Un o'r problemau y sonir amdano gan Herriot yn ei Iyfr yw am wraig weddw oedd yn cadw dynewaid (deunawiaid yn yr hen Iyfr).

Ond, gwaetha'r modd, tenau dros ben yw'r wybodaeth amdano yn ystod y blynyddoedd hyn.

Yr ochr arall i'r lon i giat y Pandy mae fferm Glanrafon, ac ychydig i fyny oedd y Bull Inn, a gedwid gan John Thomas, a pherthynai y dafarn yr amser honno i Mr Lambert, gwr bonheddig oedd yn byw yn Tanygraig, Traeth Coch, ac mae gennyf gof amdano yn dod i'w oed yn un ar hugain, yn cael ei dynnu mewn cerbyd gan ddynion ifanc, ac rwy'n cofio bod pont o flodau ger y Pantom Arms.

'Dydw i ddim yn gwybod mwy amdano na'r cerrig yma,' gan gyfeirio at bentwr o gerrig gerllaw.

Ond bu cofio amdano'n busnesu darllen ei llythyr personol hi yn ddifyrrwch iddi am weddill ei hoes.

Rhoddodd ei gadw-mi-gei'n ôl yn ei le ar ben y gist ddreir a brysio i lawr i'r pasej, lle'r oedd Mam yn disgwyl amdano a Mali eisoes wedi'i chlymu yn y bygi.

Ni allwn ond gobeithio na fydd yr hen Nessie yn tybio mai abwyd sydd yn y dwr ac yn neidio amdano.

Felly, am bron ugain mlynedd yr oedd y gyfradd ymhell o dan y nod a awgrymwyd gan Beveridge, a hefyd yn is na dim a freuddwydiodd Keynes amdano.

Bydd gan ugeiniau o gymdeithasau ledled Cymru eu cofion eu hunain amdano.

Adroddir un hanesyn awgrymog amdano gan Mr T Ceiriog Williams.

Ond neithiwr cynigiodd Peter Taylor, rheolwr Caerlyr, £500,000 yn fwy na Blackburn - sef £3,250,000 - amdano.

Hynny yw, creadur cymdeithasol yw pob person dynol; er ei fod yn gyfrifol amdano'i hun, effeithir arno gan ei gymdeithas, fel y cyflyrir ei gymdeithas gan ei hanes hi.

Tra'i fod o'n gwisgo amdano'n gynnes, gwthuiodd Mam y bygi dros riniog y drws a'i ollwng i lawr i'r palmant.

Er pan oeddwn yn hogyn clywais drigolion Uwchaled yn sôn yn aml amdano, a hynny gyda pharch ac anwyldeb.

Prin, mae'n wir, yw'r wybodaeth fywgraffyddol fanwl sydd gennym amdano a'i waith, ond nid yw hynny'n rhwystr inni werthfawrogi ei gyfraniad.

Gwyddwn rywfodd, cyn i Mam ddweud hynny wrthyf, mai hwn oedd y wyrcws yr oeddwn wedi clywed cymaint o sôn amdano, ac wedi dysgu ei gasa/ u a'i ofni cyn ei weld hyd yn oed.

Gall hyd yn oed yr offeiriad deimlo'r caddug yn cau amdano wrth iddo weinyddu'r offeren.

Bywyd y Cymry a ymfudodd i Benbedw ar dro'r ganrif a gyfleir yn I Hela Cnau Marion Eames - y fwyaf darllenadwy o'r holl nofelau hanes, a chan ei bod yn ymdrin a chyfnod y mae atgofion amdano wedi'u trosglwyddo'n deuluol i'r awdures, mae'n pontio rhwng y nofel hanes a'r nofel gyfoes.

Y cwbl y gallwn feddwl amdano oedd stori arswyd Gwrach Llyn y Wernddu.

Fe gawson ni ddechre da felly, gyda thy newydd i of alu amdano, yn ddi-rent, a ninne'n gyfrifol am goste trydan a gwres.

Er mai son amdano yn benodol fel bardd y mae R.

