Roedd yn enedigol o ardal Ardda a threuliodd gydol ei hoes yn ardal Trefriw, yn wraig uchel ei pharch i bob achos teilwng, yn aelod ffyddlon o Gapel Ebenezer, yn athrawes Ysgol Sul am rai blynyddoedd, a chymerai ran gyhoeddus yn y gwasanaethau.

Daeth pobl yr ardal i wybod am yr helynt, a chynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus lle y pasiwyd yn unfrydol gan lywodraethwyr a rhieni'r ysgol i bwyso fod Waldo'n cael cadw ei le.

A oes yna elfennau dosbarth ynghlwm yn y drefn bresennol, yn enwedig ymhlith rhieni plant yr ysgol Gymraeg mewn ardal di-Gymraeg?

Dywedir bod un ardal yng ngogledd Ethiopia wedi cael rhai o'r cawodydd trymaf erioed yn dilyn ymweliad gan newyddiadurwyr o Norwy.

Mae 'na ddwy ran i Aberdaron: y pentref glan y mor a'r ardal amaethyddol, oedd, oherwydd yr amaethyddiaeth, yn debyg iawn i ardaloedd eraill drwy Gymru.

cyn hynny yn niwl y cynoesoedd ardal lle crwydrai y dyn cyntefig o hendref y glannau o gwmpas Gronant, Mostyn a Llannerch y Môr i'w hafodai byrhoedlog i hela ceirw, sgwarnogod, grugieir - a physgota y nentydd a'r hen hen lynnoedd am y brithyll brown naturiol...

Ar ôl i chi symud i'r ardal yma, oeddech chi'n teimlo fod y bobl yma yn debyg i bobl Manafon?

Roedd o gyn hardded â neb yn yr ardal a'i lygaid treiddfar.

A cheid ym mhob ardal bobl na fynnent fod yn aelodau ond a âi'n gyson i'r gwasanaethau.

Tremenheere i'r ardal.

Does dim dwywaith nad oedd y geiriau cryfion a ddefnyddiodd Symons wrth ddisgrifio'r ardal wedi rhoi ysgytwad go gryf i bawb a'u ddarllenodd ac a'u clywodd.

Caiff y symudiad yma mewn poblogaeth effaith amlwg ar economi'r ardal gan fod y mwyafrif o'r mewnfudwyr a grym economaidd sylweddol uwch na'r brodorion.

BLODAU: Mar hi'n amlwg fod dwyn a lladrata wedi mynd yn rhemp yn yr ardal yma.

Mewn telyneg megis 'Cysgodion yr Hwyr' y mae yntau, yng nghanol erchyllterau rhyfel, yn mynegi ei hiraeth dwfn am heddwch a thangnefedd, a gwynfyd natur ardal ei faboed.

Daliwn i deimlo'n gynnes tuag ati, ond erbyn hyn roeddwn wedi dechrau meddwl amdani'n fwy gwrthrychol ac fel fy nghyfoedion yn yr ardal, yn ei gweld hi'n dipyn bach o gymer comig.

Yng nghyffiniau'r dociau yn Havana y mae'r Vedado, hen ardal y ddinas, a'r math o le y byddai'n well gan ddinasoedd eraill ei guddio.

"Rydym wedi cadw cymeriad y tai." Dywedodd, hefyd, fod y Cyngor yn falch o'r un math o waith adnewyddu a wnaethpwyd yn ardal Hirael, Bangor, lle roedd y tai yn edrych yn amrywiol, ac nid yn undonog o gwbl.

Llwyddiannus iawn fu'r ymdrech i ddwyn y Grefydd Anghydffurfiol i blith gwerin Gymraeg yr ardal hon, ond aflwyddiannus fu'r ymdrech i'w Seisnigeiddio, ac yn yr oes hon holwn a yw'r fantol wedi troi.

Oherwydd cyflwr bregus y llongau a pheryglon y môr o gwmpas arfordir Gogledd Cymru, enillodd morwyr yr ardal barch ac enw da fel rhai medrus a meistrolgar wrth eu gwaith.

Yn ôl trefn yr ardal byddai'r pregethwr yng nghapel Berffro yn y bore, capel Beulah yn y prynhawn ac yn Berffro eto yn y nos.

Ond, pan heintiwyd y dyn gwyn oedd yn ymwelydd â'r ardal, perwyd afiechyd ynddo ef a dyna gychwyn epidemig AIDS ymysg y dyn gwyn.

