." "~ae'n ddrwg gen i ddweud wrthych chi, Mrs Williams," meddai'r arolygydd, "ond nid dyma'r tro cyntaf i Twm Dafis fod mewn helynt gyda'r heddlu." "Be!

Yng ngallu grymus ei chof yr oedd Sarah Owen yn ymgysylltu â'r werin Gymraeg cyn i honno fynd i ysgolion Griffith Jones, Llanddowror, ac yng nghyfoeth lleferydd ei thafod, yr oedd yn uno treftadaeth hen ddiwylliant Twm o'r Nant â diwyllinat newydd Charles o'r Bala.

Bwm, bwm o'r tu ôl - Twm Taldrws a'i glocsia yn mynd i'r tŷ ar ôl rhoi ei feic i gadw yn y cefn.

Yr oedd ei thad yn 'rhyw berthynas i Twm o'r Nant' ac wedi bod yn cystadlu prydyddu difyfyr ag ef, ac yr oedd hithau wedi gwrando ar anterliwdiau Twm ddigon o weithiau i allu dyfynnu llinellau ohonynt pan oedd dros ei phedwar ugain.

Roedd Twm yn fodlon gwneud unrhywbeth am ychydig arian cwrw yn ei boced:

"Dew," meddai Twm, "mi ddaru chi iwsio petrol."

Roedd y Gymdeithas Ddirwestol ar gynnydd yn ystod yr mser hwnnw a'r diwcdd fu i Twm fynd at yr ysgrifennydd Ueol i frestru.

Mi sleifiais at y plas ymhen dipyn, ar ol rhoi cyfle i Twm Dafis fynd i mewn, a gwrandawais y tu allan.

Mae'n debyg fod Twm Dafis wedi mynd yn ol tra oeddwn i mewn rhan arall o'r ynys, ac mae'n bosib mai'r adeg honno y gadawyd y cŷn yn y cyntedd.

Roedd Twm Dafis yn un o'i gang yr adeg honno, ae mi fu yntau dan glo hefyd am ei waith yn eynorthwyo Eds.

Hynny a welwn, wrth gwrs, yn 'Buddugoliaeth Alaw Jim.' Colomennod oedd gan Twm Twm yn y gyfres deledu enwog Fo a Fe.

A phwy o dy oed a dy anian di sy ar ol beth bynnag i ti roi gwâdd iddyn nhw?" "Wel...mae Robin Pant...a Twm Post, mi drawais ar hwnnw y dydd o'r blaen." "Robin Pant a Twm Post, wir!

Siarad ar eu Cyfer (Theatr Bara Caws) Sgript: Twm Miall; Cyfarwyddwr: John Glyn

Dos i dy wely, Bet, a chditha, Twm.

Mi fues yn crwydro o gwmpas am hir, ond heb weld dim, ac erbyn imi fynd yn ol i'r lle y gadawodd Twm Dafis ei feic, doedd dim hanes ohono.

Mi fum yn crwydro yma ac acw ar hyd yr ynys, gan feddwl fod Twm Dafis rywfodd wedi fy ngweld a bod y lladron wedi sleifio drwy un o'r ffenestri i guddio allan yn rhywle.

Mae gen i ofn y bydd rhaid chwilio beudai Cri'r Wylan, rhag of n ei fod wedi ei chuddio yma." "Twm Dafis o bawb!" meddai Modryb Catrin, am y canfed tro.

Chwaer i fy nain i oedd yn briod i Twm Evans, prifathro Ysgol Uwchradd Llanelwy, Pennaeth Coleg y Bala, ac gennyn nhw y clywais i fod yna Gymraeg adeg hynny.

Dyma, mae'n debyg, oedd teimladau Twm a Beni.

A pan sylweddolon ni fod Twm Dafis yn byw yma hefyd penderfynwyd cadw golwg fanwl ar y lle.

Yr ail oedd Llion Elis Jones, ac 'roedd awdlau gan Twm Morys, Ifor Baines a Huw Meirion Edwards dan ystyriaeth hefyd.

Fel y dywedais i gynnau roeddwn i wedi bod yn gwylio Twm Dafis ers tro ond heb gael arwydd ei fod yn gwneud unrhyw beth o'i le.

Twm sy'n pwyntio at yr Eifl ac yn dweud wrth ei frawd, "o ffor' acw rydan ni wedi cychwyn." Ac ar ddiwedd y nofel mae Owen yn gweld y broses yn fwy cyffredinol wrth edrych i lawr ar ei ardal o ben y mynydd: Yr oedd y tir o gwmpas lle'r eisteddai ef yn gochddu, a gwyddai Owen fod yr holl dir, cyn belled ag y gwelai ei lygaid, felly i gyd - tua chan mlynedd cyn hynny.

Ar y nos Sadwrn (Ionawr 16), bydd Twm Morys ac Iwan Llwyd yn cynnal noson o adloniant, 'Cadw Swn', yn y Cwellyn Arms, Rhyd-ddu.

Er enghraifft, wrth ddarllen dameg y Mab Afradlon, byddai Twm Capelulo yn rhoi rhyw sylwadau byrfyfyr fel hyn:

"Wel, mi glywais eich sgwrs yn nhŷ Twm Dafis i gychwyn .

Etifeddodd y ddau fab y cafodd hi eu magu i oedran gwŷr, Dafydd a Daniel, rannau gwahanol o'i chynhysgaeth, y naill yn datblygu'n adroddwr storiau yn null yr hen gyfarwyddiaid, a'r llall yn datblygu'n nofelydd, ac y mae'n rhyfedd, er nad efalli'n gwbl annisgwl, ei bod hi'n fath o ddolen gyswllt rhwng yr anterliwd neu'r ddrama Gymraeg, ym mherson Twm o'r Nant, a'r nofel Gymraeg ym mherson ei mab Daniel, oblegid y mae gwreiddiau mwy nag un elfen yn y nofel i'w holrhain yn ôl i'r ddrama.

Un bore, roedd Twm yn wael iawn, yn dioddef gan effaith dyddiau maith o oryfed, a dechreuodd gysidro ei gyflwr.

DYWEDIADAU AM Y TYWYDD - yng ngofal Twm Elias

"Ia," meddai Twm, "os bydd rwbath ar ych dwr chi, y fi fydd yn 'i feddyginiaethu fo." Y lle yn foddfa o chwerthin.

Byddai'r goets yn aros wrth y Bont Fawr yn Llanrwst a thra byddai osleriaid yr Eagles yn newid y ceffylau, byddai rhai o'r boneddigion yn taflu arian i'r afon a byddai Twm yn neidio i'r gwaelod i'w codi.

Mi ellwch ddychmygu fy nghyffro pan welais i Twm Dafis yn cychwyn allan tua hanner nos ac yn mynd i ben y boncen acw sydd yng nghae pellaf Cri'r Wylan.

Roedd clywed am y sachaid bwyd yn cryfhau fy amheuon am Twm Dafis.

Mi ddes i yma, fel y gwyddoch chi bellach, i gadw llygad ar Twm Dafis ac i geisio holi'n ddistaw bach ymhlith y trigolion a oedden nhw wedi sylwi ar wynebau dieithr hyd y fan yma yn ddiweddar.