Y mae ymgyrch y Gymdeithas yn erbyn gorthrwm Saesneg y llysoedd cyfraith a holl gyndynrwydd y barnwyr a'r plismyn i gadw braint a rhagoriaeth iaith y Ddeddf Uno yn deffro anesmwythyd ar feinciau ynadon.

Fe'i cefnogir gan haid o wleidyddion, cyfreithwyr, barnwyr, academyddion a dynion busnes, pob un yn cuddio tu ôl i'r honiad nad ydynt yn gwneud dim ond eu dyletswydd, gwy^r a gwragedd sy'n rhy ofnus i olchi'r piso o'u dillad isaf.

Nid oes hawl gan ddiffynyddion mewn llys i fynnu ynadon a barnwyr sy'n deall Cymraeg.

Hanes cymhleth yw hanes Tribiwnlys Flood a Moriarty - enwau'r barnwyr sydd yn eu cadeirio.

Dengys y ddedfryd a dderbyniodd David Phillips a John Smith anghysondeb parhaus y gosb a fu am gyflawni troseddau cyffelyb, gan fod rheithgorau a barnwyr fel ei gilydd yn ystyried y gyfraith yn rhy llym ac felly yn gyndyn i weithredu ei holl rym.

O'r rheini oedd yn gweithio, cafwyd trawsdoriad oedd yn cynnwys, barnwyr, actorion, gweinidogion, athrawon a phrifathrawon, ffermwyr, nyrsus, clercod, darlithwyr coleg a phrifysgol ac yn y blaen.

Dyletswyddau Brenhinoedd a Barnwyr a Llywodraethwyr Gwledig ac Eglwysig, heb law eu bod yn faith ac yn ddyrus, maent hefyd yn ammherthnasol sywaeth i'r Iaith Gymraeg.

Lawer tro dros y blynyddoedd rhoes barnwyr ar y fainc fynegiant hael i'w hedmygedd o'i adroddiadau.

Er bod yr iaith yn destun gwawd ac ymosod barnwyr ac esgobion a gweision sifil, ni chododd neb i fynnu ei hawliau iddi yn y Senedd nac ar lwyfan.

Ond gellid hefyd ddisgwyl eu bod yn cofio hanes Gideon yn Llyfr y Barnwyr.