Pryddest debyg i awdl 'Y Graig', Rolant o Fôn, yn y modd y mae'n edrych yn ôl ar hynt y canrifoedd.

Y ffwrnais yn yr awdl yw'r haul, a cherdd yn y traddodiad 'gwyddonol' diweddar oedd hon.

Yn ol un o ysgrifau Williams Parry, yr oedd WJ Gruffydd yn cael ei gyfrif yn 'ddi-Dduw.' Gwyddom hefyd fod bardd 'Ymadawiad Arthur' yn cyfeirio at fywyd yn ddiweddarach fel 'un ias ferr rhwng dwy nos faith.' Ac os clustfeiniwn ar eiriau bardd 'Yr Haf',cawn yng ngodidowgrwydd - yr awdl honno ei dagrau hefyd - sef dagrau pethau, yr ymwybod ag angau, ac a thymp a thempo amser.

'Ystrad Fflur' oedd testun yr awdl a John Ellis Williams, un o fyfyrwyr John Morris-Jones, oedd y bardd buddugol.

'Roedd awdl gan Ben Bowen yn y gystadleuaeth, ond ni chafodd feirniadaeth ffafriol gan John Morris-Jones.

'Roedd Dewi Emrys wedi cystadlu eto, gyda dwy awdl, a lluniwyd awdl ar y cyd gan Wil Ifan a James Evans.

Awdl a luniwyd ychydig cyn i'r gweithfeydd glo ddechrau cau fesul un.

Awdl arall â Chymru yn thema iddi.

Dyna ran o arwyddocad parodi Williams Parry ei hun ar ei awdl fawreddog, 'Yr Haf.' Yn 'Yr Hwyaden' y mae'n gwneud sbort am ben y confensiynau hurt a ddaeth i ffasiwn yn sgil 'Yr Haf': y macwyaid, y brodyr gwyn a du, holl gyfarpar yr awdl ramantaidd, a droes yn amherthnasol i'r oes.

'Roedd awdl anfuddugol James Nicholas unwaith eto yn gyfoes ac yn trafod problemau'i chyfnod.

Mae'n hysbys iawn fod Goronwy Owen yn ysgrifennu yn null Horas mewn nifer o'i gerddi, megis 'Cywydd y Gwahodd' neu 'Awdl y Gofuned', tra oedd Edward Richard, Ystradmeurig, yn dilyn Fyrsil a Theocritus yn ei fugeilgerddi.

I Rhydwen Williams, un o'r "Bevin Boys" yw'r glowr yn awdl Tilsli.

Condemniwyd y mynegiant astrus a thywyll gan y beirniaid, er nad yw mor astrus â hynny; ond yr oedd yn awdl anghelfydd a chymysglyd ar brydiau, ac nid rhyfedd i'r bardd ei hailwampio yn ddiweddarach.

Awdl anwastad yw hon.

Yr oedd awdl Hedd Wyn yn tra rhagori arni, a bu llawer o feio ar John Morris-Jones a Berw am y camddyfarnu.

Awdl alegorïol gelfydd yn y modd y mae hi'n rhoi gwedd gyfoes i chwedl Branwen yn y Mabinogi.

Fel yn 'Y Mynach', y gwrthdaro rhwng cnawd ac ysbryd yw thema'r awdl, ond, yn wahanol i awdl fuddugol 1926, y mae'r cnawd a'r enaid yn un erbyn y diwedd 'Y Sant', gan ddilyn athroniaeth Thomas Aquinas.

Bu Cynan yn ffodus na chafodd ei 'awdl' ei diarddel o'r gystadleuaeth.

Awdl 'Yr Haf' yw un o awdlau gorau'r ugeinfed ganrif hyd y dydd hwn.

Yn yr awdl mae un o'r delwau a geir yn Nhyddewi yn holi pererinion, ac yn gofyn a ydyw'r Cymry yn parchu eu hiaith o hyd ac yn gwerthfawrogi harddwch y wlad.

Yn yr awdl hon mae'r bardd yn dychwelyd at y thema gyfarwydd o filwyr dau Ryfel Byd yn aflonydd yn eu beddau am fod yr heddwch eto yn fregus dan gysgod y bom.

