Y mae hon yn enghraifft gynnar iawn o'r meddwl ymerodrol ar waith ac o'r ffordd y mae Cymru a'r Alban yn anweledig i'r bardd.

Rhwng popeth cyfnod go ddiflas fu'r pumdegau i Harri Gwynn y bardd.

Er bod optimistiaeth ar ddiwedd y gerdd, cydnabu'r bardd buddugol fod yna anesmwythder wedi'r Rhyfel.

Manteisiodd rhai o'r cystadleuwyr ar ofynion penagored y gystadleuaeth ac anfon cerddi vers libre cynganeddol i'r gystadleuaeth, gan gynnwys y bardd buddugol.

A'r awgrym yw fod modd i'r bardd ymryddhau yn yr un modd.

Yn ol un o ysgrifau Williams Parry, yr oedd WJ Gruffydd yn cael ei gyfrif yn 'ddi-Dduw.' Gwyddom hefyd fod bardd 'Ymadawiad Arthur' yn cyfeirio at fywyd yn ddiweddarach fel 'un ias ferr rhwng dwy nos faith.' Ac os clustfeiniwn ar eiriau bardd 'Yr Haf',cawn yng ngodidowgrwydd - yr awdl honno ei dagrau hefyd - sef dagrau pethau, yr ymwybod ag angau, ac a thymp a thempo amser.

Y mae ôl bysedd ei ffydd ar waith y bardd fel ar waith y gwyddonydd a'r ysgolhaig mwyaf cytbwys.

Dangos sut y bu i hyn ddigwydd a dangos goblygiadau'r digwydd yw prif bwrpas Gwanwyn yn y Ddinas, sef cyfrol sy'n ddarn o hunangofiant y bardd.

'Ystrad Fflur' oedd testun yr awdl a John Ellis Williams, un o fyfyrwyr John Morris-Jones, oedd y bardd buddugol.

Am y bardd, roedd ganddo ef hynafiaid wrth y llath, gyda thraddodiad hir a disgyblaeth fanwl yn gefn iddo.

Heblaw ei feirniadaeth gymdeithasol grafog, yr oedd ei ddadansoddiad o wendidau'r Bardd Newydd ac o natur arddulliol y beirdd rhamantaidd a ddaeth i ddisodli hwnnw yn dangos chwaeth datblygedig a chlust fain odiaeth.

Dwynwen, pes parud unwaith Dan wþdd Mai a hirddydd maith, Dawn ei bardd, da, wen, y bych; Dwynwen, nid oeddud anwych.

Dyma felly gyfeiriad sy'n nodi Arthur fel patrwm o'r milwr perffaith, a phe gallem gredu fod holl destun y Gododdin, fel y mae traddodiad yn honni, yn waith bardd o'r chweched ganrif, gallem ddweud fod gennym yma grybwylliad o Arthur o fewn canrif, neu lai, i'w gyfnod ei hyn.

Synnwn i ddim nad oes yna, i'r bardd iawn, destun cerdd mewn trons wedi ei wneud o ddeunydd a dyfwyd mewn tail naturiol.

Er mai son amdano yn benodol fel bardd y mae R.

Ar garreg arall, mewn llythrennau cyhyrog, sgwâr, roedd brawddeg syml wedi'i cherfio uwch bedd y bardd Kazys Boruta: `Ewyllys yr awel rydd a chwyrli%o'r goedwig las.' Ymlaen heibio tro yn y llwybr ac roedd cerflun o angel fel petai ar fin codi oddi ar ymyl dibyn.

Waldo oedd bardd mwyaf y gystadleuaeth yn ôl y beirniaid.

mae'r bardd Llydaweg, Youenn Gwernig, wrthin paratoi cyfrol tair-ieithog o gant o gerddi yn y mesur.

Mae'n terfynu'r traethawd drwy son am Geiriog fel bardd gwladgarol: 'yr oedd yn nofio ar donau y llanw gwladgarol sydd yn cryfhau yng Nghymru bob dydd.'

Fe dderbyniwn mai "gweledigaeth" y bardd yw hyn.

Gellir sylwi, hefyd, nad yw'r dadrithiad ynghylch cefn gwlad ond yn rhan o ddadrithiad llwyr y bardd.