Fodd bynnag, er y cyfan a allwn ddweud amdano sy'n gadarnhaol, mae'n parhau yn bechadur - pechadur a gyfiawnhawyd gerbron y nef - ond un sy'n llawn amherffeithrwydd.

Ebe Watcyn Wyn amdano:

Ar un olwg dyma un o'r llyfrau anhawsaf i ddyn geisio dywedyd gair amdano.

Roedd rhywbeth amdano a fyddai'n edrych yn gyfforddus yn bodio trwy lyfrau Shakespeare mewn llyfrgell, neu'n plygu yn ei gwman uwch Wordsworth.

Oni bai amdano fo ni fyddai'r holl bobl yma wedi hel at ei gilydd, ac ni fyddai actorion prysur fel Lewis Olifer a Deilwen wedi trafferthu i ddod.

Awgryma'r hanesion amdano ei fod yn gartrefol ddigon ymhlith dynion yng ngweithdy'r teiliwr neu yn y dafarn, ond ei fod yn cadw merched hyd braich trwy feithrin fa‡ade o gwrteisi cellweirus neu trwy eu hanwybyddu.

Anfonodd Duw ei Fab Iesu i'r byd yn gyflawn o'r bywyd perffaith i'n dysgu amdano ac i'n gwahodd bawb, gwerinoedd yr holl ddaear ,i mewn i'w Deyrnas ei Hun." Oblegid ei fod yn gweld "Gormes gyfalafol-imperialaidd yn caethiwo plant y Tad yng Nghymru ac yn eu difreinio%, meddai Gerallt Jones, "Y mae'n genedlaetholwr Cymraeg o Gristion".

Pan welwch chi o, newch chi ddeud wrtho mod i'n chwilio amdano?" Ond ni throdd y llanc ei ben.

Adroddai fy nhad amdano yn ymweld a chymydog adeg y Nadolig.

O'r diwedd, cafodd hyd i'r hyn y chwiliai amdano a rhoddodd ef ym mhoced ei sgert yn llechwraidd.

Ni ddylid gosod cyfarpar trydanol heb fod Grolygydd y Cynllun neu swyddog cymeradwy yn gwybod amdano ac wedi caniata/ u hynny.

Mae'r emynau'n cwmpasu holl gyfoeth y bywyd Cristionogol yn ei bryder a'i orfoledd, yn ei ofnau a'i sicrwydd, ei anawsterau a'i lwyddiannau, yr union bwnc y canodd mor dreiddgar amdano yn Theomemphus.

Dyma'r unig sefydliad Undodaidd y gwyddai ambell Undodwr anghysbell amdano.

Cofir amdano fel un â diddordeb mawr yn hanes Pencoed a'r cylch.

Ymlaen wedyn i Trento ac yma o'r diwedd y mae Lenz yn darganfod yr hyn y mae wedi bod yn edrych amdano.

Nid oedd Francis yn bencampwr yn y maes hwn; fe'i daliwyd ac fe'i cosbwyd laweroedd o weithiau gan y gwyddai'r stiwardiaid amdano mor dda.

"Hoff gennyf yw ateb y morwr hwnnw o Wlad yr Haf pan ofynnodd Coleridge iddo paham yr oedd wedi mentro ei fywyd i achub dyn na welsai erioed ac na wyddai enw na dim amdano : "Mae amcan gennym tuag at ein gilydd.' Meithrin yr amcan honno yw galwedigaeth greadigol dyn, ac wrth geisio gwneud byd teilwng o frawdoliaeth daw ef ei hun yn deilwng o'i fodolaeth.'

Perchennog yr Henllys Hall oedd piau'r Fireball, y cwch y soniodd Clint amdano wrth Picsi.

Ond fe fyddwn yn siŵr o'i ddal, o byddwn!" Clywodd Douglas Bader sŵn bidogau yn taro'r llawr cerrig wrth iddyn nhw edrych ym mhob man yn y cwt amdano.

Yn ei ddarlithiau Reith dywedodd, " Mae gwyddoniaeth yn newid holl ddull dyn o fyw; mae syniadau gwyddoniaeth yn newid y ffordd mae dyn yn meddwl am y byd ac amdano'i hyn".

