Ffilmio 'First Knights' ym Meirionydd y bydd Sean Connery a Richard Gere - blocbystar fydd yn dweud hanes y Brenin Arthur.

Mae prif thema La Queste a Perlesvaus yn sylfaenol debyg, ac yn sawru o Gristnogaeth asetig: er mai marchogion llys Arthur yw'r gorau yn y byd, mae eu diffygion moesol yn eu rhwystro rhag cyflawni'r gamp uchaf oll a chanfod y Greal; cedwir y fraint arberlnig honno i farchog ysbrydol a moesol berffaith, sef Persifal (cefnder cyfandirol Peredur y traddodiad Cymreig) yn Perlesvaus, a Galaad neu Galaath (sy'n fwy cyfarwydd bellach fel Galahad), arwr newydd sbon a ddyfeisiwyd yn arbennig ar gyfer y dasg yn La Queste.

Arthur Rowlands.

Yn ol un o ysgrifau Williams Parry, yr oedd WJ Gruffydd yn cael ei gyfrif yn 'ddi-Dduw.' Gwyddom hefyd fod bardd 'Ymadawiad Arthur' yn cyfeirio at fywyd yn ddiweddarach fel 'un ias ferr rhwng dwy nos faith.' Ac os clustfeiniwn ar eiriau bardd 'Yr Haf',cawn yng ngodidowgrwydd - yr awdl honno ei dagrau hefyd - sef dagrau pethau, yr ymwybod ag angau, ac a thymp a thempo amser.

Ac ~n yr ymdrech, mae'r stori yn trosgynnu ei hun i dir myth; yn troi'n ddeunydd tebycach i'r chwedlau oesol mawr am y wledd yng Ngwales, Brân ar Ynys y Merched, Cyrch Arthur i Gaer Siddi neu Beredur i'r Castell Grisial.

Dyna paham y symudant eu gwyl fawr genedlaethol o le i le fel syrcas yn y gobaith y bydd Arthur yn clywed.

O blaid y gred hon y mae'r ffaith nad yw ach Arthur yn digwydd yn unrhyw gasgliad cynnar o achau (er bod rhai testunau diweddar yn ei gysylltu ag ach frenhinol Dyfnaint).

Mae'r Pencawr yn fodlon ildio'i ferch os llwydda Arthur i gyflawni pob gwrhydri unigol angenrheidiol ar ran Culhwch, ac mae'n sylweddoli y bydd raid iddo ildio'i fywyd yn ogystal.

Yn yr adran gyntaf y mae edafedd nifer o hanesion yn ymwâu trwy ei gilydd wrth i'r olygfa symud o lys Arthur yng Nghaerllion-ar-Wysg i Gaerdydd ac i helynt Edern ap Nudd.

Dyma felly gyfeiriad sy'n nodi Arthur fel patrwm o'r milwr perffaith, a phe gallem gredu fod holl destun y Gododdin, fel y mae traddodiad yn honni, yn waith bardd o'r chweched ganrif, gallem ddweud fod gennym yma grybwylliad o Arthur o fewn canrif, neu lai, i'w gyfnod ei hyn.

Cyfuno deunydd a fenthycwyd o'r Brut ac o ramant Ffrangeg, y Merkn en Prose (rhan o Gylch y Fwlgat) a wnaeth awdur anhysbys y testun a adwaenir heddiw fel 'Genedigaeth Arthur', er enghraifft, ac a gadwyd yn llsgr.

Arthur, ebr ef, oedd yr olaf o'r Rhufeiniaid ym Mhrydain, neu o leiaf o'r Brythoniaid i ddeall syniadau Rhufeinig ac i'w defnyddio er budd i'w bobl ei hun.

Ar yr un noson cafwyd Arthur C Clarke - A Man Before His Time lle bu henadur ffuglen wyddonol yn siarad am ei fywyd, ei waith ar proffwydoliaethau a wnaeth - gan gynnwys dyn yn cerdded ar y lleuad.

Y mae'r arfer o enwi plant ar ôl enwogion yn gyffredin ac y mae yma dystiolaeth i'r tebygolrwydd, o leiaf, fod milwr neu bennaeth enwog o'r enw Arthur wedi blaenori'r cyfnod hwn.

Fe berthynai'r saint, yn fras, i'r oes Arthuraidd, a rhan o'r darlun hanesyddol o Arthur yw'r portread ohono a geir yn y Bucheddau, er ei fod yn sicr yn cynnwys elfennau chwedlonol.

Enghreifftiau yw Arthur ap Pedr yn Nyfed ac Arthur fab Aeddan ap Gafran yn nheyrnas Dal Riada Ysgotaidd yn yr Alban.