Prometheus yn yr awdl yw'r gwyddonydd yn gyffredinol.

O gofio fod y mab yn cynrychioli gwedd ar y tad, nid yw'n syn nad oes sôn o gwbl yma am alar y fam (fel a geir mewn marwnadau i blant yn y cyfnod modern, megis awdl Robert ap Gwilym Ddu i'w ferch, a 'Galarnad' Dic Jones).

'Roedd rhai rhannau o awdl Sarnicol yn broffwydol, yn enwedig yr englyn toddaid sy'n sôn am 'ddewrion y gad' yn 'Mynd i ryfel' nes bod 'chwerw wylo' ar aml i aelwyd drwy Gymru.

Mae'r awdl hon yn mynd â ni yn ôl i gychwyn y ganrif wrth i Ieuan Wyn ystyried eto y dioddefaint a fu yn Nyffryn Ogwen yn ystod Streic y Penrhyn.

Mae Gwenallt yn archwilio pynciau fel natur pechod yn yr awdl, ond cythruddwyd y beirniaid gan y disgrifiadau agos-at-yr-asgwrn o ryw a geid ynddi, yn enwedig mewn llinellau fel 'Ar hyd ei blows biws rhedai blys bysedd'. Galwyd yr awdl yn 'bentwr o aflendid' gan John Morris-Jones.

Awdl Idwal Lloyd a ffafriai Gwyn Thomas, awdl a fu'n aflwyddiannus yng nghystadleuaeth y Gadair ym 1957, 1959 a 1962.

Williams Parry, ennill gyda'i awdl ' Yr Haf' ym Mae Colwyn ddwy flynedd ynghynt, dyma un arall o'r to ifanc cyffrous newydd yn ennill ei gadair gyntaf ac yn creu hanes.

Yr oedd yr Arwr yn yr awdl yn cynrychioli'r Arwr Rhamantaidd, gwaredwr y ddynoliaeth ac amddiffynnydd cyfiawnder a rhinwedd, tra oedd 'Merch y Drycinoedd' yn cynrychioli'r Awen, creadigolrwydd dyn, ysbryd gwarineb, camp y celfyddydau a dyfeisgarwch gwyddoniaeth, hynny yw, y ddynoliaeth ar ei mwyaf creadigol a chadarmhaol yn hytrach nag ar ei mwyaf dinistriol a negyddol.

Cerddi eraill: 'Roedd Dewi Emrys wedi cystadlu eto, gyda dwy awdl, a lluniwyd awdl ar y cyd gan Wil Ifan a James Evans.

Pob parch i bawb sy'n cael Cerddi'r Gaeaf at eu chwaeth (ac 'rwyf innau yn eu mysg) ond yr un parch i'r rhai y mae eu barn yn amau'r clod a roir i 'Awdl yr Haf' ('rwyf ymysg y rheini hefyd).

Cerddi eraill: Awdl gan Emrys Roberts a ffafriai Euros Bowen.

Awdl dyner er cof am ferch dalentog y bardd, Ennis.

Gwelsom eisoes i fardd a oedd ymhlith y Cywyddwyr cyntaf - Llywelyn Goch ap Meurug Hen - ganu i Hopcyn ap Tomas, ond ar fesur awdl.

Adlewyrchir yr edmygedd hwn o genedlaetholwyr Iwerddon yn Awdl Gwenallt.

Mae'r awdl hefyd yn creu darlun trist o'r dirwasgiad a ddaeth i ardal y chwareli llechi wedi i'r economi cenedlaethol wegian, a chau'r chwareli fesul un wrth iddyn nhw orfod cystadlu â deunydd toi rhatach o wledydd eraill.

Mae'r 'hydref' yn yr awdl yn symbol o ddioddefaint a dadfeiliad y byd ar y pryd.

Prawf y ddwy awdl fod un o'r beirdd hynny beth bynnag wedi cyrraedd.

Ac fel y dywedwyd eisoes, ceir awdl i fab Hopcyn hefyd yn y Llyfr Coch, o waith y Proll.

