Hwn oedd y llawlyfr a oedd wrth law aelodau'r Blaid am flynyddoedd pan ddadleuent y byddai hunanlywodraeth yn fuddiol yn economaidd.

Er enghraifft, yn y de a'r gorllewin, penododd Lingen dri is-ddirprwywr, William Morris, cyn-ysgolfeistr, a David Lewis, a David Williams, aelodau o Goleg Dewi Sant, Llanbedr Pont Steffan.

Eisoes, cynhwysai'r grŵp bychan o swyddogion ac aelodau'r pwyllgor rai a ddeuai, ymhen amser, yn llenorion Cymraeg praffaf eu cenhedlaeth ac yr oedd natur y Blaid fel mudiad iaith a diwylliannol yn amlwg.

Yn ôl TF Roberts, yr oedd ar yr aelodau awydd cryf i ddeall

Ddydd Sadwrn diwetha' fe ddaeth criw o artistiaid proffesiynol ac aelodau o'r cyhoedd i'r Prom yn Aberystwyth i ferfio talpiau o sebon - un o weithgareddau dathlu dengmlwyddiant Cymdeithas Gymraeg y Celfyddydau Gweledol, Gweled.

Y mae'n bwysig cofnodi i'r Gymdeithas gael ei sefydlu gan fod Dawer iawn o aelodau teyrngar Plaid Cymru yn teimlo'r angen am fudiad iaith annibynnol.

Mae ganddi tua 180 o aelodau o bob rhan o Gymru ac o nifer o rhannau o Loegr, yr Alban ac America.

Mae aelodau'r Cyngor yn an-weithredol, yn rhan amser ac yn cael eu dewis i adlewyrchu ystod eang o brofiad a diddordebau.

Ar y llaw arall, gallai ddadlau na ddylai Undodwr gwerth ei halen fod hebddo, nid yn unig oherwydd ei waith personol, ond am ei fod yn ddolen gydiol rhwng aelodau gwasgaredig a llinyn bywyd y mudiad.

Yn wyneb argyfwng dybryd, anogodd yr Ysgrifennydd Cartref, sef Winston Churchill, bob Prif Gwnstabl i ricriwtio aelodau newydd i'r Polîs Arbennig - '...' lle byddai hynny'n bosibl.

Ond mae'r aelodau'n parhau'n obeithiol y bydd canllawiau ar gael ar gyfer rhai o adrannau'r Goron cyn diwedd y flwyddyn gynta'.

A cheid ym mhob ardal bobl na fynnent fod yn aelodau ond a âi'n gyson i'r gwasanaethau.

Mi fydda aelodau eraill llys Montezuma, hwythau, yn yfed rhyngddyn nhw lond dwy fil o gwpanau aur o siocled.

Bu Les a Jessie Powell, Abercraf, yn aelodau a chefnogwyr brwd i Gymdeithas yr Iaith Gymraeg o'r cychwyn cyntaf.

Yn eironig ddigon y barnwr yn yr achos hwn yw Baltasar Gozón, yr un barnwr yn gywir a ryddhaodd aelodau o'r mudiad GAL (terfysgwyr gwrth-ETA a ariannwyd gan lywodraeth Sbaen i ladd aelodau o ETA) ar ôl dim ond pum mlynedd o ddedfryd o 100 mlynedd.

Yn ogystal â'r prif aelodau mae Siôn Llwyd yn westai ar y CD, gan chwarae gitâr ar Nofio yn Erbyn y Lli.

Er mai edrych ymlaen at arddangos trin gwallt yr oedd yr aelodau, cawsom gystal gwledd a llond gwlad o ddifyrrwch.

Yn dilyn y rali bydd nifer o aelodau'r Gymdeithas yn cychwyn ar daith gerdded i Lundain i gyflwyno'r alwad am Ddeddf Iaith Newydd i'r senedd yn San Steffan.