Araf iawn fu cymdeithasau tai i wneud eu marc yn yr ardal hon.

(ch)Arddangosfa'r Swyddfa Gymreig - llinell ffordd liniaru i ardal Porthmadog CYFLWYNWYD (i) Adroddiad y Prif Swyddog Cynllunio.

(Nid dyma'r sylwadau mwyaf difrifol ynglŷn â'r Gymraeg a gafwyd gan offeiriadaeth yr ardal, ond trafodir hynny'n fanylach yn nes ymlaen.) Os cafodd y Parchedig John Griffith, Aberdâr, y teitl 'enllibiwr ei wlad' gan y Parchedig D.

Rhannai Thomas Jones ei amser rhwng ei dyddyn yn ardal Ffair Rhos a'r pwll glo yn y 'Sowth' lle y treuliau gyfran o'r flwyddyn.

"Buasai cau'r swyddfa ym Mangor yn ergyd fawr i ragolygion economi'r ardal, a hefyd yn gwneud drwg i ddelwedd yr Awdurdod wrth gysidro bod sicrwydd clir i'r gwrthwyneb wedi'i wneud yn barod."

Mewn addysg, roedd lle i nodi gwelliannau, ond roedd y ddarpariaeth ysgolion o hyd yn ddiffygiol iawn yn yr ardal, er gwaethaf ymdrechion rhai o'r meistri haearn, a gwell darpariaeth o addoldai.

Rhowch wybod i ni os oes ysgol yn eich ardal chi sy' tan fygythiad.

Adeiladwyd cyfran helaeth o stoc tai cyngor yr ardal yn ystod y cyfnod hwn a hynny'n bennaf gan y cyn-gynghorau trefol.

Mewn ardal wasgaredig fel hon ym mlaenau'r cymoedd, heb bentrefi yn ganolfannau cymdeithasol, roedd i'r ysgol a'r capel le pwysig.

Mae grŵp bychan o feini hir yn Langon ac yn ôl llafar gwlad yr ardal honno, criw o ferched ifanc ydynt a benderfynodd fynd i'r cae i ddawnsio yn lle mynd i'r eglwys un dydd Sul.

Dywedir bod boneddiges yn byw yn yr ardal ar y pryd, a oedd yn dra gelyniaethus tuag at bobl y capel, neu 'y pengryniaid' fel y'i gelwid hwynt, ac iddi godi ffermdy Groes Gwta rhwng y Capel a'r ffordd fawr er mwyn ei guddio o'r golwg wrth fynd a dyfod ar ei theithiau.

Ar hyd y blynyddoedd, roedd ieuenctid yr ardal wedi'u hollti'n ddwy garfan, yn bennaf ar sail pa ysgol uwchradd y mynychent.

Yr oedd hyn yn brofiad digon diflas yn aml; llosgi ystafell mewn neuadd neu ysgol mewn pentref, penodi dyddiad a threfnu siaradwr; hwnnw weithiau'n tom'i gyhoeddiad ar y funud olaf ac nid oedd dim amdani ond mynd yno fy hun a chyhoeddi neges y Blaid cystal ag y gallwn Ni chaem fawr ddim cefnogaeth mewn aml ardal, ychydig a ddeuai i'r cyfarfodydd a drefnid - rhyw hanner dwsin a llai na hynny yn aml ac weithiau neb yn troi i fyny.

'Begw' meddai Rondol 'chawn ni fawr o newid trwy deg gan neb yn yr ardal yma.

Gobaith criw yr Eisteddfod yw y bydd gweddill Cymru, o'r diwedd, yn gwerthfawrogi ardal sydd wedi cyfrannu cymaint.

Gall olwg sydyn ar fap daearegol o Fro Gþyr ddangos i ni fod creigiau'r ardal yn gorwedd yn blith drafflith ar draws ei gilydd.

Neb yn yr ardal.

Yn ardal Dolgellau hefyd, mae yna gyffro wrth i bobol edrych yn fanwl ar bob wyneb dieithr rhag ofn i Richard Gere neu Sean Connery alw heibio'r National Milk Bar am baned rhwng ffilmio golygfeydd o'r epig Arthuraidd, First Knight.

un o bysgotwyr gorau 'r ardal oedd griff, ac yn gwybod am bob pwll a cherrynt yn afon afon afon a efallai(taf:falle) y medr o hel rhywun arall i ddod i chwilio - a mi obeithiwn ni am y gorau(taf:gore) gorau(taf:gore) nte?