Mae yr Athro T Gwynn Jones yn disgrifio Ynys Afallon felly yn Ymadawiad Arthur, ac yn ei gerdd Tir Na N'og nid oes heneiddio yn bod.

Er mwyn gwneud hynny, y mae hi'n ei wthio i droi at ran arall, uwch, ohono'i hun, sef yr Hunan, neu'r Uwch-ego, dan yr enw Arthur.

Mewn un dosbarth o lenyddiaeth ganoloesol fe gynigir i ni bortread o Arthur sy'n gwbl groes i'r un arferol.

Cyfeirias gynnau at Jean Markale a'i amheuaeth o darddiad Lladin yr enw Arthur.

Yna daeth y yr ofalaeth dan weinidogaeth y Parchedig Arthur Jones, pan ymunodd hi a Pentre Llanrhaeadr, y Wern, a'r Glyn.

Cerddi eraill: Amanwy, Arthur Gwynn Jones, y telynegwr, ac O. J. Williams, a oedd yn ail.

Ystyrier 'Ymadawiad Arthur'.

Cyfansoddodd Thomas Jones gerdd goffa i'r 'Telynor Ieuanc o Langwm.' Y mae mwy nag un o'i gerddi yn mynegi yn ogystal, yn dyner a diffuant iawn, ei hiraeth am Arthur.

Mae Arthur, nid yn unig yn hybu'r gwaith er mwyn y deillion, ond hefyd yn arloesi i helpu'r anabl o gorff mewn cyfeiriadau eraill, a chodi calon sawl un isel ysbryd.

Byddai tarddu Arthur o Artorius yn rheolaidd yn ieithegol, ond os dyna ffurf wreiddiol ei enw ni chadwyd unrhyw gof am hynny.

Tony Hancock, Arthur Horner ac Arglwydd Kemsey yn marw.

Ffurfio Sinn Fein dan arweiniad Arthur Griffith.

Gweithredwyr yn cydnabod dilysrwydd un egwyddor amlwg, hawl cenedl i'w rhyddid, oedd Padric Pearse ac Arthur Griffith, a Michael Collins a de Valera.

Yn sydyn gwaeddodd Padarn: 'Llynced y ddaear ef!' ac agorodd y ddaear a llyncu Arthur hyd at ei ên.

MANON, GWENAN A GWYN - Stori Fer gan Dafydd Arthur Jones

Ond cyfeiria'r Historia a thestunau eraill at Emrys a Gwrtheyrn, rhagflaenwyr i Arthur o un genhedlaeth, fel Ambrosius a Guorthigirnus.

Daw un mewn pennill o'r Gododdin sy'n clodfori arwr o'r enw Gwawrddur oblegid ei orchestion milwrol ac yna'n ychwagegu'r geiriau ceni bei ef arthur, sef 'er nad Arthur mohono'.

Pan alwodd Arthur Scargill am streic, dim ond 10 o'r 28 o lofeydd yn Ne Cymru a bleidleisiodd o blaid streicio, ond i ddilyn y mwyafrif yn wlad penderfynwyd cau'r holl weithiau.

Roedd ei diweddar ŵr, Arthur, yn bel-droediwr proffesiynol ym Mangor a dilynodd Philip yng nghamre ei dad.

Pan oeddwn yn dechrau darllen y llyfr hwn i gaset ym Mangor, daeth Arthur efo mi i'r ddinas.

Ond er iddo ennill llawer o wybodaeth archaeolegol yn y fangre hon, ni ddaeth o hyd i Arthur.

Hollol dybiaethol yw hyn, wrth gwrs, ond y mae'n llawn cystal tybiaeth â llawer o rai eraill am Arthur.

Danfonodd Arthur filwyr i'r coed, ond methwyd â gorchfygu Trystan.

Daw'r ail gyfeiriad o gerdd y credir ei chyfansoddi yn y seithfed ganrif, Marwnad Cynddylan, lle y disgrifir Cynddylan ap Cyndrwyn a'i feibion o bowys fel canawon Arthur fras, sef 'epil ieuainc Arthur Fawr'.

Y mae ef wedi awgrymu fod arwyddocâd dyfnach i ddarlun y Bucheddau o Arthur, ac o bosibl elfen o wirionedd hanesyddol.

Y mae'n gweld Arthur, a chaniatau ei fod yn berson gwirioneddol, yn fwy o ffigur Celtig na Rhufeinig, yn debycach i Finn yn nhraddodiad Iwerddon nag i'r Comes Britanniarum.