Drachefn eleni bu casglu arian at Gymorth Cristnogol; hynny o ddrws i ddrws yn y dref gan aelodau gwahanol eglwysi a thrwy daith feicio noddedig gan y bobl ifainc.

cymharu yn gyson y canlyniadau â'r gyllideb er mwyn darganfod camgymeriadau, rheoli gwaith aelodau o'r staff sy'n gyfrifol am wahanol adrannau, a darparu data at gyfer amcangyfrifon pellach at y dyfodol.

Cyferchwch yr aelodau yn Gymraeg wrth iddynt gyrraedd.

Cred y cyhoedd y cânt wrandawiad teg gan y bobl gyffredin hynny sydd yn aelodau o'r rheithgor ac mae ganddynt ffydd, felly, ym mhenderfyniadau'r rheithgor.

Unwaith eto, dylid nodi bod aelodau Cymdeithas Bob Owen yn derbyn copi o'r cylchgrawn fel rhan o'u tâl aelodaeth.

Nid er lles Aelodau'r Cynulliad mae'r ymgyrch hon.

Mynegodd Meira Roberts ei diolchgarwch i'r Rhanbarth am y gwaith arbennig a wnaed ar gyfer Eisteddfod yr Urdd a soniodd fod aelodau o Ferched y Wawr ledled Cymru yn canmol yr arddangosfa.

Bu gwasanaeth bore Sul y Pasg yn un gwahanol i'r arfer eleni oherwydd, yn y gwasanaeth hwnnw, cymerwyd rhan gan y bobl ifainc oedd yn cael eu derbyn yn gyflawn aelodau o'r eglwys.

Cafwyd goleuni newydd ar rai o ddamhegion yr Arglwydd Iesu, hynny'n dod â'r aelodau'n nes at ddeall natur Teyrnas Dduw a'i dylanwad ar y rhai hynny sy'n amcanu at fod yn aelodau ohoni.

Os y cam olaf, a ddewisid, yr oedd yn bwysig fod aelodau'r grwp yn sylweddoli maint gwaith, sef y byddai'n llyncu rhan helaeth o'u hamser am flwyddyn neu ddwy.

Dyna mae'n debyg fydd disgwyliadau Aelodau'r Cynulliad hefyd.

Hefyd, mae amryw o aelodau'r staff yn cynnal sgyrsiau mewn ysgolion a chymdeithasau gwahanol, gan sôn am gasgliadau'r Oriel a rhai testunau arbennig.

Gynt yr oedd hufen yr arweinwyr a goreuon doniau cymdeithas yn gwasanaethu'r Ffydd ac yn aelodau mewn eglwys.

Y mae tueddiad i ni anghofio mai grŵp bychan o blith trwch y gymdeithas yw aelodau'r mudiadau hyn a bod y rhelyw o'r Cymry Cymraeg o gyffelyb oedran yn cymdeithasu mewn cylchoedd gwahanol iawn nad ydynt o'r braidd yn dod i gysylltiad â'r diwylliant Cymraeg o gwbl yn eu cylchoedd hamdden.

Brwydrodd rhai o aelodau seneddol Cymru i gael Mesur Iaith drwy'r Senedd, er mwyn sefydlu'r egwyddor fod y Gymraeg a'r Saesneg yn gydradd.

Mae'r Gadair yn holl bwysig a ddylai hi ddim cael ei defnyddio i hyrwyddo amcanion a mympwyon cylch bach o aelodau.

Rydan ni yma yn ceisio rhoi llawer o gefnogaeth i'r aelodau.

O'r herwydd mae lle i adran, - os teimla'r aelodau fod adfyfyrio, treialu dulliau gwahanol, ymchwil ddosbarth ganolog a thrafodaethau, wedi arwain at ddulliau neu syniadau gwerthfawr,- eu mabwysiadu fel rhan o'u polisiau adrannol.

Hyd yn oed â chadernid statws iaith swyddogol y tu cefn iddi, a dros ddeugain y cant o'r aelodau yn siaradwyr Basgeg, nid yw'r canran hwn yn cael ei hadlewyrchu yn y defnydd o'r iaith Fasgeg yn y siambr a'r pwyllgorau.