Yr oedd dylanwad dwy o gerddi hir Shelley, Prometheus Unbound a The Revolt of Islam, ar awdl Hedd Wyn, a cheir creadigaethau debyg i Arwr Hedd Wyn a 'Merch y Drycinoedd' yn y ddwy gerdd hyn.

Yn wir, ychydig iawn o son o gwbl a geir am Forgannwg yng ngwaith y Gogynfeirdd hyd at gwymp y Llyw Olaf, ac eithriad llwyr yw awdl foliant Prydydd y Moch i Wenllian ferch Hywel o Gaerllion tua diwedd y ddeuddegfed ganrif.

Colbir yr Eisteddfod Genedlaethol am roi'r 'lle blaenaf o hyd i ffurf obsolesent fel yr awdl'; y mae'r Eisteddfod wedi mynd yn sioe enfawr ariangar, wedi ei llwyr ysgaru â phob rhith o gelfyddyd'; ac y mae ei chystadlaethau'n anathema i gelfyddyd.

Gruffydd ddatgan yn Y Llenor fod oes yr awdl ar ben.

Cerddi eraill: D. J. Davies, Prifardd y Gadair 1932, oedd yr ail, ac 'roedd awdl gan Dewi Emrys yn uchel yn y gystadleuaeth hefyd.

Cerddi eraill: Gwyndaf, gyda cherdd vers libre cynganeddol, y tro cyntaf i gerdd o'r fath gyrraedd cystadleuaeth y Gadair, Caradog Prichard a Brinley Richards, gydag awdl ddychan ysgafn.

Enillodd Pedrog y Gadair am awdl ddiflas hir yn nhraddodiad y ganrif flaenorol.

Branwen yn hiraethu am Gymru a geir yn yr awdl, a'r môr yw'r ffin ynddi, y ffin rhwng Branwen a Chymru, y ffin rhwng dyhead a delfryd.

Cymerer wedyn ran olaf Soned XXXI: Cusana'r lloer y lli, mae'r ffrydiau'n dwyn I'r wendon serch-sibrydion llyn a llwyn, Ac awgrym ddaw i ddyn drwy gyfrin ddor Y cread o ryw undeb dwyfol hardd A dreiddia drwy'r cyfanfyd; tithau'r Nos, Delweddu wnei y dylanwadau cudd; O'r llwydwyll byw-ymrithia i wyddfod bardd Ei ddelfryd hoff, a genir odlig dlos Neu awdl gain neu farwnad felys-brudd.

Gofynnwyd am awdl 'mewn cynghanedd gyflawn' yn hytrach nag ar y mesurau traddodiadol arferol.

Cystadleuaeth hynod o wael oedd hon, dim ond saith yn cystadlu, a'r awdl fuddugol yn un o'r pethau erchyllaf a grewyd erioed.

Cyfeirio'r wyf at awdl 'Pwll Morgan', a gyfrgollwyd ar sail ei gwallau ieithyddol a' diffyg chwaeth.

'Roedd Eben Fardd o'r farn mai ei awdl ef i'r 'Greadigaeth' oedd yr ora' er mai Nicander aeth â'r wobr yn y diwedd hefyd.

Rwy'n meddwl fod yr awdl yma (sef ei awdl gadeiriol yng Nglyn Ebwy, 1958, i Gaerllion-ar-Wysg lle mae'r henwr yn cynghori'r gwr ifanc i gadw'n glir o gaer y Rhufeiniaid) yn fwy perthnasol i'r sefyllfa sy 'da ni heddi (nag oedd hi adeg ei chyfansoddi yn 1958).

Dyma awdl arall sydd yn dangos y newidiadau cymdeithasol ac economaidd a gafwyd o fewn hanner can mlynedd.

'Roedd yr awdl yn sôn am oes aur celfyddyd a gwarineb, ond ar ddiwedd y Rhyfel dechreuad yr Oes Oer ac nid yr Oes Aur a welwyd yn Eisteddfod Rhosllannerchrugog.