Cerddi ychydig yn fwy cofiadwy i mi oedd y rhai am y Gymru gyfoes.Mae Croesawu'r Cynulliad yn felys chwerw ei naws wrth i'r bardd gymharu sefyllfa o lawenydd yn ein gwlad ni a sefyllfa boenus barhaus Iwerddon.

Yng Nghymru yr oedd Dafydd ap Gwilym wedi dod i'r amlwg fel bardd sech a bardd natur mwyaf llenyddiaeth Gymraeg ac wedi dod yn bwnc ymchwil i ysgolheigion yn ogystal ag yn un o ffynonellau ysbrydoliaeth y Rhamantiaid, beirdd 'Y Nos, Y Niwl, a'r Ynys', chwedl Mr Alun Llywelyn-Williams.

Byddai neges ganolog ei farddoniaeth wrth fodd calon y bardd ifanc o Gymru.

Pwysleisia mai pethau diriaethol yn unig yw testun cân y bardd, ac na wedda iddo ymhel o gwbl â haniaethau.

Condemniwyd y mynegiant astrus a thywyll gan y beirniaid, er nad yw mor astrus â hynny; ond yr oedd yn awdl anghelfydd a chymysglyd ar brydiau, ac nid rhyfedd i'r bardd ei hailwampio yn ddiweddarach.

Crynhoir arwyddocâd y plasty fel ffynhonnell pob gwareiddiad a'r pencenedl fel cynghorwr ac arweinydd doeth yng ngeiriau'r un bardd: 'pennaeth y gwladwriaeth da; pencenedl ...

Pan gyhoeddwyd yn yr Eisteddfod mai Fleur-de-lis oedd ffugenw'r bardd buddugol, ni safodd neb.

'Roedd y bardd buddugol wedi cwympo chwe wythnos ynghynt.

O'r cychwyn cyntaf, mae'r bardd yn gwneud sbort am ben y rhai hynny sy'n cymryd y grefft ormod o ddifrif, a'r parchusion hynny sy'n uchel eu hael a'u hagwedd.

Ond fel bardd, roedd gan y gwybodau hyn rym a chyfaredd tu hwnt i'r hafaliadau, a cheisio mynegi hynny yr oedd.

Ar ddiwrnod cneifio yn Llannerchirfon ar ddechrau'r ganrif ddiwethaf fe ganodd Selby Price, bardd gwlad hynod ffraeth o'r fro, fel hyn i'r gyllell y cafodd ei benthyg gan Nedi Pen-dre, Tregaron:

Nid oes amheuaeth nad oedd ganddo, fel sawl bardd arall, synhwyrau main ond gan mor angerddol oedd ei ymserchu yn nodweddion y byd o'i gwmpas dymunai iddynt fod yn feinach byth.

Nid yw'n mesur a phwyso'n hamddenol pwy oedd y bardd rhamantaidd cyntaf yn Ewrop - dim ond dweud yn awdurdodol mai Pantycelyn ydoedd, fel petai'n gwbl sicr o hynny.

Nid yw'r bardd yn awyddus i Ddwynwen gael gwared ar ei deimladau trachwantus.

Yr hyn a olygir yw y dylai pa gredoau bynnag sydd gan y bardd fod hefyd yn deimladol angerddol ganddo, yn hytrach na bod yn ddogmâu a wasanaethir o gydwybod neu o ddyletswydd.

Carreg arw o dir Cae Meta, un o hen gartrefi ei deulu, sydd ar ei fedd ac arni y geiriau syml, ond hollol gywir a chymwys, 'Athro, Bardd, Llenor'.

Yn yr awdl hon mae'r bardd yn dychwelyd at y thema gyfarwydd o filwyr dau Ryfel Byd yn aflonydd yn eu beddau am fod yr heddwch eto yn fregus dan gysgod y bom.

A defnyddiaf y gair 'trafferth' o fwriad, o achos nid bardd ydoedd o gwbl.

Nid oedd y bardd wedi mentro dweud ei alar yn ei enw'i hunan!

Felly, carai'r bardd allu clywed fel y clyw y dall a gweld fel y gwêl y byddar.

Telyneg yw disgrifiad y lilith o'r fferm sydd ganddo i'w gwerthu, ond lle y buasai bardd yn sôn am fwthyn uncorn, gwyngalchog, y mae'r lilith yn fwy modern ei awen ac yn sôn am garthffosydd a mod.