Gydag egni ac ymroddiad aelodau a chefnogwyr y Gymdeithas gallwn sicrhau y bydd gwireddu ein amcanion yn nod realistig.

O'r cychwyn cyntaf dadleuodd Cymdeithas yr Iaith dros bwysigrwydd Cynulliad trwyadl ddwyieithog, ond, flwyddyn wedi sefydlu'r Cynulliad realiti'r sefyllfa yw mai lleiafrif bach o aelodau'r Cynulliad sy'n dewis siarad Cymraeg ar lawr y siambr a llai fyth yng nghyfarfodydd pwyllgorau'r Cynulliad.

Gwrthod caniatâd i'r cynghorwr gobeithiol a wnaeth y Pwyllgor Gwaith; yr oedd y rhan fwyaf o'r aelodau'n pallu credu na ddeuai'r cynghorau i wybod mai oddi wrth y Blaid y daethai'r cynllun, ac felly tybient fod cystal i'r Blaid fynnu clod cyhoeddus am gyflwyno cynllun pwrpasol, er na ddeuai dim budd o'r cyflwyno.

Yn y pen draw, waeth faint o waith manwl fydd wedi ei wneud yn ddistaw bach gan swyddogion ac aelodau'r Bwrdd, maen nhw'n gwybod fod llawer yn dibynnu yn y pen draw ar ewyllys gwleidyddol.

Nid bywyd ynysig ar wahân i'r boblogaeth ehangach yw gwleidydda yma, yn rhannol efallai am nad symud yma a wnaeth yr aelodau mwyaf gweithgar.

O ganlyniad, fe fyddai'r awdurdodau yn medru gwahardd y Gymdeithas, a gwneud yr holl aelodau yn derfysgwyr dros nos, tra eich bod yn cysgu'n braf yn eich gwely.

Bu Dewi Wyn Jones, Swyddog Amaeth y Sir cyn ei benodi'n ddarlithydd yng Ngholeg Meirionnydd, a chryn ddiddordeb i hybu aredig fel gweithgaredd i aelodau'r mudiad ar ddechrau'r saithdegau hefyd.

Y Gymuned Ewropeaidd yn derbyn Prydain, Iwerddon, Denmarc a Norwy at aelodau eraill.

Os yw hyn i'w gyflawni rhaid i'r Gadair hawlio parch yr holl aelodau a'r gymdeithas gyfan, bydd hynny yn ei dro yn caniat~ i'r person sydd ynddi eistedd yn gyfforddus ac yn eofn ynddi.

Teimlai amryw o'r aelodau hefyd yr hoffent gael y cyfle i roi cynigion gerbron y Cyngor ddwywaith y flwyddyn.

Ond pa obaith oedd ganddi yn erbyn aelodau darbodus Undeb y Mamau?

Os yw am ddilyn y rhesymeg yna i'r pen yna dylai alw ar i Aelodau Seneddol Toriaidd ymatal rhag pleidleisio ar Ddeddf Addysg i Gymru.

Cafodd JE groeso brwd gan aelodau'r Blaid yn Arfon, llawer ohonynt yn gymdeithion coleg iddo.

Yn achos Cymdeithas yr Iaith Gymraeg mae'r fytholeg gynhaliol yn neilltuol o gref gan bod blynyddoedd gwawrddydd y mudiad yn cydddigwydd â ffrwydriad diwylliant ieuenctid y chwedegau, cyfnod euraid yng nghof yr aelodau cynnar sy'n cysylltu genedigaeth y Gymdeithas â rhyddid a menter eu hieuenctid eu hunain ond sydd bellach wedi ymgolli ym mharchusrwydd canol oed.

Yn gyntaf nid yw'r Cynulliad yn gweithredu polisi o ddwyieithrwydd gweithredol ac yn ail ymddengys nad yw'r cyfryngau ar y bwletinau newyddion Saesneg yn gwneud cyfiawnder â'r aelodau hynny sy'n dewis siarad Cymraeg.