Fel y caf son eto, y mae ardal Cefn Brith yn fawr iawn ei dyled iddo ef a'i briod..

Rhoddodd amlinelliad o'r camau a gymerwyd i gwblhau'r gwaith, drwy adrodd bod y cynghorau cymuned yn edrych ar y sefyllfa o fewn eu hardal eu hunain ond bod y cynghorau sir a dosbarth yn edrych ar y sefyllfa strategol i ardal ehangach ac felly bod gwahaniaethau barn yn sicr o ddigwydd.

Ar amrantiad rywbryd ar ddarn o bapur yn rhywle, digartrefwyd ardal gyfan.

(ii) Ieithyddiaeth Ddisgrifiadol, yn canolbwyntio ar ddadansoddi a disgrifio'n syncronig, hynny yw, mewn cyfnod arbennig neu, nodweddion ieithoedd unigol, gan gynnwys iaith ardal (tafodiaith) neu ddosbarth arbennig neu hyd yn oed iaith unigolyn (idiolect); (iii) Ieithyddiaeth Gymharol, yn cynnwys cymharu dau gyfnod yn hanes un iaith neu'r berthynas rhwn nifer o ieithoedd; astudiaeth hanesyddol, ddeiacronig y gelwir y math hwn o waith ieithyddol; (iv) Ieithyddiaeth Gymwysedig.

Yn ei ffordd ddiymhongar ond di-flewyn-ar- dafod, fe siaradodd am ei gwaith yn yr ardal lle nad oedd dim cyflenwad o ddŵr glân na charthffosiaeth.

Doedd y Cymry yn yr ardal lle y cafodd hi ei magu ddim yn gwrthwynebu tai haf, ac roedd nifer go lew ohonyn nhw o gwmpas: rhai'n perthyn i enwau cyfarwydd megis Mackintosh, Dunlop, a Rowntree, teuluoedd a oedd yn berchenogion ar geir crand a chychod hwylio.

Ardal enwog o fewn yr ardal yw mangre Hafod Elwy a Thai Pella'...

Ymadawodd Mr Tal Humphreys â'r ardal ar ei benodiad yn Brifathro Ysgol Llanymynech.

Tecwyn Lloyd am yr ardal - neu ran ohoni:

Heddiw mewn llawer ardal gwelir adeilad mawr ar agor i gynulliad bychan ar y Sul ac yna ar glo am weddill yr wythnos.

Ond o leiaf bydd hyn yn dangos teyrngarwch y cynghorwyr at y Gymraeg ac yn gosod sylfaen i'w ddefnyddio yn erbyn unrhyw fygythiad i newid cymeriad ardal gyda datblygiadau anghydnaws ac annerbyniol i'r gymuned leol.

Ystyriwch faint of ysgolion sydd yn eich ardal leol sydd yn llai na hyn.

Mae'n amlwg fod y math yma o ymosodiad ar eiddo ar gynnydd yn ardal Bangor.

Yn awr, cafodd ennyd o'i weld trwy ei lygaid beirniadol ef, ac ymddangosai mor ddi-raen ag adeilad yn ardal y slymiau.

Agofion am Bentraeth - Y diweddar Mrs Martha Parry Teulu'r Pandy, Pentraeth Yr oedd yn y Pandy dri o blant, dwy ferch a mab a ddaeth yn enwog fel canwr, a dwyn clod i'w deulu a'i ardal a Chymru.

Y Stiwt eto yn lwyfan i ddoniau'r ardal.

Bu farw'n dlotyn wedi oes fer o gynllunio a dyfeisio er lles yr ardal ac ar y diwedd roedd yn druenus ei weld yn ceisio bodoli ar yr ychydig bres a gai oddi wrth Urdd y Seiri yn Llundain.

Ar un olwg gwelaf HANES yr ardal drwy ffenestri fy ystafell a thrwy ffenestri'r meddwl, a dod i'r farn nad oes angen croniclo hanes plwyf di-nod yng nghanol sir Aberteifi gan fod y cyfan o flaen fy llygaid.

Ond, er bod traddodiad diwydiannau trymion De Cymru yn cael sylw mawr, anwybyddir adeiladwyr llongau a llongwyr y Gogledd i raddau helaeth, sef y bobl a sicrhaodd gyfoeth i'r ardal ac a alluogodd i lawer o gapeli, ysgolion a cholegau'r rhanbarth gael eu hadeiladu.

