Traddodwyd y bregeth gan y Parchedig D.

Y mae cymaint o amser er pan eisteddais i drwy bregeth yr ydw i ymhell o fod yn arbenigwr ar yr hyn sy'n digwydd mewn capeli ac eglwysi.

Gan amlaf fe gymer genhedlaeth i'r bregeth rymusaf ddylanwadu ar feddwl gwlad, ond gellir dweud i'r ddarlith hon ddylanwadu ar unwaith ar feddwl Cymru.

Arweiniai John hwy yno'n ddiddadl, ambell dro i wrando ar bregeth.

Ni ddeallodd tad Elfed ond ychydig eiriau o'r bregeth.

Os gallwn dderbyn ei air, o'i gof y cyfansoddodd ei bregeth brint, wrth gasglu ynghyd ei feddyliau 'sathredig', chwedl yntau.

Ond, rwy'n berffaith siwr o un peth : mae ffraethineb Lloyd y Cwm wedi aros yn y cof lawer yn hwy nag aml i bregeth a glywais na chynt na chwedyn.

Amser cinio cyn y gêm yn erbyn Lloegr cawsom y bregeth fwya tanllyd y gallech ddychmygu ganddo.

Gweinyddwyd y Sacrament o Swper yr Arglwydd ar ôl y bregeth yng ngwasanaeth yr hwyr.

Yn naturiol, gofalai teuluoedd y Rhos fod eu merched yn cael copi o'r Rhos Herald; yn nhrefi mawr Lloegr yr oedd merched y Rhos yn golofnau yn yr eglwysi Cymraeg, ac yr oedd cynnwys yr Herald yn gymaint, onid mwy, o destun eu hymgom a'r bregeth.

Go wantan oedd fy ngafael ar y Gymraeg, ac felly hyd yn oed pe bawn wedi awyddu dilyn y - gwasanaeth yn ddefosiynol, 'fedrwn i ddim, am fod iaith y bregeth a'r weddi a'r llithiau y tu hwnt i'm hamgyffred fel rheol.

Mae o'n flaenor Methodus ac yn darllan esboniad neu bregeth bob nos cyn mynd i'w wely.

Gwrandawodd Mam ar y bregeth heb dweud yr un gair, ond doedd hi ddim yn licio.

Ond fel y dywed ef ei hun, mae'r bregeth bellach yn fwy o draethawd nag o ddim arall, yn cymryd ei lle gyda llên y Methodistiaid yn hytrach na'u llafar, er mor anfethodistaidd ydyw rhai o'r nodweddion sydd iddi.

S lle daw â'r Arminiad a'r Antinomiad ynghyd; dyna'r bregeth ar Rufeiniaid viii.

Wedyn, dyna'i Gymreigiad diwygiedig o bregeth ar Actau Vii;.

Roedd y dramodwyr yn pregethu wrthyf o bulpud eu llwyfan, yn awgrymu'n gryf wrthyf fy mod yn rhy ddwl i ddeall negeseuon y ddrama ac yn fy nharo gyda gordd y bregeth.

Brysiodd yn ffrwcslyd tua'r sêt fawr, agor y llyfr emynau, ledio pennill a dweud wrth y gynulleidfa, 'Gellwch chi canu hwn ar eich tina.' Ar ganol ei bregeth un pnawn trymaidd, tynnodd o boced ei wasgod ffiol fechan o wydr.

'Ol-nodiad' yw'r bregeth rymus hon ond ceir broliant yr un mor huawdl mewn pennod ragarweiniol i'r nofel lle traethir am amryfal ddylanwadau drwg 'cam'r nos'.

A chyn dechre pregethu yn yr eglwys gyntaf dvma fe'n hongian y cadach coch ar fraced y lamp wrth ben y pulpud, a phob tro yr oedd am bwysleisio rhyw wirionedd yn ei bregeth, dywedai, gan bwyntlo at y cadach coch bob tro, 'And that's as true, brothers and slsters, as my lunch is in that handkerchief!' Yr oedd rhai o stori%au difyrraf Waldo yn ymwneud â'i deithiau yn b Iwerddon.

Mae'n ddiau y gallasai gysoni'i fywyd gwleidyddol â'i grefydd draddodiadol, Hindwaeth, a chydnebydd ef ei hun ddylanwad Cristnogaeth arno, yn enwedig y foeseg a geir yn y Bregeth ar y Mynydd.

Fel pob pregethwr mae ganddo bennau i'w bregeth, ond gyda hyn o wahaniaeth: nid oes gennyf i ond dau ben i'm testun, sef y chwarel ddoe a'r chwarel heddiw.

Fe'i daliodd o flaen y gynulleidfa rhwng bys a bawd, a chyhoeddi, 'Ma' 'na ddigon yn y potal bach yma i lladd chi i gyd!' Er cywilydd imi, ni allaf ddwyn i gof beth oedd y meddyg yn ceisio'i brofi yn y bregeth honno, dim ond i'r ffiol fygythiol gadw pawb yn bur effro o hynny ymlaen.

Daeth Ann Parry i'r Bywyd drwy wrando ar bregeth yng Nghapel Bontuchel, prif gyrchfan Cristnogion Methodistaidd yr ardal cyn i'r Achos gael ei sefydlu ym Mhrion.

Roedd wedi dweud y flwyddyn gynt y dylai Tegla fod wedi gadael i W^r Pen y Bryn gwblhau'r drwg a oedd ynddo, yn hytrach na'i achub, a throi'r nofel yn bregeth gyda thri phen iddi (An Introduction to Contemporary Welsh Literature).

Roedd e'n sefyll hytrach ar dro, fel pe bai e am neud yn siŵr nad odd neb yn cysgu yn ystod y bregeth.

Parhad ydi hon, debygwn i, o bregeth debyg rai blynyddoedd yn ôl gan Arglwydd y Bwrdd Iaith ein bod ni'r Cymry bellach wedi 'troi cornel'. Difyr oedd sylwi mor barod oedd eraill megis Prys Edwards i amenio hyn, gan gytuno fod protestio a 'ballu yn hen ffasiwn, ac mai'r cyfan oedd rhaid ei wneud bellach oedd gwenu'n glên a 'hyrwyddo'. Roedd dyddiau dod ben ben â'r Sefydliad drosodd.

Byddai cyfeiriad at hyn yn rhan o'i bregeth ger tafarn.

Felly byddai Jonni Huws wedi clywed dwy bregeth gan y pregethwr, a byddai'n nhad wedi clywed y bregeth yn y prynhawn.

Yn ei bregeth 'Planu Coed', y dewiswyd ei theitl ar gyfer ei gasgliad o bregethau, pwysleisir i Abraham weithredu mewn ffydd a gobaith drwy blannu coed: 'Abraham, yn ei hen ddyddiau, yn planu coed, ac yntau yn ddim ond pererin yn y tir.....

Dyna'r bregeth ar Luc xv.

John Williams, Brynsiencyn, bregeth Penry Evans ar 'Iesu yn rhodio ar y Môr' a glywsai pan oedd yn efrydydd yng Ngholeg y Bala.

A chreodd ei bregeth gynnwrf.