Yn oriau mân y bore 'ma fe beintiodd aelodau'r Gymdeithas y slogan 'DIM HYDER YN Y GYMRU GYMRAEG' ar swyddfeydd y cwmni yn Llaneirwg.

Cafwyd trafodaeth gadarnhaol ar nifer o bwyntiau gan gynnwys rhoi proffeil iaith i holl swyddi staff y Cynulliad, sicrhau bod modd i holl aelodau'r staff a'r aelodau etholedig ddysgu Cymraeg neu loywi eu Cymraeg a hynny yn y Cynulliad ei hun yn ystod oriau gwaith, a rhoi statws llorweddol i'r iaith Gymraeg yn y Cynulliad Cenedlaethol.

Am 10 o'r gloch bore Dydd Llun nesaf (Mawrth 20ed) yn y Felinheli bydd aelodau o Ranbarth Gwynedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn codi baner ger mast ffons symudol yn y Felinheli.

Ni ffurfiwyd eglwys yr adeg yma, ond parhâi'r rhai a addolai yn Stryd Henllan yn aelodau yn y Capel Mawr.

Edrychodd rhai ar yr enwau a welwyd ar restr aelodau'r byrddau rheoli a oedd yn mynd i drefnu a chynnal y diwydiant drostynt hwy - y glowyr.

Heb hynny, ni fydd hyder yn y cyfieithu, a heb hyder yr aelodau yn y cyfieithu, dyma ddechrau sawl cynnen.

Cyn y cyfarfod roedd rhai o'r aelodau wedi gosod arddangosfa ar gyfer cystadleuaeth Llanelwedd ar y teitl "Gwneud yn fawr o'r ychydig" a daeth Ruth Davies, Llandegfan i roi sylwadau ar y gwaith.

Credwn fod Cadeiryddion y Pwyllgorau yn allweddol wrth greu amgylchedd lle mae aelodau o'r Pwyllgorau ac eraill sy'n cyfrannu iddynt yn teimlo'n gwbl rydd i ddefnyddio'r naill iaith neu'r llall yn ôl eu dymuniad.

Ond y mae darluniau agos o'r wyneb yn gofyn am amseru manwl lle mae'n rhaid defnyddio recordydd sain arbennig y gellir ei amseru yn awtomatig i gyflymdra y camera a rhaid cael aelodau ychwanegol i'r criw ffilmio i weithio'r peiriannau hyn.

Mae'n bwysig iawn fod aelodau'r Pwyllgor yn deall o'r cychwyn bod modd defnyddio'r Gymraeg neu'r Saesneg yn y cyfarfod a gellir atgyfnerthu hyn yn weledol drwy osod copi o bolisi iaith y Cynulliad (pan ddaw) neu eiriau Deddf Llywodraeth Cymru ynghylch defnydd y ddwy iaith, neu Reol Sefydlog 8.23 -- 'Caiff aelodau'r pwyllgorau, a phersonau eraill sy'n annerch y pwyllgorau siarad Cymraeg neu Saesneg, a bydd cyfleusterau cyfieithu ar y pryd ar gael ar gyfer trafodion Cymraeg.

Cafodd y gwesteion a'r aelodau dipyn o swper cyn mynd adref - diolch i bawb a gyfrannodd tuag at y bwyd.

Maen nhw'n mynnu fod Aelodau Seneddol a'r Cynulliad yn eu cefnogi nhw.

Ar ddiwedd fy nghyfnod fel Cyfarwyddwr PDAG hoffwn fynegi fy ngwerthfawrogiad diffuant i'r Cadeirydd, i aelodau'r hen bwyllgor a'r newydd, i aelodau'r amrywiol weithgorau, i'm cydweithwyr yn y swyddfa ac i bawb a gyfrannodd i waith y pwyllgor o'i ddechreuad ansicr dair blynedd yn ôl.