Cyfarfyddodd Cymdeithas Gymreig Dewi-Sant Ardal y Brifddinas am y tro cyntaf ym 1929, yn Schenectday, Efrog Newydd, o dan yr enw St.

Prin fod angen pwysleisio cyfraniad yr Ysgol Sul i foes a diwylliant yr ardal yn y cyfnod hwnnw.

CYMERIADAU ARDAL gan Tom Price

Nid trwy adael i'w tlysau hel llwch yng nghypyrddau'r Stiwt y mae anrhydeddu campau bechgyn yr ardal siawns!

Yn y ganrif honno y gosodwyd Orpheus Gweneth Lilly, ac aeth Rhiannon Davies Jones a ni i ardal y gororau yn y nawfed ganrif yn Eryr Pengwern, ac yna i gyfnod Gruffudd a Dafydd ap Llywelyn yn Cribau Eryri.

Anwylai fy mam yr ybaid cynnar hapus a gawsai yn yr ardal honno cyn cael ei symud yn wyth oed i gymoedd diwydiannol Morgannwg; a diau fod swyn iddi yn yr enw 'Merlin'.

Roedd Stuart Williams, o ardal y docie, yn gwybod pan oedd 'na rym trech na fe'n 'i wynebu.

Rhoddodd y galw mawr am lechi Gogledd Cymru yn ystod y ganrif ddiwethaf gyfle i'r ardal ddatblygu fel man allforio unigryw ac, oherwydd pwysau a maint y cynnyrch, y llongau hwylio a ddarparai'r dull gorau o gludo.

Jones, y llywydd, yn son am Gymdeithas Gymreig Dew Sant Ardal y Brifddinas yn Albany, Talaith Efrog Newydd.

Cawn hefyd ddisgrifiadau manwl o'r ffordd y mae trigolion yr ardal yn ymateb i ddiflaniad Margaret a hanes cyflawn y golygfeydd yn y capel pan gyfyd cwestiynau am ei hymddygiad.

Ni welais i erioed gyfeiriad at gloddio am lo yn yr ardal a, hyd y gwn, nid oes yna unrhyw dystiolaeth fod glo i'w gael dan y ddaear neu ar y brig yno.

Gruffydd Parri lywyddai'r cyfarfod.Ar y llwyfan hefo fo yr oedd rhai o wyr parchus yr ardal.

Mewn ffaith, does dim argoel bod llawer yn digwydd i fynd i'r afael a'r gwelliannau hollol angenrheidiol yn ardal y Bedol ond mae'r sefyllfa yn debyg i nifer o ardaloedd eraill yng nghefn gwlad Cymru.

Daethon nhw i Ethiopia i wneud archwiliad o anghenion ardal y dwyrain, ond cawson nhw eu trin fel baw gan y biwrocratiaid trahaus ym mhencadlys y Cenhedloedd Unedig, yr adeilad mwyaf yn Ethiopia gyfan.

Wrth gwrs bu'r ardal hon yn dioddef yn enbyd yn economaidd ac y mae cyfraddau diweithdra ymysg y gwaethaf yng Nghymru.

Golygai ddiwedd y gwareiddiad uchelwrol mewn ardal neu gyndogaeth a thrychineb i drefn a sefydlogrwydd mewn cymdeithas.

Yn bedwerydd, ceir pedair senedd daleithiol wedi eu sylfaenu ar bedair talaith hanesyddol Iwerddon gyda chyfrifoldeb tros ddosrannu arian, penderfynu ar gynlluniau datblygu taleithiol a goruchwylio gwaith heddlu'r Cynghorau Ardal.

Y Gwyddelod a fu'n byw yn yr ardal tuag amser Cunedda a'u cododd uwchben eu meirw.

Wedi ei thro%edigaeth, bu Ann Parry, a'i merched, yn hynod o lafurus gyda'r Achos yn yr ardal hyd eu bedd.

Dyma sefydliad addysgol sy'n angenrheidiol i ddyfodol addysgiadol ac economaidd yr ardal.

Unwaith eto, rydym ni wedi aros yn hir cyn cael mwy o ddeunydd gan grwp unigryw arall o'r ardal ond yn sicr yn werth yr aros.

Bryncir oedd y Clwb cyntaf yn yr ardal ond sefydlwyd Clybiau Llanystumdwy a Phorthmadog yn fuan iawn ar ei ôl ac felly collwyd nifer o'r aelodau yn bur fuan yn ei hanes.

Roedd yn hoff o ganu a drama, yn gefnogol i'r eisteddfod leol a chenedlaethol a phob achos da yn yr ardal, yn aelod o Gymdeithas yr Henoed ac yn aelod ffyddlon o Gapel Ebeneser.