Canmolwyd safon y gystadleuaeth gan y beirniaid er mai dim ond chwe awdl a dderbyniwyd.

Wele awdl a phryddest a roes imi lond calon o fwynhad ryw ddwy flynedd ar bymtheg yn ddiweddarach.

Cyhoeddwyd ei bryddest mewn llyfr ar y cyd ag awdl anfuddugol Alafon a thelynegion ail-orau Eifion Wyn ym Mangor.

Yn awdl 'Yr Arwr' mae elfen o adlewyrchu'r gwrthdrawiad rhwng y newydd a'r hen, rhwng gwerthoedd y Gymdeithas Wrywaidd yn Oes Victoria a rhyddfrydiaeth a delfrydiaeth newydd degawd cyntaf y ganrif.

'Roedd awdl Eifion Wyn yn seiliedig ar Gwlt y Werin.

'Roedd awdl arloesol Eifion Wyn yn llawer gwell awdl na'r awdl fuddugol.

Gwynn Jones y gadair genedlaethol ym Mangor â'i awdl enwog "Ymadawiad Arthur", ac yn yr un flwyddyn ymddangosodd erthygl gan John Morris-Jones yn Y Traethodydd, sef datganiad o gyffes ffydd lenyddol yr adfywiad.

Awdl delynegol, bert oedd yr awdl fuddugol, a bu'n awdl boblogaidd iawn am flynyddoedd lawer, yn enwedig un darn cywydd adnabyddus.

Yn ystod abadaeth rhyw Sion y canodd Llywelyn Goch y Dant ei awdl foliant i 'groestai Nedd', 'Neuadd beirdd a'u nawdd a'u bwyd'.

Gwynn Jones, ac awdl a oedd hefyd yn drwm dan ddylanwad Gwynn Jones yn gyffredinol.

Bu llawer o ddadlau ynghylch ystyr awdl Hedd Wyn, a llawer o anghytuno.

Davies, Prifardd y Gadair 1932, oedd yr ail, ac 'roedd awdl gan Dewi Emrys yn uchel yn y gystadleuaeth hefyd.

Daw'r awdl i ben yn sŵn y delyn na all na phellter nac amser ladd ei hudoledd.

Awdl gan Emrys Roberts a ffafriai Euros Bowen.

Bu llawer o ddyfalu pwy oedd yr Arwr yn yr awdl, a phwy oedd 'Merch y Drycinoedd'. Yr oedd yr ateb i'w gael ym marddoniaeth Shelley, hoff fardd Hedd Wyn.

Tilsley â ni i gwm dychmygol yn ei awdl fuddugol, 'Cwm Carnedd' yn Eisteddfod Llangefni, 1957, ond cwm a oedd yn adrodd hanes pob cwm a chwalwyd o ganol y pumdegau ymlaen.

Yn ei awdl mae T. Llew Jones yn cynnig portread rhamantaidd o dir a phobl y gorllewin.

Er bod testun fel hwn yn rhoi cyfle i'r beirdd gyfeirio at y Rhyfel, awdl yn yr hen ddull a gafwyd gan aelod o'r hen do, J. T. Job, heb gyfeirio o gwbwl at y lladdfa.

Awdl Thomas Parry, a ysbrydolwyd gan gerflun Jacob Epstein, Genesis, a ffafriai T. H. Parry- Williams.

Ac fe gyhoeddwyd llythyr Vincent o fewn ychydig wythnosau i'r Eisteddfod yn y Royal Albert Hall lle llwyfannodd y Cymry eu teyrngarwch diarhebol gerbron Tywysog Cymru a'i deulu, lle cadeiriwyd Berw am awdl i Victoria a lifeiriai o edmygedd a diolch, lle bu Henry Richard AS, a 'savants' cyfarfodydd y Cymmrodorion, yn sicrhau pawb o fewn clyw na châi'r Gymraeg atal llanw'r Saesneg.

Wedi i'w gefnder, R. Williams Parry, ennill gyda'i awdl ' Yr Haf' ym Mae Colwyn ddwy flynedd ynghynt, dyma un arall o'r to ifanc cyffrous newydd yn ennill ei gadair gyntaf ac yn creu hanes.