Mae'n hen bryd i aelodau'r Quango Iaith sylweddoli nad yw brwydr yr iaith drosodd.

Y mae'r tair merch sydd heddiw, a minnau'n sgrifennu, yng ngharchar Bryste wedi eu rhwystro rhag siarad yn eu mamiaith wrth eu mamau, yn pigo cydwybodau hyd yn oed aelodau seneddol Cymreig y Blaid Lafur.

Hyd yn oed ar ddiwedd ei oes, ac yntau erbyn hynny yn byw ym Mhenarth, ac yn briod a'i drydedd wraig, Mary Davies, merch un o'i aelodau yn King's Cross, Saesneg oedd iaith y defosiwn teuluol a doi'r darlleniadau fel arfer o gyfieithiad Moffatt.

Wrth feddwl, 'roedd yna eraill wrth gwrs o blith aelodau'r capel yn yr un cyflwr â mi, yn rhyfedd iawn 'doeddyn nhw ddim i gyd yn gyfoedion a mi.

'Roedd dau arall o gyffiniau Abersoch yn ogystal a Chapten Williams yn aelodau o'r criw.Dyna reswm arall dros anhoffter fy Mam o'r mor.Diwrnod trip yr Ysgol Sul a dydd Nadolig oedd y ddau brif ddirwnod i ni pan oeddem yn blant.

Nos Sadwrn, Rhagfyr 23 ar S4C dangosir Nadolig y Paith. Rhaglen gan Teliesyn yn dangos sut y daeth aelodau gwahanol gorau gannoedd o filltiroedd oddi wrth ei gilydd yn y Wladfa Gymreig ym Mhatagonia ynghyd i ganu offeren go arbennig.

Be ydi Madam Wen?' Ond cyn i ni ateb torrodd un o aelodau'r Bwrdd ar draws, 'Mr Llywydd.

Wrth ddiolch iddo am ei sylwadau caredig ynglyn âr cyfleusterau presennol addawodd Alun Michael y deuai yntau fel yr aelodau eraill i sylweddoli bod i'r adeilad ei anfanteision a bod yr angen yn parhau am adeilad i'w barchu.

Bryncir oedd y Clwb cyntaf yn yr ardal ond sefydlwyd Clybiau Llanystumdwy a Phorthmadog yn fuan iawn ar ei ôl ac felly collwyd nifer o'r aelodau yn bur fuan yn ei hanes.

O ran pensaernïaeth yr adeiladau, fe welwch fod cilfachau'r cyfieithwyr ar lefel uwch na'r siambr drafod, er mwyn i'r cyfieithwyr gael gweld yr aelodau i hwyluso'r cyfieithu.

Bu raid i dri o aelodau tîm Libanus gael triniaeth am oerfel ar ôl eu gêm yn erbyn Seland Newydd yng Nghaerloyw.

Mae pob un o aelodau'r Pwyllgor Rheoli'n wirfoddolydd di-gyflog, a dirprwyir cyfrifoldeb am weithgareddau dydd-i-ddydd y Gymdeithas i Drefnydd a thim o staff.

Yn ystod y misoedd diwetha', mae wedi dweud pethau am aelodau fel Peter Hain ac Elfyn Llwyd a fyddai'n enllib y tu allan i furiau siambr Tŷ'r Cyffredin.

Yn y blynyddoedd hyn arferai aelodau Cangen Coleg y Brifysgol ym Mangor fynd oddi amgylch i werthu Y Ddraig Goch a phamffledi'r Blaid ar y strydoedd yn nhrefi a phentrefi Môn a Arfon; lleoedd iawn am farchnad oedd Caernarfon, Llangefni ac Amlwch ar nos Sadwrn.

Nid oes yna reswm dros ddewis yr enw, dim ond fod yna un o'r aelodau, Dylan Evans, yn meddu ar y cyfenw.

(c) Sefydlu'r Is-bwyllgor canlynol (gyda hawl weithredol) i ystyried y mater a chyflwyno sylwadau:- Cadeiryddion ac Is-gadeiryddion y Cyngor a'r Pwyllgor Cynllunio ynghyd ac aelodau lleol Porthmadog.