Wyneb 'mor sur â phot llaeth cadw' sydd gan Huw yn y stori 'Gobaith', ac i Poli, mae'r nam ar y diwrnod y bu'n dyheu amdano 'fel pry du wedi disgyn i lefrith' ('Mis Medi').

Derfel y cofir amdano heddiw.

Nid mater o ddu a gwyn yw - ond yn aml wrth sôn amdano gall Cristnogion roi'r argraff ei fod yn beth syml iawn.

Gorweddai ei farch ardderchog yn gelain farw, ac yr oedd y pris mawr a roesai amdano wedi mynd gyda'r gwynt.

'Ond mae o'n werth 'i bwysa mewn aur er hynny, er 'i fod o mor dew a thrwm.' 'Mae'n biti na fasa fo wedi priodi a chael rhywun i ofalu amdano fo,' sylwodd Mrs Richards.

Roedd yn arbennigwr ym myd bridio defaid run fath ag y mae ei fab heddiw, y soniais amdano yn gynharach yn y llyfr yma.

Roedd e'n dyfalu beth yr oedden nhw'n feddwl amdano am fod golwg trafferthus neu ofidus ar wynebau pob un.

Pwy mewn gwirionedd ydi'r Eingl-Gymro bondigrybwyll yma, ond un sy'n gwybod ei fod yn Gymro, neu sy'n dymuno meddwl amdano'i hun felly, ond sy'n ymwybodol byth a hefyd ei fod yn siarad iaith estron?

Soniodd amdano'i hun un dydd yn troi oddi ar y llwybr mewn coedwig yn y wlad hon ac am ei draed yn taro ar draws beth feddyliai ef oedd yn golofn anferth wedi'i chuddio yn y dail a'r coed.

Trueni iddi ddod i'r stapla nawr, grwgnachodd wrtho'i hun - dim ond pum munud arall a bydda fe wedi mynd ar garlam tuag at lethrau Mynydd Llangatog ac fe byddai hi wedi gorfod aros amdano nes y dewisai ef ddod nol ac erbyn hynny fe fyddai'n rhy ddiweddar i gychwyn nol i Benderin.

Cymer Hiraethog gyfrifoldeb am y rhannau hyn o'i waith; ysgrifenna fel petai'n agos iawn ato ac yn gwybod popeth amdano.

Fodd bynnag, cododd y Cristnogion eglwys bwysig er cof amdano yn y fan lle bu farw.

Dyna rydan ni wedi bod yn anelu amdano ers 'mod i efo'r clwb.

Dwyt ti ddim yn cofio Dad yn ei ddangos i Mam ac yn dweud mai i'r fan honno, lle'r oedd y polîs yn chwilio amdano, yr oedden ni yn dod ar ein gwyliau?'

Wrth gwrs cynyddu wnaeth y fasnach yn yr harbwr fel y daeth pobl i wybod amdano.

Pam roedd cymaint o'r Cymry'n barod i gefnogi Owain Glyn Dwr; i fentro eu bywydau i ymladd dros yr arglwydd hwn o'r Mers, heb wybod fawr amdano?

Ddaeth y cyfle ddim ac anghofiais bopeth amdano.

Cof plentyn yn unig oedd ganddi amdano a'r cof hwnnw'n ddelwedd o ryw Siôn Corn, un a ddeuai ag anrhegion iddi, ac a arhosai am gyn lleied o amser nes gwneud pob ymweliad yn ŵyl.

Serch hynny, gan fod llawer o wybodaeth amdano wedi mynd ar goll gyda threigl amser, nid oes modd bod yn hollol sicr ynglyn â rhai o ffeithiau ei fywyd.

Ni hawliai Iesu, y mae'n ddiogel gennyf, unrhyw swydd neu deitl o urddas gwleidyddol neu eschatolegol iddo ei hun, ond y mae'n sicr fod llawer yn ei oes yn meddwl amdano fel un a gyflawnai'r addewid am y Meseia, fel un a fyddai'n rhyddhau ac adfer Israel.