Dywedodd wrthyf un tro, fod ei fywyd bore oes i'w gael yn Y Pentre Gwyn - cyfnod y chwaraeon, y potsio, yr hel priciau yn y goedwig, y cyrchu dwfr o Ffynnon Dolafon, ac mai darlun ohono ef sydd yn 'John Ty Pell', ac yn Y Golud Gwell fel 'Arthur Puw,' sef y bachgen y byddai pobl yn gofyn i Betsi Puw - 'Ai eich bachgen chwi ydyw,' pryd yr atebai yn swta - 'Y fi sy'n ei fagu o'.

Yn ei lyfr ar y 'Brenin Arthur' y mae'r awdur Llydewig/Ffrengig Jean Markale wedi galw sylw at y ffaith ddigon hynod nad yw'r un o'r testunau Lladin cynnar na chanoloesol yn defnyddio'r ffurf Artorius am Arthur.

Cofiai Vera'n iawn sut y byddai'r newidiadau lleiaf i'w drefn yn gwneud Arthur yn bigog ac yn anodd i fyw gydag ef am ddyddiau.

Dyma frawddeg gyntaf Enid Baines 'Roedd ymddiried y dasg o sgrifennu hanes bywyd Arthur Rowlands i mi fel gofyn i un na lwyddodd i wau jersi blaen fynd ati i wau un fair-isle.

Gwynn Jones at eu chwaeth, ond wfft i'r sawl sy'n gwadu mawredd 'Ymadawiad Arthur'.

Cerddodd y ddau ar hyd y llwybr ymhellach o'r pentref i gyfeiriad Clogwyn Arthur, craig fawr oedd yn codi uwchben Pwll Mawr.

Gofynnodd March i'r brenin Arthur ddial ar Drystan am y sarhad - er bod March a Thyrstan ill dau yn perthyn i Arthur, yr oedd March yn gefnder i'r brenin, ond nid oedd Trystan ond yn fab i gefnder.

Gan nad oedd rhan Arthur yn yr hanes yn anrhydeddus, try'r gwartheg yn sypynnau rhedyn y foment y dodir llaw arnynt gan Gai a Bedwyr.

Mynegais hynny wrth Arthur, a gofyn iddo prun o'r ffyrdd hynny a'm tynnai tua Bangor.

Dywedodd ef yn syml fod y cefndir wedi ei osod yn berffaith ar gyfer ymadawiad Arthur.

Faint o'r werin hon sydd heddiw yn derbyn 'propaganda' toreithiol y cyfryngau (ac yn hyn o beth mae Radio a BBC Cymru wedi bod ar eu huchelfannau) sydd yn barod i grogi ei harweinydd Arthur Scargill o'r 'Gibbett' agosaf?

Astudiaeth o gyfeiriadau at Arthur mewn llenyddiaeth ganoloesol.

Eto cyfyd damcaniaeth Branwen Jarvis anawsterau: yn yr ail bennill, os Crist a olygir gan 'Arthur Iôr' sy'n arbed Mabon ac yna rywsut yn peri ei fwrw i 'fydafon geol y gelyn' yna ni ellir gwneud synnwyr o'r peth.

Cododd amheuaeth hefyd ynghylch rhestr yr Historica Brittonum o frwydrau Arthur.

Nid yw'r gosodiad yn gwbl eglur, ond y dehongliad a roddir arno'n gyffredin yw nad brenin oedd Arthur ond cadfridog o athrylith yng ngwasanaeth y brenhinoedd.

Ar yr un noson cafwyd Arthur C Clarke - A Man Before His Time lle bu henadur ffuglen wyddonol yn siarad am ei fywyd, ei waith a'r proffwydoliaethau a wnaeth - gan gynnwys dyn yn cerdded ar y lleuad.

Yn anffodus, nid yw'r fath sicrwydd am destun y Gododdin i'w gael, ac fe allai'r cyfeiriad at Arthur fod wedi ei wthio i mewn iddo yn ddiweddarach.

Er bod pedwar deg wyth wedi marw allan o bron i bymtheg can o garcharorion, morwyr a milwyr a gludwyd mewn un ar ddeg o longau, roedd Capten Arthur Phillip wedi cyflawni un o fordeithiau enwocaf hanes y mor, dros bymtheng mil o filltiroedd heb golli'r un llong.Roedd y marwolaethau'n llawer mwy yn y llyngesau a'i dilynodd oherwydd gorlwytho, prinder bwyd, creulondeb annynol ac afiechydon a oedd yn deillio'n anorfod o'r sefyllfa ar y llongau, a'r ffaith bod y fordaith mor hir.

