Un o'r arloeswyr yn y maes poblogaidd yma oedd Mrs Nancy Jones, Dinas Mawddwy, a cheir cyfeiriad byth a hefyd yn hen gofnodion y Sir am gwmni%au Clwb y Dinas.

Deg allan o ddeg i Stwff - casgliad arbennig o draciau gan feistri ac arloeswyr y sin dub yng Nghymru.

Yn wir, tybed beth fyddai barn David Hughes o'r Bala, dyfeisiwr y microffon ac un o arloeswyr radio, pe gwelai y newid a fu yn y maes mewn can mlynedd, a phe gwelai effaith y dyfeisiadau electronig a thrydanol ar ein cymdeithas.

Ond yn ei achos ef, ac yn fy achos innau, arweiniodd ar gariad tuag at y mynyddoedd, tuag at Gymru, a thuag at yr anweledig gor sy'n canu i arloeswyr a phererinion.

Bu TH P-W byw drwy'r cyfnod hwn ac fe wyddai'n dda am waith yr arloeswyr uchod a'i oblygiadau mewn cosmoleg.

Yn ystod y chwarter canrif ddiwethaf ehangodd Addysg Gymraeg y tu hwnt i ddychymyg yr arloeswyr cynnar hyn.

yr oedd robert griffith yn hollol gywir yn cyfeirio at y ffaith fod david hughes wedi diflannu'n llwyr o gylchoedd cerdd dant, ond serch hynny mae aml i gyfeiriad yn ei farwnadau i'w ddawn fel telynor yn y gymdeithas o wyddonwyr ac arloeswyr peiriannegol yr oedd yn aelod ohoni yn llundain, ac yn wir mae lle i amau a fyddai ei ddyfais bwysig gyntaf wedi gweld golau dydd oni am ei allu fel cerddor.

Yr un modd yr oedd Robert Jones, Rhos-lan, yn Drych yr Amseroedd yn barod ddigon i roi lle i'r Piwritaniaid ymhlith arloeswyr Methodistiaeth Gwynedd.

Erys y clawdd hwn heddiw a adnabyddir fel Embankment yn dystiolaeth o ddyfeisgarwch yr arloeswyr hyn i gyrraedd nod arbennig ond fe fu'r defnydd ohono yn achos rhwyg enbyd rhwng y ddau bartner.

Mae pob mudiad ymgyrchu sy'n ymdrechu i sicrhau newidiadau cymdeithasol o bwys yn gaeth i'w fytholeg arwrol ei hun i ryw raddau: canmolir yr arloeswyr, mawrygir y merthyron, a dethlir yr uchafbwyntiau a'r llwyddiannau.