Cerddi eraill: Y pum bardd gorau yn y gystadleuaeth oedd L. Haydn Lewis, G. J. Roberts, T. R. Jones, John Roderick Rees a Rhydwen Williams.

Yn yr ail act cawn nifer o olygfeydd gwrthgyferbyniol, un o olygfa o'r eglwyswyr yn cynllwynio sut i gasglu camdystiolaeth ac yn gwledda gyda'r ysbi%wyr ar ddechrau'u taith; golygfa arall o Bentre'r Bobol lle mae arweinwyr Ymneilltuaeth yn ymgasglu i weld beth sydd yn digwydd, ac yma y cawn Lywelyn y Bardd yn ffroeni bradwriaeth, a'r Annibynnwr, Davies, yn cymharu'r hyn sydd yn digwydd â hen Frad y Cyllyll Hirion, ac yna ambell olygfa ddoniol lle mae'r ysbi%wyr yn holi plant yr Ysgol Sul ac yn eu baglu â'u cwestiynau, gan geisio tystiolaeth i'w gwneud yn ymddangosiadol dwp, ond lle mae'r plant yn tybio bod yr ysbi%wyr yn rhai twpach.

Term aflednais braidd yw 'bardd eilradd', Rywsut nid yw'n ateb gofynion neb.

Yr ateb syml ydyw bod y golygydd wedi gofyn imi ddweud rhywbeth am ddylanwad miwsig arnaf fel bardd.

Dibynna bardd gwlad yn gyntaf oll ar ddifyrru cylch bychan diolud.

'Roedd y bardd yn cydnabod oes y 'never had it so good' yng nghanol y pumdegau pan welwyd y pum miliwn o setiau teledu ar aelwydydd Prydain yn dyblu mewn degawd, a phan ddaeth y car yn hanfod yn hytrach nag yn foethusrwydd.

ôl i'w enllibwyr yn ystod seremoni'r cadeirio pan anerchodd y bardd buddugol fel hyn:

Yr oedd y gwaith yn gofyn teimladrwydd bardd, a gwybodaeth gŵr a fedrai fanteisio ar holl adnoddau'r Gymraeg ac am fod y ddeupeth hyn mor gytu+n yn natur Morris-Jones y gwnaeth ef y fath wrhydri o'r cyfieithiad hwn.

Gwyddoch o'r gorau fod cariad y bardd mor fyw â dyn-hel-y-dreth a bod y llabwst yn gwybod hynny'n burion.

Dyheu'n ofer am ei atgyfodi fel yr oedd sydd yn y trydydd, ond ar ddechrau'r paragraff nesaf mae'r bardd fel petai'n derbyn fod y bedd wedi'i gau, ac wrth ystyried beth roedd Siôn yn ei olygu iddo mae'n ei fewnoli'n rhan ohono'i hun.

Mae'r diweddglo rhethregol yn cwblhau'r broses o dderbyn y farwolaeth trwy ffarwelio'n ffurfiol â'r gyfathrach a fu rhwng y bardd a'i fab, gan gyrraedd uchafbwynt hynod effeithiol gyda'r cyfarchiad syml a thyner, 'Siôn fy mab'.

Ond er 'gyrru'r eryr i Gymru', ni chafodd y bardd ddychwelyd o Facedonia i droedio eto Barlwr y Glyn nac 'ardal hyfryd Rhyd Lefrith' yn Ninmael, ger ei gartref.

Dyma'r unig dro yn yr ugeinfed ganrif i'r un bardd ennill y Goron am y trydydd tro yn olynol.

Dywed y bardd fod y sefyllfa drist a fodolai yn peri loes iddo ef a'i deulu.

Roedd yn anodd gan y bardd hwn ollwng ei afael ar gerdd heb geisio ei gwella, dro ar ôl tro.

Fe ddaeth rhai o aelodau'r blaid swyddogol dan lach y bardd o Babydd Stephen Valenger yn ei gerdd ddychan 'The Cuckold's Calendar', ac yn eu plith yr oedd Morgan a Phrys.

Yn aml, bardd crwydrol yw ef - fel y bu Waldo am lawer o'i oes (gan ymdebygu ar lawer cyfrif i Ieuan Brydydd Hir), - a'i gyfeillion yn niferus ac yn wasgaredig.