Diolch yn arbennig i'r Parch Arthur Thomas am ddod o Langefni i wasanaethu ac i'r Parch Ceri Evans am ei gynorthwyo.

O dderbyn syniad Layard am natur Culhwch ac Arthur fel Ego a Hunan yr un person, fe ddatrysir y broblem, i raddau helaeth.

Yn yr Historia Brittonum, a gasglwyd ynghyd o amrywiol ffynonellau yn y nawfed ganrif, y ceir yr ymgais hynaf i adrodd am orchestion Arthur mewn paragraff o ryddiaeth.

Ychwanega ei fod wedi dwyn croes ein Harglwydd Iesu Grist ar ei ysgwyddau (sef llun neu batrwm ar ei darian yn ôl pob tebyg) am dri diwrnod a thair noson, a dyma'r enghraifft gynharaf o'r syniad am Arthur yn amddiffynnydd i'r Ffydd Gristnogol.

Dewisa Luned - a gyfetyb i Colette Barres - beidio a phriodi Arthur, mab y sgweier.

Yr oedd Arthur, sylwer, yn 'frenin ar Brydain'.

Yn wir, daliai ef fod Arthur o bosibl yn hen arwr cenhedlig i'r pobloedd Brythonig cyn iddynt fudo i Brydain, ac mai dyna paham y ceir ef wedi ei leoli ym mhob man lle y sefydlwyd cymdeithasau Brythonig yn ddiweddarach, - yn yr hen Ogledd, yng Nghymru, yng Nghernyw ac yn Llydaw.

Yn gyfochrog â'r ddau gyfeiriad hyn mewn hen gerddi, y mae'n werth crybwyll y ffaith fod pedwar neu bymp o bersonau o'r enw Arthur yn hysbys yn y chweched a'r seithfed ganrif, yn benaethiaid neu fân frenhinoedd, yng Ngogledd Prydain, yn Iwerddon ac yng Nghymru.

Yn yr Annales Cambriae a'r Historia Brittonum ei enw, yn syml, yw Arthur.

Mewn rhai o'r llawysgrifau ychwanegir un episod arall, lle cynigia Arthur, gan nad yw March na Thrystan yn barod i ildio, y dylai un feddiannu Esyllt tra fyddai'r dail yn ir ar y coed, a'r llall yn ystod gweddill y flwyddyn.

Ar ben Clogwyn Arthur roedd dau ddyn yn gwylio'r bechgyn.

Roedd hefyd yn atgoffa Vera o Arthur, ei diweddar ŵr; yn ymarferol iawn os oedd angen trwsio unrhyw beth, ond yn dda i ddim am lanhau ar ei ôl.

Gwynn Jones y gadair genedlaethol ym Mangor â'i awdl enwog "Ymadawiad Arthur", ac yn yr un flwyddyn ymddangosodd erthygl gan John Morris-Jones yn Y Traethodydd, sef datganiad o gyffes ffydd lenyddol yr adfywiad.

Ceir enghraifft o hynny ym Muchedd Padarn lle y dywedir fod Arthur yn eiddigeddus o wisg arbennig a oedd gan y sant ac yn ceisio ei dwyn oddi arno trwy drais.

Ymbil ydi hyn ar ryw dduwiau cynnar i gadw'r 'arthreitus draw a'r prif dduw hynafol ydi Arthur wrth gwrs.

Fe ellir egluro'r awydd hwn i ymffrostio yn eu tras ac yn eu harwyr, ac yn Arthur yn arbennig, yn nhermau seicoleg oesol y Cymry, fel ymateb cenedl fechan i'w thynged hanesyddol a thiriogaethol.

Hwyrach mai'r Brenin Arthur sydd yna!' 'Bydd ddistaw!' sibrydodd Alun gan roi pwniad i Bleddyn yn ei fraich.

Y gosodiad pwysicaf yn y paragraff, fe ddichon, yw'r cymal sy'n dweud fod Arthur wedi ymladd yn erbyn y Saeson gyda brenhinoedd y Brytaniaid, ond mai ef oedd 'arweinydd y brwydrau' y dux bellorum.

Personoliaeth gwbl ryfeddol yw'r Arthur hwn.

Aeth hanesydd diweddarach, yr Athro Alcock, i chwilio am Arthur mewn caer nid annhebyg, ond yn llawer nes i'r gorllewin, sef South Cadbury yng Ngwlad yr Haf.

Er hynny, fe fyn iddo gael yno gaer fawr a berthynai i arweinydd milwrol o'r dosbarh neu'r teip y gellid disgwyl i Arthur berthyn iddo.

