CEMAES - ARWYR NORMANDY: Dewiswyd traeth Cemaes yn un o'r ychydig drwy Gymru i fod yn fan cyfarfod i gofio am y glanio beiddgar hwnnw yn Normandy hanner can mlynedd yn ol.

Ar ambell brynhawn Sadwrn yn yr haf âi â ni am dro i fyny at y Marchlyn am bicnic, ac yno ar lan y llyn adroddai hanesion am arwyr Cymru Fu wrthym.

Brithir ei atgofion a'i fyfyrdodau gan gyfeiriadau at arwyr Iwerddon, yn enwedig wedi iddo ganfod fod carcharorion o Wyddyl wedi bod yn yr un gell ag ef o'i flaen.

Ond erbyn canol y ganrif yr oedd Ymneilltuwyr Cymru'n dra awyddus i ddarganfod arwyr.

Yr oedd yn gyfle euraid i orseddu Penri fel un o brif arwyr yr Ymneilltuwyr, a'r Annibynwyr yn anad neb.

Dro arall daw Cadog yn êl o Gaersalem a chaiff fod perthynas eiddigeddus wedi llad ei gefnder, digwyddiad sy'n dod ag atgof o'r arwyr yn dychwelyd o Iwerddon ac yn cael fod Caswallon wedi lladd Caradog fab Brên.

Nid oes gennym yn y Gymraeg yr un chwedl am Drystan i'w chymharu â'r rhain, er bod arwyr Arthuraidd eraill, megis Peredur ac Owein, wedi cael sylw mewn nifer o destunau rhyddiaith Cymraeg Canol.

Y peth traddodiadol i'w wneud mewn pasiantau ac operâu roc yw cyflwyno talp o hanes ardal - am arwyr y gorffennol, am ddigwyddiadau cynhyrfus neu stori'r oesau.

Er ffonio a ffonio, does dal dim ateb ar ôl awr o geisio cysylltu ag arwyr yr iaith.

Pobl fel hyn oedd arwyr y werin - doedd fawr bwrpas bellach cael athro coleg neu weinidog yr efengyl.

Nid hanes 'arwrol' a geir yma (er bod arwyr Dylan Phillips yn amlwg ddigon yn y naratif). Ymdriniaeth ddeallus a threiddgar ar ddatblygiad y Gymdeithas yw'r gyfrol hon, llyfr sy'n gorfodi'r darllenydd i fyfyrio'n ddwys uwchben y pwnc a gofyn cwestiynau anodd.

Dechreuodd ei galon gyflymu eto wrth iddo deimlo'r cardiau arwyr pêl-droed yn ei boced.

Gallai'r beirdd hwythau yn yr Oesoedd Canol gymharu noddwyr â Guy o Warwick neu Foulke le fiz Warin wrth eu camnol, er nad yw hanes yr arwyr hynny ar glawr yn Gymraeg, ac er nad oes lle i gredu fod fersiynau ysgrifenedig Cymraeg o'u hanes wedi bodoli.

Faint o werin Cymru sydd erbyn heddiw, wedi naw mis o streic gan yr 'arwyr' hyn yn eu gweld fel 'Arwyr glew erwau'r glo'?

Ac o sylwi ar natur farddonol y lluniau, nid yw'n syn canfod mai un o arwyr mawr Bert Isaac yw Ceri Richards, yr artist o Abertawe a oedd yn un o'i ddarlithwyr yng Ngholeg Celf Caerdydd.

Nid oedd ail i Thomas Rees am wneud arwyr allan o Annibynwyr.

Straeon ac Arwyr Gwerin Llydaw (tud.

Mae cofeb i'r Tri ym Mhenyberth erbyn hyn, ond fe gymrodd dros hanner canrif i'r tri dihiryn ddechrau troi'n barchus, heb son am ddechrau bod yn arwyr.

i ofalu eu bod yn diogelu'r llinell fain, frau, a gwan i'r golwg, sy'n gwahanu amddiffyniad oddi wrth drais, a'u rhybuddio mai gwladgarwyr ac arwyr ydynt tra byddont ar y naill ochr i'r llinell ond eu bod yn troi'n llofruddion unwaith yr ânt drosti i'r ochr arall ?

ARWYR GLEW ERWAU'R GLO 'Caner, a rhodder iddo - glod dibrin Y werin a'i caro: Nydder y mawl a haeddo I arwr glew erwau'r glo.'

Anghofia' i fyth weld marines ifanc oedd newydd dreulio misoedd yn denu dirmyg y cymunedau cenedlaetholgar yng Ngogledd Iwerddon yn cael eu croesawu fel arwyr ar strydoedd Zacco a threfi eraill gogledd Irac.

Ni fedrai ond llenor gymysgu mor gyfrwys holl ddysg Ysgol Hanes Rhydychen ad addysg yr Ysgol Sur a blodau ac adar ac arwyr a'r un bersonoliaeth ryfedd yn eu cynnwys oll ac yn ei mynegi ei hun trwyddynt.

'Rwyf yn teimlo fod braidd gormod o ddewis arwyr wedi bod fel testunau darlithoedd i'r Gymdeithas, a'r tro yma yr ydych am gael tipyn o hanes y chwarel a'r gweithwyr.