Cewch yma gyfle i gyfrannu llinell neu gwpled at gywydd-seiber, cewch bleidleisio dros eich hoff awdl, a dweud eich dweud mewn seiat fywiog.

Cledlyn Davies a Rolant o Fôn oedd y ddwy awdl orau yn y gystadleuaeth.

'Roedd Dic Jones yn drydydd, ac 'roedd gan James Nicholas awdl yn y gystadleuaeth yn ogystal.

Mewn gwirionedd, lluniodd awdl gywrain ryfeddol, un o'r awdlau buddugol cywreiniaf erioed, ac awdl glasurol a oedd yn efelychu patrymau Beirdd yr Uchelwyr.

Ond ymddengys mai'r gerdd gynharaf sydd gennym i un o noddwyr y sir yw'r awdl farwnad a ganodd Casnodyn ei hun i Fadog Fychan o'r Goetref, yn Llangynwyd.

awdl Cynwyd Thomas, Caerdydd, oedd yr ail yn ôl Elfed.

Yr oedd yr awdl rymus hon yn sugno maeth ac ysbrydoliaeth o'r gorffennol, i'n hatgyfnerthu ar gyfer y blynyddoedd tywyll o'n blaenau.

Dyma un o feirdd pwysicaf y dyfodol yn ymddangos ar y llwyfan eisteddfodol, ac yn llunio awdl ragorol a oedd yn drwm o dan ddylanwad athroniaeth Thomas Aquinas.

Awdl delynegol ei naws, a rhai cwpledi ac englynion syfrdanol ynddi o ran crefft a chynnwys.

Yn ol Hywel ystorm, ef oedd 'Llafn angau brau bro Gynffig.' Ymryson barddol, ond odid, a geir yn yr awdl uchod.

Awdl ragorol am y ddeuoliaeth ym myd natur, am y frwydr barhaus rhwng goleuni a thywyllwch.

Awdl hen-ffasiwn ei dull oedd hon hyd yn oed ym 1930.

Awdl delynegol, gynnil yw'r awdl fuddugol, a cheir ynddi stori serch ddwys.

Awdl ar fesur 'Madog' T. Gwynn Jones, ac awdl a oedd hefyd yn drwm dan ddylanwad Gwynn Jones yn gyffredinol.

'Y Lloer' oedd testun yr awdl fuddugol, awdl boblogaidd iawn ar un adeg.

Roberts (a fu farw yn fuan ar ôl iddo gwblhau'r awdl) a Mathonwy Hughes.

Yn ei awdl clywir eto hiraeth yr alltud ystrydebol am yr aelwyd a'i moldiodd.

Awdl anarbennig oedd yr awdl fuddugol.

Ni roddwyd llawer o ganmoliaeth i'r awdl fuddugol ychwaith.

Ysbrydolwyd y gerdd hon gan genedlaetholdeb hefyd, yn union fel yn achos awdl y Gadair, ond cenedlaethodeb y bêl yn hytrach na chenedlaetholdeb y bleidlais oedd thema'r bryddest fuddugol.

Ceir pum awdl i Hopcyn ap Tomas ei hun ac un i'w fab yn Llyfr Coch hergest, llawysgrif a ysgrifennwyd gan mwyaf yng nghyfnod Hopcyn, ac y mae'r Athro GJ Williams wedi awgrymu'r posibilrwydd mai ef a dalodd am y gwaith copio.

Awdl sy'n cydymdeimlo â gwerin Cymru yn ei thlodi a'i dioddefaint yw hon, ac mae hi yn yr un traddodiad ag awdl anfuddugol Eifion Wyn ym 1900, 'Y Bugail', 'Gwerin Cymru', Crwys, ac awdl foliant Gwilym R. Tilsley i'r glêwr.

Awdl arall yn y gyfres o awdlau a cherddi a ddanbgosai fod yr ysbryd cenedlaetholdeb yn codi.

Awdl draethodol, ddi-wefr ydoedd, llam enfawr yn ôl i ddechrau'r ganrif.