'W^n i ddim a oedd yna aelodau gwir weithgar yng Nghymru yn gofyn y cwestiynau yn y modd hwn y pryd hynny, ond myfyriwr ymchwil yng Nghaergrawnt oeddwn i, ac yr oedd yno grŵp cryf o bleidwyr.

Estynnwyd croeso cynnes i bawb gan y Llywydd, Mrs Mair Roberts, a dymunodd Flwyddyn Newydd Dda i holl aelodau'r Rhanbarth.

Yn ystod y tymor fodd bynnag fe aeth amryw o'r clybiau ati i drefnu cystadlaethau ymhlith ei gilydd a thrwy hynny cafodd nifer o'r aelodau gyfle i ymarfer gyda'r gwaith dan anogaeth arbenigwyr fel HR Jones a Twynog Davies i enwi ond dau a fu'n hyfforddi aelodau yn dawel bach.

Dewisir aelodau'r is-bwyllgorau o aelodaeth y Pwyllgor Rheoli ac nid oes neb wedi ei gyfethol.

Dangosodd yr aelodau fod gan y Cyngor swyddogaeth bwysig wrth ddatblygu polisi darlledu o fewn Cymru, ac mae hyn yn sicr o gael effaith arwyddocaol ar y berthynas a ddatblygir rhwng y Cyngor ac aelodau Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Mae'n bosib y bydd aelodau eraill yn esbonio a rhoi sylwadau.

Cliciwch yma am restr o'i aelodau.

Estynnwn ein cydymdeimlad mwyaf didwyll i Dilwyn yn ei alar, ac i aelodau'r teulu oedd mor dyner eu gofal dros y ddau drwy'r cyfnod anodd a thrist.

Yn ychwanegol, rhoddwyd deuddeg sesiwn hyfforddi mewn Pencadlys Heddlu gan aelodau o'r grŵp.

Hanes yr aelodau; yr atebion i gwestiynau sy'n cael eu gofyn yn aml; digon o ryngweithio; cyfweliadau; siop; lluniau.

Yng Nghymru ac yn yr Alban y mae cryn ddiddordeb mewn arian sydd ar gael i aelodau seneddau y ddwy wlad sydd hefyd yn aelodau seneddol yn Llundain.

Gwahoddwyd yr aelodau i drafod testunau amrywiol, annisgwyl mewn sesiwn Un funud fach.

Ceisiodd brynu amser trwy sefydlu Quango dof -- 'Bwrdd yr Iaith Gymraeg' -- gan ddewis yr aelodau eu hunain.

Yma, hefyd, yr oedd aelodau ar fin gadael, y digwyddais alw yn ystafell y merched, a gweld mor gymen a thwt yr oedd popeth wedi ei drefnu ym mag dillad Nesta.

Yn bersonol, mi fyddwn in hapusach cael yr aelodau o ansawdd yn gyntaf ac wedyn ymddiried mwy o rym iddyn nhw.

Ni allai Gruffydd stumogi moderniaeth Bobi Jones, ac ar ben hynny, 'roedd Bobi Jones wedi bod yn feirniadol o farddoniaeth Gruffydd a rhai aelodau o'i genhedlaeth.

Un peth y mae'n rhaid i holl aelodau'r tîm fod wedi eu trwytho ynddo yw gwerth y cynnyrch y maent yn ei drin ac yn ei addasu at bwrpas y rhaglen, - sef newyddion.

Mae trefniadau ar y gweill i aelodau'r Cyngor eu hunain dderbyn hyfforddiant ymwybyddiaeth.

Enillid aelodau drwy amrywiaeth o argyhoeddiadau megis cred newydd yn Nuw fel Pen-lywodraethwr, neu apêl Cristionogaeth fel rheol foesol ragorach, a gwelai rhai yng Nghrist waredwr i'w rhyddhau o afael pwerau demonig.