Ni sonnir amdano yn chwedl Culhwch ac Olwen ac ym Mrut Sieffre o Fynwy yr ymddengys gyntaf yng nghymeriad y bradwr a dwyllodd Arthur gan ddwyn dinistr ar y deyrnas.

Ac os Crist yw 'Arthur' beth yw ystyr 'nes cofio o'r dihenydd tlawd/Fynd Arthur o'i flaen a throi'n Te Deum ei farwnad'?

Myn Arthur wartheg hanner coch, hanner gwyn, ond nid yw'r fath anifeiliaid yn bod.

O droi at ffynonellau hanesyddol pur fe geir mai'r ddwy gynharaf sy'n crybwyll Arthur yw'r Annales Cambriae, cronicl o hanes y Cymry, a'r Historia Brittonum, 'Hanes y Brythoniaid', a briodolwyd yn gam neu'n gymwys i un o'r enw Nennius.

Os golygir mai troedigaeth SL yn y tridegau a arweiniodd rywsut at Penyberth a'i daflu ef i 'eol y gelyn', yna beth yw ystyr y 'carchar a'r seler ddilawnter dan lif anafon' yn y pennill cyntaf, cyn dyfod 'Arthur i'th arbed di'?

Dylid sylwi hefyd nad yw'r cofnod yn dweud ai gelynion i'w gilydd, ai cynghreiriaid, oedd Arthur a Medrawd.

Nid person ydyw Culhwch i Layard, ond Ego, sef craidd person, sy'n gorfod mynd ar ofyn yr Hunan, sef Arthur, i'w helpu i gyflawni'r tasgau sy'n angenrheidiol er mwyn cael rhyddhad oddi wrth ddylanwadau a hualau a osodwyd arno, neu er mwyn medru dod i delerau, a dysgu cyd-fyw, â hwy.

Wedi i March apelio eto at Arthur, danfonodd y brenin 'wyr cerdd dafod' i swyno Trystan, ond dychwelyd i'r llys a wnaethant, wedi i Drystan eu gwobrwyo ag aur.

Daliai'r diweddar John Arthur Price fod peth o'r ysbryd hwnnw yn yr achos cyfreithiol a ddug wardeiniaid Trefdraeth ym Môn yn 1773 yn erbyn penodi Sais uniaith yn berson y plwy.

Dyma'i geiriau wrth ymadael: Dyma'r gwahaniaeth rhyngom ni, Arthur.

Cytunai ef nad brenin oedd Arthur ond cadfridog yng ngwasanaeth brenhinoedd y Brytaniaid.

Gwelir yr elfennau sy'n tarddu o hanes, a'r rhai onomastig, ond y mae'r rhan fwyaf yn nodi problemau ynglŷn â'r gwaith am fod yr arwr tybiedig, Culhwch, yn cadw ar gyrion y stori, gan adael cyflwyno'r tasgau arwrol i Arthur, a bod hwnnw yn ei dro 'dan law' y cawr ynfyd Ysbaddaden Bencawr.

Yn “l yr hanes roedd y Brenin Arthur wedi cuddio mewn ogof yn y clogwyn pan oedd yn dianc ar “l colli brwydr.

Nid arwr i'w glodfori yw Arthur yn y gweithiau hyn.

Os mai Arthur ydyw'r Hunan, y tad-maeth ysbrydol a diwylliadol i Culhwch yr Ego, i'r gwrthwyneb, yn y pegwn arall, y mae'r Pencawr.

Y mae'r Athro Ford, er hynny, yn pwysleisio fod y rhesymau a gynigwyd o blaid ac yn erbyn y ddamcaniaeth hon, fel ei gilydd, yn rhai cryfion, ac efallai'n wir y bydd modd cyfuno'r rhesymau hyn a chanfod y tu ôl i Arthur draddodiadau mytholegol a ymglymodd wrth berson hanesyddol.

Ymhle felly, y ceir y cyfeiriadau cynharaf at Arthur wrth ei enw?

Ymsefydlodd rhai o'r Sbaenwyr yno a dyna sut y ceir Llydawyr o dras yn dwyn enwau fel Perez, Kourtez ac ati,' Sbaen yw fframwaith nofel fer hunangofiannol Youenn Drezen, Sizhun ar Breur Artuo (Wythnos y Brawd Arthur).

Mae Geraint yn ymbaratoi i ddychwelyd i Gaerllion gydag Enid, ond yn y cyfamser mae llys Arthur wedi bod wrthi'n dilyn yr helfa.