Trwy'r cylchgrawn hwn yn bennaf y dylanwadodd Gruffydd ar fywyd llenyddol a chymdeithasol ei gyfnod a llwyddodd i sicrhau cyfraniadau oddi wrth bob ysgolhaig, llenor a bardd o bwys.

Tybed na 'welai' y bardd hefyd y caledi a'r dioddef oedd ynghlwm wrth y llafurio am gyflog bychan, i chwarelwr, ac elw mawr, i berchennog?

Yn ôl un bardd 'deubeth sydd ddrwg eu diben' mewn cymdeithas wâr, sef 'tref heb parch', sef cymuned o bobl, a 'tyrfa heb ben', sef cynulliad heb atweiniad a allai droi'n anniben ac aflywodraethus.

Yn wir mae lle i gredu mai'r un gþr ydoedd â Llywelyn ab y Moel, y bardd a'r herwr a fu'n bleidiwr selog i Owain Glyndwr.

Ynddo ceir portread byw a chynhwysfawr o fywyd byr y bardd o Benyfed, Plwyf Llangwm.

Tuedd cyfrolau fel hon, er pob ymdrech i fod yn wrthrychol, yw clodfori, yw cymryd yn ganiataol fod pob sillaf o eiddo'r bardd yn gampwaith.

Pryddest farwnadol dyner am Jane Mary Walters, y wraig a fu'n gyfrifol am fagu'r bardd wedi iddo golli ei fam yn ddwyflwydd a hanner oed.

Mae hyn yn gwbl ddilys yn seicolegol, oherwydd fe fydd rhiant yn tueddu i weld ei blentyn fel ymgorfforiad o'i febyd ei hun, ac wrth golli Siôn mae'r bardd yn ffarwelio â holl hwyl ac asbri ieuenctid, fel y gwelir yn y paragraff olaf.

Yn anffodus, er na fedrir gwadu na allai Dafydd ap Gwilym fod yn ddyledus i gorff o farddoniaeth werinaidd, nid yw'r fath gorff wedi ei gadw, tra cedwir corff o ganu cyfandirol yn ieithoedd Profens, Gogledd Ffrainc, yr Almaen, etc., sy'n cyfeirio at un ffynhonnell bosibl i'r dylanwadau a fu'n gweithio ar y bardd Cymraeg.

Fel bardd rhoes fiwsig i'w fynegiant; fel pregethwr rhoes ergyd yn y miwsig; fel digrifwr rhoes wên yn yr ergyd; ac fel dyn rhoes ddeigryn yn y wên.

Yr abad yw'r cyntaf a enwir o blith y rhai y gofynnir ganddynt am y rhodd wrth i'r bardd gyfarwyddo ei negesydd: 'Cyrch dai amlwg ...

Awdl dyner er cof am ferch dalentog y bardd, Ennis.

Effeithir popeth gan y pwyslais newydd ar 'enaid': mae'r profiadau a barodd i'r bardd arddel Iesu fel dyn wedi troi'n foddion iddo ei goleddu bellach fel ymgorfforiad o Gariad ac fel esiampl i'w efelychu.

Ynddi adroddir hanes y bardd 'mewn capel llwydaidd' yn gwrando ar hen bregethwr yn annog rhinweddau diweirdeb a hunanddisgyblaeth yn enw 'y Duw fu ar y Pren'.

Cofnododd y bardd Gwyneth Lewis daith ei chefnder syn ofodwr i'r gofod i wasanaethur telesgôp Hubble mewn ffordd huawdl yn ei chyfrol o farddoniaeth Zero Gravity.

Chwi gofiwch mai 'Teyrnasoedd Daear' oedd y testun a osodwyd, ac i 'Pererin' ysgrifennu ar thema hunan-laddiad - trwy hyn yn unig y gallai'r bardd, a'i gymehriaid, gyrraedd y tŵr lle profir distawrwydd a gorffwys.

Ond pennaf cyfaill ei dad yn Llanelli oedd Dr Gwylfa Roberts, gweinidog Tabernacl, Llanelli a bardd a enillodd y Goron yn yr Eisteddfod Genedlaethol ddwywaith.