Prynid un hefyd gan bob eglwys a a threfnid i un o'r blaenoriaid ofalu amdano - hwnnw, wrth gwrs, oedd y dyn llyfr bach.

Williams (Desin Brynawel), a chyfle arall i Jacob sôn am y gwirionedd a'r gorchwylion o chwilio amdano sy'n gyffredin i labordy'r gwyddonydd a myfyrgell y diwinydd.

Roedd yn fuddugoliaeth mewn llawer ystyr, roedd fel pe bai mwy na bygythiad Ffasgaeth wedi'i ddileu, oherwydd fe gyneuwyd gobaith newydd drwy'r byd yn gyfan gwbl, gobaith y gellid dechrau adeiladu'r byd newydd hwnnw y bu cymaint o aros amdano.

Methais â dod o hyd i lawer o fanylion amdano, ond gwn mai Mary oedd enw ei wraig a bu iddynt ddeg o blant, - y canlynol yn eu plith:

Chwiliodd bob man amdano ar y deciau.

'...' , meddai, '...' , a hynny oherwydd, yn ei farn ef, y cyflwr o dlodi yr oedd y gweithwyr eu hunain yn gyfrifol amdano, am eu bod mor ddidoreth ac mor ddigywilydd o gnawdol ar adeg pan oedd eu cyflogau ymhlith yr uchaf yn y deyrnas.

Pawb yn ei gofio, pawb yn siarad yn angharedig amdano oherwydd ei wendid, am ei fod e'n amau atgyfodiad yr Iesu, ei Fishtir.

gadawodd ei esgidiau amdano i roi gwell gafael ar wely 'r afon.

Lle cynt y darluniwyd Crist 'yn un â phridd y ddaear' a'i adael ar hynny, bellach daethpwyd i'w gynysgaeddu ag enaid ac i synio amdano fel 'Iesu rhydd', fel un (a defnyddio iaith Peate am y tro heb egluro dim arni) wedi canfod ei enaid a thrwy hynny sicrhau anfarwoldeb iddo'i hun.

Maent yn synied amdano fel gŵr di-liw, di-rym - dyn diymadferth a reolir gan eraill.

Daethai'r wlad i wybod amdano hefyd, erbyn hyn, fel beirniad llenyddol ac yr oedd bellach ar ei ffordd i'w sefydlu ei hun fel llenor o bwys.

Mi ddywedon nhw fod yna rhai wedi cwyno amdano, meddai'r fam i bedwar.

Yr oll yr ydym ni'n gofyn amdano yw bod cyflogwyr yn rhoi swyddi i bobol yn ôl eu gallu, nid yn ôl y ffaith a ydynt yn anabl ai peidio."

Ond mae'r cof amdano'n fyw iawn.

Yr hanes diwetha amdano oedd iddo syrthio i'r Dock yn Lerpwl, a boddi.

Mae'r peth yn hunan-amlwg pan feddyliwch amdano ž wedi'r cyfan, ni fedr mewnfudwyr newid lliw eu crwyn, ond mi fedran nhw ddysgu iaith.

'Mae o'n dweud y bydd y milgi yn fuddsoddiad da, yn siwr o dalu amdano'i hun ar ei ganfed.'

Pentref bychan yr anghofiodd twristiaeth amdano yw Susauna ei hun: dau deulu o bobl ddieithr a welais hyd yn oed yn rhan isaf y cwm.

Cofiaf amdano'n sôn am bobl yn gweddi%o.

Mae'r darlleniad o Habacuc yn lleisio'r pryder y gwyddai'r hen fyd mor dda amdano.

Mae egwyddorion yr hyn rydyn ni'n galw amdano wedi'u gosod allan mewn cynnig a basiwyd yn y Cyfarfod Cyffredinol y llynedd.

Ni chawn fawr o son amdano'n anwesu Sarah, dim ond cyfeirio'n ddidaro ati'n 'ymnythu yng nghorff ei phriod yn y gwely mawr'.

