Mae'r emynau hynny yn rhan o wead cof ac ymadrodd nifer fawr ohonom, yn arbennig felly y rheini a faged gyda'r Annibynwyr.

Yn y pegwn arall, yr oedd gan gapel bach Annibynwyr Pant-glas chwech o athrawon a dim un disgybl.

Yr oedd yn gyfle euraid i orseddu Penri fel un o brif arwyr yr Ymneilltuwyr, a'r Annibynwyr yn anad neb.

Yr oedd y Bedyddwyr a'r Annibynwyr yn cymedroli eu cynulleidfaoliaeth trwy ffurfio cyfarfodydd chwarter a chymanfaoedd neu trwy ymestyn awdurdod y rhai oedd eisoes mewn bodolaeth.

Davies yn parhau gyda'i ymdrech heddwch ac Undeb yr Annibynwyr yn pledleisio o blaid trafodaethau heddwch.

(Ganddi hi roedd y baedd Large White gorau ar Benrhyn Llyn.) Rhesymau gwahanol, fodd bynnag, a barai fod y postman lleol - priod a thad i bump o blant, a blaenor gwerthfawr gyda'r Annibynwyr - yn troi i mewn i Gerrig Gleision ambell i fin nos o dan yr esgus o ddanfon teligram.

A'r peth y mae'n ei olygu wrth "godly perons" yw Piwritaniaid - Annibynwyr mwy na thebyg!

Er mai Bedyddwyr oedd teulu tad Euros, dewisodd fynd i'r weinidogaeth gyda'r Annibynwyr, enwad ei fam-yng-nghyfraith a fynychai Gapel Hermon, Treorci.

Baker, un o gaplaniaid enwad yr Annibynwyr.

A fydd Eglwys Annibynwyr y Foel yn barod i drefnu eisteddfod sydd yn gysylltiedig a'r Foel bellach ers canrif a mwy mewn safle newydd yn y ganolfan?

Cynhelir Ysgol Feithrin lewyrchus bob dydd yn neuadd y pentref a Chylch mam a'i Phlentyn yn festri Bethlehem, capel yr Annibynwyr Cymraeg.

Y flwyddyn honno yr oedd cyfarfodydd blynyddol Undeb yr Annibynwyr yng Nghaergybi.

O ran hynny lleiafrif cymharol fychan o Annibynwyr sydd â syniad clir am ei natur, ei waith a'i awdurdod.

Gweinidog gyda'r Annibynwyr Cymraeg yn Nant-y-moel, Cwm Ogwr, ydoedd fy nahd, yn fab i Iowr, a merch i ffermwr yn Nefynnog oedd fy mam.

Cyfrannodd yn gyson at waith Undeb yr Annibynwyr.

Am fod Eglwys Loegr yn sefydliad gwladwriaethol Seisnig, ac y rhai a fynnai fod yn angymdeithas sifil Seisnig, ystyriwyd y rhan a fynnai fod yn annibynnol arni, boed y rheiny yn Annibynwyr, yn Fedyddwyr, yn Bresbyteriaid neu'n Grynwyr, yn fygythiad i'r drefn wladol Seisnig, gyda digon o reswm fel y dangosodd Cromwell.

Ychydig iawn o Annibynwyr cynnar Lloegr yn yr ail ganrif ar bymtheg a ddaeth i gysylltiad â Robert Browne neu Henry Barrow, heb sôn am Penri.

Nid oedd ail i Thomas Rees am wneud arwyr allan o Annibynwyr.

Yn gyson â'r egwyddor hon, daliai Annibynwyr Llanfaches i ddefnyddio eglwys y plwyf.

Yn ei dro bu'n gadeirydd Cyfundeb Annibynwyr Gogledd Arfon ac yn llywydd Cyngor Eglwysi Efengylaidd Cyffordd Llandudno.

Dyfynnwyd tystiolaeth nifer gan gynnwys y Parchedig Edward Williams, gweinidog yr Annibynwyr yn Llanfair-ym-Muallt a gyfeiriodd at blant anghyfreithlon ym Mrycheiniog a chyfathrach rywiol ymhlith gweision a morwynion ffermydd.

Er hynny, yr oedd yr Annibynwyr a'r Bedyddwyr at ddiwedd y ddeunawfed ganrif yn dod fwyfwy o dan ddylanwad y Diwygiad Efengylaidd ac yn mabwysiadu dulliau efengylu a oedd yn gyffredin iddynt hwy a'r Methodistiaid.

Ond wedyn, pe holech Annibynwyr Abertawe, David Davies, Mynydd-bach, oedd ar y blaen.

Mae Undeb yr Annibynwyr yn dipyn o ddirgelwch i esgobaethwyr, presbyteriaid a methodistiaid.

Yr oedd cymaint o bethau y gallem fod wedi eu gwneud petai Annibynwyr yn fwy hael eu rhoddion.

Dilynwyd yr esiampl hon gan y ddau brif enwad arall, yr Annibynwyr a'r Bedyddwyr.

A beth ydoedd i'w bobl ei hun, i'r Annibynwyr?

Araf ar y cyntaf oedd yr Annibynwyr a'r Bedyddwyr i'w chofleidio ond ni buont yn hir cyn sylweddoli ei mantais fel cyfrwng addysg.

Wrth gwrs, 'roedd eglwys hynafol Sant Dyfrig wedi ei gwasgu i gesail y mynydd ganrifoedd cyn hyn, ac yn ddiweddar bu rhywun mor ddifeddwl â gollwng 'sgubor o gapel Annibynwyr yn blwmp ar ganol y rhos yn y man mwyaf diarffordd posib'.

Diddorol yw nodi fod cyfartaledd uwch o staff colegau'r Annibynwyr yn Aberhonddu a'r Bala wedi'u haddysgu yng Nghymru'n unig ac na chafodd unrhyw athro gyda'r Methodistiaid Calfinaidd ei addysg yng Nghymru'n unig mwy na staff colegau'r Bedyddwyr yn y De ddwyrain.

Y rhaniad sylfaenol, meddai Cradoc, yw hwnnw rhwng saint a phechaduriaid, nid y rhaniadau rhwng Eglwyswyr, Presbyteriaid, Bedyddwyr ac Annibynwyr.