Yr oedd y Cyfundeb wedi sefydlu eglwysi ers rhai blynyddoedd o bobtu Peniel, sef yn Nantglyn a Phrion, ond fe gynhaliwyd Ysgol Sul yn y Lawnt, lle bychan rhwng Peniel a Dinbych, ac hefyd yn Nhŷ Coch sydd ar fin y ffordd rhwng Dinbych a Nantglyn ac ar gyrion ardal Peniel.

Mae Emlyn Penny Jones yn byw gyda'i wraig, Siân, a'u tair merch yn ardal Tonteg ger Pontypridd.

Aelod o'r teulu oedd y Parchg Thomas Ellis, Tyddyn Eli, hen, hen daid David Ellis, a phrif arloeswr Annibyniaeth yr ardal.

Oddi ar falconi gwelwn bobl a phlant yr ardal yn syllu trwyr ffens metal gan obeithio cael cip ar unrhyw sêr wrth iddyn nhw gyrraedd.

Rhwng hyn a llai yn cael ei dyfu'n gyffredinol trwy'r cynllun neilltuo tir fe fydd haidd gwanwyn yn brin y gaeaf nesaf ac felly hefyd y gwellt sydd yn bwysig i ffermwyr yr ardal yma.

Mae'n beth rhyfedd, ond siwr o fod yn wir, fod cymeriadau yr ardal ble magwyd chi i weld yn llawer mwy diddorol na'r cymeriadau rydych yn eu cyfarfod heddiw.

Eich tasg yw dod i wybod am wahaniaethau fel hyn yn yr ardal lle rydych yn byw.

Rhydd i'r deunydd hwn driniaeth y nofelydd: clywn leisiau'r bobl yn siarad; gwelwn gymeriadau unigol yn cerdded ar hyd caeau a heolydd yr ardal; ac felly deallwn hwy yn eu perthynas â'r byd yn ei agweddau cymdeithasol, masnachol, crefyddol.

Polisi'r llywodraeth, fodd bynnag, oedd symud pobl o'r Vedado i dai gwell er mwyn adfer yr ardal hanesyddol hon ar gyfer twristiaid.

'Yr wyf yn cofio yn dda un prynhawn Sadwrn pai yn yr haf,' meddai, 'bod fy ewythr Dafydd Caeglas, yr hwn oedd yn ddyn effro a blaenllaw iawn gydag addysg yn yr ardal, yn sefyll yn nrws yr offis ac yn cynnig fod y gweithwyr yn talu ceiniog yn y bunt at roi ysgol i'r plant.

Unig bwrpas y tai cyrddau a godwyd yn yr ardal ar ddiwedd y ddeunawfed ganrif a dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg oedd bod yn fannau cyfarfod i ddynion gael clywed Gair Duw yn cael ei ddehongli.

Unwaith, ac yntau'n ymweld ag un o ffermydd yr ardal, dywedodd gwraig y fferm wrtho ei bod eisoes wedi talu i'w dad.

Ar yr un trywydd yr ydym wedi trefnu cwis chwaraeon rhwng holl glybiau chwaraeon yr ardal a rhaglen adloniant amrywiol mewn nifer o glybiau.

Yn drydydd, ceir cynghorau ehangach eu maes, y Cynghorau Ardal, yn gyfrifol am bethau fel ysbytyau, priffyrdd, cynllunio economaidd ac addysgol a thelegyfathrebu.

Crëwyd y cronfeydd i gynnig cymorth i ardaloedd sydd wedi dioddef o ganlyniad i ddirywiad diwydiant traddodiadol yr ardal ac sydd angen hwb ariannol o ganlyniad.

Tom Kindon, y golygydd, yn cynllunio rhaglen ddogfen ar Ogledd Iwerddon ac wedi gweld tebygrwydd rhwng tirlun yr ardal hon a rhannau gwledig o Iwerddon.

Bachgen tawel arall a ddaw i'm cof, un a fu'n gweithio gyda ni fel un o'r myfyrwyr yn ystod yr ha', oedd un o ardal Nanhoron a ddaeth yn fardd y Goron.

Ni fydd hyn yn tanseilio hawl ein celloedd lleol a'n rhanbarthau i drefnu ymgyrchoedd i amddiffyn buddiannau cymunedau lleol yn ogystal â chefnogi ymgyrchoedd canolog yn yr ardal.