Mynegodd ef ei argyhoeddiad, a'i ddilyn gan bob beirniad o bwys, mai'r bardd yw'r un â'r gallu ganddo i feddwl yn drosiadol, i glymu dau argraff efo'i gilydd yn undod clos - i weld henaint yn ddeilen grin ar drugaredd gwynt, i weld bedwen yn lleian, i glywed cân ceiliog yn y pellter yn dristwch mwyn hiraeth, i deimlo yn hen gapel gwag, i droi Angau yn weinidog yn dod i'w gyhoeddiad.

Mewn gwirionedd, yr hyn wnaeth e oedd dangos effaith cyfalafiaeth - cydymdeimlo'n llwyr â'r glowr yr oedd e." Roedd y darlun yn Cwmglo yn un cwbl gywir yn ôl un o ffrindiau Kitchener Davies o'r Rhondda, y nofelydd a'r bardd Rhydwen Williams, un o'r ychydig prin sydd wedi sgrifennu'n blaen am fywyd y cymoedd glo.

Teimla'r bardd angerdd mawr tuag at gymeriadau gwladgarol fel y dengys y cerddi i Michael Collins ac Elfed Lewis.

Mewn ardal chwarelyddol yr oedd y ddôl honno hithau (Dôl Pebin y Mabinogion) sef ardal mebyd y bardd, Tal-y-sarn.

'Ni cherddaf....Ni chwarddaf' yn dyfnhau negyddiaeth y nos i'r bardd yn ddwys iawn, a hynny'n cael ei datrys braidd yn gynganeddus mewn bodlonrwydd anuniongyrchol 'draen...heb wrid y rhos,' 'gweaf....gwyw'.

Cyfeiria'r bardd at anwadalwch y planedau, ac ymbil ar Dduw a'r seintiau i beri heddwch rhwng y ddwy diriogaeth.

Bardd o Belfast a fu farw'n ddiweddar oedd John Hewitt.

Cododd storm o brotest yn sgîl coroni Prosser Rhys gan fod y bardd yn trin rhyw yn gignoeth agored yn ei bryddest, gan gynnwys gwrywgydiaeth.

Y bardd yn unig a allasai ateb hyn; ef yn unig a wyddai beth oedd ei neges - os oes nege ynddi.

Nid yw barn y sawl sy'n adnabod, er enghraifft, un bardd yn unig neu un math o lenyddiaeth yn unig yn farn i ddibynnu arni.

Bardd Cymraeg yw Alun Llywelyn-Williams.

Mae'r bardd yn adrodd hanes y newid a ddaeth i Gymru wedi'r Rhyfel.

Er nad oes sôn am alar y fam, a ellir dweud fod y bardd yn cynnwys ei hagwedd hithau yn ei berson ei hun?

Y mae'n dadlau hefyd mai â'r cyffredinol, nid â'r neilltuol, y mae a wnêl bardd, ac felly ni wiw canu i berson arbennig, fel "Yr Arglwydd Tennyson" neu "Y Frenhines Victoria%.

Rhan o waith y bardd Cymraeg, fel y gwelai ef bethau, oedd

Gwybod sy'n bwysig i'r ysgolhaig, adnabod i'r bardd.

Yn ôl y bardd Waldo Williams yn y gerdd "Anatiomaros," fe lifa Cariad Duw o wythi%en mewn craig yn barhaus i'n cynnal: .

Ymgais oedd Keats and Shakespeare i ymhelaethu ar y daliadau hyn am 'life- adjustment' a'u cymhwyso at waith un bardd, Keats.

W. A. Lewis yn Y Brython: 'Nid rhyw sydd oruchaf, ac nid yw dyn yn gymaint caethwas iddi ag y myn y bardd hwn i ni gredu.

Dywedwyd am Iorwerth Fynglwyd ei fod yn edrych ar Fargam 'fel un o ddinasoedd noddfa'r bardd Cymraeg,' yn enwedig pan oedd yr Abad Dafydd yn bennaeth yno.

Dyna'n sicr yw pwnc y bardd a ganodd 'Calanmai'.

A hefyd Dyletswydd Bardd, a'r Cynheddfau a ofynnid arno gynt'.

Ni freuddwydia'r bardd gwlad byth am feirniadaeth nac am glorianwyr.

Davies y bardd, yn eu plith.