Mae rhywfaint o fwyd ar gael, ond rhaid talu yn ddrud amdano.

'William Davies' oedd enw tad fy nhad, ac y mae gennyf gymysgedd rhyfedd o atgofion amdano.

'Y cyfan ry'n ni'n gofyn amdano yw'r cyfle i fyw.' Methais â chredu geiriau un gŵr oedd yn gorfod dibynnu ar flanced yn unig i'w gysgodi rhag y tywydd.

'Rydym yn gwerthu llyfrau Cymraeg yn ogystal â llyfrau wedi ei hysgrifennu yn Saesneg gan rhai o nofelwyr a haneswyr gorau Cymru a anrhegion a chreftau Cymreig'. Mae wedi ei anelu at y rhai hynny sydd am archebu cynnyrch mae nhw eisioes yn gwybod amdano.

roedd Bethan wedi ysgrifennu'n gymen a haerllug: Beth amdano?

Dywed mai o'r Alban yr oedd ef wedi cyrraedd Rhydychen ac mai pobl yr Alban a oedd wedi gofalu amdano; oni bai amdanynt hwy, mi fuasai wedi bod fel 'brân gloff ar yr adlodd oblegid 'nid oedd y Cymry wedi arfer ymgyfarfod, ac ychydig iawn o drafferth oedd neb yn gymeryd i ddangos mai Cymro oedd' Y gwir yw, petasai OM wedi mynd o Aberystwyth yn syth i Rydychen yn hytrach na via Glasgow, mi fuasai wedi bod ymhlith cyd Gymry o'r dechrau cyntaf, ac odid na fuasai wedi clywed am Glwb Coleg Aberystwyth.

Rydym yn gwerthu llyfrau Cymraeg yn ogystal â llyfrau wedi ei hysgrifennu yn Saesneg gan rhai o nofelwyr a haneswyr gorau Cymru a anrhegion a chreftau Cymreig. Mae wedi ei anelu at y rhai hynny sydd am archebu cynnyrch mae nhw eisioes yn gwybod amdano.

"Dacw fo Enoc yn disgwyl amdano fo." "Mae o'n nerfa i gyd erbyn hyn, y creadur, 'roedd o ar biga drain drwy'r pnawn." "Oes arno'i ofn o?" "Na, nid hynny.

'Roedd Dewyrth Dafydd yn bump oed ar y pryd ac yn cofio amdano'i hun yn sefyll efo'i fam yn nrws Crowrach a chlywed yr ardalwyr yma ac acw hyd yr ardal yn bloeddio 'Elin, Elin'.

Os oedd y cread yn peri syndod i'r Iddew gynt, dylai'n gwybodaeth helaethach ni amdano beri inni synnu hyd yn oed yn fwy.

Digon rhesymol gwneud esgus i ymdroi o gwmpas Crud y Gwynt am ryw hanner awr ychwanegol, ond wedyn byddai'n rhaid iddi gerdded yn ôl ac ymlaen ar hyd y ffordd i aros amdano.

Plymiodd un amdano yn wyllt, fel awyren yn sgrechian cyn gollwng bom ar long adeg rhyfel.

Agorwyd y drws a safodd yr Hindw o'u blaenau wedi gwisgo amdano.

Fel y gwelir ar y mapiau, plwyf tair anglog cymharol fychan o ryw bedair mil o gyfeiriau yw Llangwyryfon, ac y mae'r stori hon amdano yn cyfeirio yn rhannol hefyd at y pum plwyf sy dros y ffin iddo.

Dyna sy'n gorwedd y tu ôl i'r chwedlau amdano'n gwrthdaro â Medrawd, ac â Huail fab Caw ym Muchedd Gildas.

Doedd gwaith yn yr ysgol fel athro ddim mor ddiddorol a lliwgar i ysgrifennu amdano rhywsut." "Mae'n bywydau ni'n cael eu difetha gan agwedd pobol.

Ac y mae rhai o'i emyna' yn bur adnabyddus er mai un cwpled y cofia'r mwyafrif amdano bellach, reit siwr: