Uchafbwynt arall yn natblygiad yr Antur oedd agor eu siop - Siop Bryn Pistyll - ym mis Medi eleni.

Ond nid yw'r beirniaid wedi condemnio Gŵr Pen y Bryn am beidio a mynd i'r afael a'r Rhyfel Degwm fel y cyfryw.

Dilynais gyfarwyddiadau Bryn Roberts pan osododd ef ei ddwylo ar fy mhen a phump o weinidogion eu dwylo ar fy nghefn.

Mae ffuantrwydd Gŵr Pen y Bryn yn goferu dros bawb arall.

Un y bydd Towyn yn rhannu ei farn efo hi ym mhob Eisteddfod ydy'r gyfeilyddes, ANNETTE BRYN PARRI.

Rydw i'n eu cofio nhw i gyd: Hugh Cae Haidd, Wil Pant, Shem Pandy, Wil Jones Happy Valley, Ifan Morgan, Ellis Nant, Wil Thomas Bryn Hyfryd, Rolant Gruffydd Felin Hen a William Ifans Glasgoed.

Roberts, Bryn Golau.

Daeth yma rai blynyddoedd yn ol o Bryn Mor, Llaneilian ac i Fynwent Llaneilian y dychwelodd.

Diolch i Staff a phlant a rhieni Ysgol Henryd, - Jane Jones, Bryn Gwenddar, Henryd.

Yn y gyfrol hon ceir atgofion Eifion Roberts am Gefn Brith a'r cyffiniau, bro beirdd megis Edward Morris, Perthillwydion, a Jac Glan-y-gors, Thomas Jones, Bryn Du (Cerrigelltgwm Isa, Ysbyty Ifan, wedi hynny), a Tomi Jones, Cernioge Bach ac Aelwyd Brys.

'Bydd y boi 'na ar y bryn yn ein clywed ni.'

O ie, dylwn ddweud mai nôl gwerth dimai o laeth enwyn o Bryn Mair y diwrnod cynt oedd fy rhan i yn nefod a seremoni'r dydd Mawrth neilltuol hwn.

Yn y gynhadledd hon y penderfynwyd cyhoeddi - diolch i'r Weinyddiaeth - Atlas Ceredigion, Detholiad o Bant a Bryn, Cerddi Gwlad ac Ysgol, Stori%au o Chwedlau Sir Aberteifi a Cen Ceredigion.

Gan ei bod yn ddiwrnod braf, mynd am dro efo'r myfyrwyr i ben y bryn gyferbyn a'r coleg i hedfan barcud.

Rhedai lôn ar y crib y clawdd deheuol, tu ôl i dai Bryn Road, gyda gerddi cefn High Street ar gopa'r clawdd i'r gogledd.

Bryn Golau oedd ei gartref pan ysgrifennodd y traethawd ar y Diwygiad.

Mae Bryn Terfel yn dweud mai hon fydd y gyntaf o nifer o ddigwyddiadau tebyg.

Ymddengys iddo weld gweledigaeth ar y ffordd ger Bryn'refail, yn ei gymell i fynd i'r Garn a darllen.

Wn i ddim os gwyddoch chi am Stad Bryn Glas o gwbwl ond -(Torri ar ei thraws ei hun) Mae'n ddrwg gen i, rw'i'n crwydro unwaith eto.

Ni allent ddianc i unman am eu bod ar grib bryn isel.

Roedd yn rhychau i gyd, fel cwysi mewn cae ar ochr bryn bach crwn.

Os y dychwelwn o Fae Rhosili i Abertawe ar draws y ffordd sy'n mynd ar hyd Cefn Bryn, gellir gweld y Cerrig Brown Defonaidd sy'n gorwedd o dan yr amryfaen cwarts.

Bryn Williams, ac ail deilwng hefyd.

Bu'r Clwb yn cyfarfod yn y Festri ac yna yng ngweithdy Ael y Bryn.

Clywais ef yn dweud iddo eistedd oriau wrtho'i hunan ar y bryn a elwir 'The Hill of Tara' - hen gartref Uchel Frenhinoedd Tara - yn myfyrio am hen orffennol y genedl Wyddelig, a bron, meddai ef, na allai weld yr hen ogoniant yn rhithio o flaen ei Iygaid wrth eistedd yno.

Diddorol fyddai enwi ychydig o'r rhai mwyaf adnabyddus, megis Dafydd Cwm-garw, Siôn Cwm-garw, William Pistyll- llwyd, Dafydd Cae-glas, Hezekiah Cwm-garw, Siôn Cwm-teg, Pegi o'r Ffarmers, Nansen Pantycelyn, Watkin y Croffte, Dafydd Glynbeudy, Daniel o'r Bryn, William Penygraig, Angharad Azariah, Rachel William y gof, a llawer eraill ar hyd y cymdogaethau cyfagos.

Bu'n bnawn gwerth chweil gyda'r tri gŵr da, yn olrhain hanes 'Chwarel Bryn', y cymeriadau a weithiai yno, y teuluoedd oedd yn byw o gwmpas, ynghyd a thrafod nodweddion y tirwedd a'r ardal.

Er nad oes unrhyw un o Gymru wedi ennill y teitl hyd yn hyn, daeth ag enwogrwydd i Bryn Terfel yn dilyn brwydr enwog y baritoniaid.

Pan gyrhaeddodd y milwyr o boptu'r trên ymffurfiasant yn un rhes yn wynebu Bryn Road (lle'r oedd llawer o fenywod a phlant ymhlith y dyrfa), a dwy res gyferbyn â gerddi High Street.

Disgrifir yr helynt ar fuarth Pen y Bryn gyda chryn afiaith, yn enwedig y modd y caiff yr arwerthwr a'r Saeson eu hannos gan y dorf.

Nid oes gwybodaeth fanwl pryd y gosodwyd i lawr derfynau'r plwyfi ond yn ddiamau fe fu nodweddion ffisegol y wlad fel afon a bryn, toriad y dŵr ynghyd â hen lwybrau dyn ac anifail gwyllt a dof yn help i benderfynu'r ffin.

'Yr hen daclau Bryn Teg yna,' meddai hi'n flin.

Cyn i'r ddwy sobri rhuthrwyd hwy i Ddinas Ffaraon, fel y gelwid y bryn yn Eryri, eu sodro mewn twll digon gwlyb a'u claddu o'r golwg.

Does neb, am wn i, wedi amau'i gamp fel nofelydd plant, ond am y nofelydd oedolion - awdur Gŵr Pen y Bryn a Gyda'r Glannau - cymysg iawn fu'r farn.

Mae wedi bod yn flwyddyn lwyddiannus i Bryn.

JONES, Bryn Gwendder, Henryd.

Safai'r dref ar ben bryn yng nghanol perllannau olewydd a gwinllannau aeddfed.

Dmitri aeth a hi a Bryn yn bodloni ar y wobr Lieder - y tro cyntaf i'r wobr honno gael ei chyflwyno.

Daliai darlithoedd cyhoeddus yn boblogaidd a cheid cynulleidfaoedd mawrion i wrando ar bobl fel Bob Owen, Croesor, Llwyd o'r Bryn a Chynan yn mynd drwy eu pethau.

Aeth y gyntaf i Chwarel Bryn Hafod, Y Wern, Llanllechid yn ystod mis Mai, dan arweiniad Dr John Llewlyn Williams, Amwel Pritchard, "Bryn", Llanllechid a Wynne Roberts, "Bryn Difyr", Tregarth.

Davies, Cwrt-y-Gollen, Crucywel, Ynad Heddwch dros ardal Bryn-mawr.

Pan ddaw cwsg i gau'm hamrannau Crwydra'm hysbryd dros y bryn, Hoffa ddianc at y blodau Dyf o bobtu Pont y Glyn.

Prosiect Bryn y Neuadd: gweler yr adroddiad amgaeedig.

Fe'm cyflwynodd i Tomi ac i ŵr Pen y bryn, a thra cydnabyddai ei genedl ei dyled iddo cydnabyddai yntau angen y rhai ifainc am gefnogaeth a chymorth a chalondid, megis pe bai'n barod, nage yn awyddus, i fyw drachefn yn y genhedlaeth newydd gynyrfiadau creu.

Ym Mro Gþyr fodd bynnag mae'r Hen Dywodfaen Goch yn brigo yn y canol ar Gefn Bryn tra bod y creigiau iau, sef y Garreg Galch a'r Grit Melynfaen, yn gorwedd o cwmpas ar bob tu.

Canys yn y dyddiau cyn dyfod i feddwl dyn ddarganfod trydan, arferid tynnu'r trenau i ben y bryn gyda chymorth mul.

Yna daeth llef dyn o grib bryn cyfagos.

Dros y blynyddoedd, mae llawer wedi gadael y dref fechan wledig yma ar gopa'r bryn ac wedi clywed am yr holl gyfoeth, yr holl fyw braf a'r holl hwyl sydd yna i'w gael yn y ddinas.

'Ta waeth, ar y diwrnod arbennig yma, ddês i adre o'r ysgol - hwn ydi'n nhy fi, gyda llaw - 'Heulwal', Stad Bryn Glas - jest heibio'r groesffordd a chyn cyrraedd y groesfan zebra.

Wrth iddo nesu at Sycharth mae Iolo Goch yn gweld llys hardd ar ben bryn glas.

Ac mae Bryn Terfel yn gobeithio y bydd ei record sengl gyntaf, gafodd ei rhyddhau gan Deutsche Grammophongan, ar frig y siartiau pop dros y Nadolig.

Cofir am Bryn yn dathlu ei fuddugoliaeth yng nghanol y dici bows a'r gwydrau gwin, ei grys ar agor a pheint ewynnog yn ei law.

Yn gyngerdd heb ei ail, cafwyd perfformiadau gan Tom Jones a Shirley Bassey, Charlotte Church, John Cale, Bryn Terfel a Jonathan Pryce.

Mae Mrs Lily Evans o'r Waunfawr yn treulio ychydig amser gyda'i merch a'i mab ynghyfraith, Mr a Mrs Bryn Lloyd Jones, yng Nghwn Eithin, Lon y Meillion, ar ol cael triniaeth yn Ysbyty Gwynedd.

Bydd yr agoriad yn cael ei ddathlu gyda chyngerdd mawr a deledir gan S4C o Fae Caerdydd, gyda Tom Jones, Shirley Bassey, Charlotte Church a Bryn Terfel yn cymryd rhan.

Un yn dywedyd na welodd stori well na 'Gwr Pen y Bryn' erioed, ond na welodd ef ddim yn 'Tir y Dyneddon'.

Ar y rhaglen, fe glywn Bryn yn talu teyrnged hael i Towyn.

Aeth Tecwyn Lloyd mor bell a'i gymharu a Dostoieffsci, Cervantes a Kafka, a glaw Gŵr Pen y Bryn yn 'nofel Gymraeg fwyaf a sgrifennwyd er dyddiau'r Pedair Cainc - heb eithrio nofelau Daniel Owen'.

Dychwelodd y canwr opera rhyngwladol enwog, Bryn Terfel, i'w wreiddiau i roi anrheg Nadolig i'r gwylwyr yn Canrif o Gân lle canodd rai o ganeuon ei ieuenctid, gan gynnwys cerdd dant a fersiwn o Hen Feic Penny Farthing Fy Nhaid.

O leiaf dyna'r argraff a rydd ei ddisgrifiad ef o sel Pen y Bryn yn yr wythfed bennod.

Dymuniadau da i Mr Berwyn Davies, Rhos Awelon, Bryn Eithinog, sydd yn dechrau ar swydd newydd fel Swyddog Cyswllt yn Adran Addysg a Chymuned Cwmni Opera Cenedlaethol Cymru ym mis Medi.

Ar ddiwedd y ddeunawfed ganrif a dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg dywedir mai tri yn unig a ddysgodd ddarllen, sef Edward Jones, Llechwedd Llyfn; Owen Roberts, Tŷ'n Pant; a Robert Roberts, Bryn Du.

"Chai si chwon gehrwp ener" - gan chwifio ei bolyn sgio at ben bryn bach nepell i ffwrdd.

I ffwrdd â ni wedyn i westy Bryn Cregyn yn Neganwy i gyfarfod cynrychiolwyr y wasg.

Yn sydyn ryw fore llamodd y bêl i ben bryn a edrychai dros ddyffryn eang, a gwelodd Idris, o'i dilyn, olygfa ddigalon iawn.

Mae enwau fel y Wythi%en Goch, Gwythien Bryn-lloi, gwythi%en y Bresen Fach a Gwythi%en yr Harnlo yn gyfarwydd ddigon i drigolion cylch dyffryn Aman.

Yn y stori hon cyfeiriodd at storm fellt a tharanau a ddigwyddodd unwaith pan oedd yn brifathro yng Nghoed-y-bryn, Ceredigion.

Bron nad yw dwy ran y disgrifiad yn gwrthdaro yn erbyn ei gilydd, ac yn wir fe deimlir bod hollt yn y nofel ei hun rhwng cyd-destun gwleidyddol y Rhyfel Degwm a'r droedigaeth ysbrydol arallfydol sy'n ddeffroad enaid i W^r Pen y Bryn.

Bryn y Bala oedd yr hen enw ar y fan lle rhed Afon Seiont o Lyn Padarn yn Arfon.

Ac un o atyniadau twristiaid yn y dalaith honno ydoedd trên a deithiai i fyny bryn ar un ochr ac a ddisgynnai i lawr yr ochr arall.

Erbyn hyn anifeiliaid gaiff loches mewn rhai o'r hen gartrefi, fel Tai Fry a Llechwedd Llyfn, ac amheuwn a ŵyr un o drigolion yr ardal heddiw union safle y cartrefi a adwaenid gynt fel, Tyn-y-Maes, Ty'n-y-gornel, Ty'n-yr-ardd, a Bryn Bras.

LIWSI: Gyda chymylau duon iawn dros Heuwal, Bryn Glas....

Fy nefaid a grwydrasant ar hyd yr holl fynyddoedd, ac ar bob bryn uchel: ie, gwasgarwyd fy mhraidd ar hyd holl wyneb y ddaear, ac nid oedd a'u ceisiai, nac a ymofynnai amdanynt' Yng nghefndir yr adnodau hyn y mae deall holl gyfeiriadau'r Iesu at y genedl fel defaid heb fugail ac ato'i hun fel bugail a darewir a Bugail Da.

Davies, Bryn Dedwydd; RW Roberts, Tŷ'r Ysgol, a minnau.

Mae Bae Colwyn wedi enwi'r amddiffynnwr Colin Caton fel chwaraewr-rheolwr newydd y clwb - ar ôl i Bryn Jones benderfynu ymddiswyddo.

Dewch yn ôl i'r dref ar ben y bryn yng nghanol y perllannau a'r gwinllannau unwaith yn rhagor.

Er bod un mlynedd ar hugain wedi mynd heibio ers i mi groesi'r ffordd o Fryn Meirion i'r Coleg ar y Bryn, erys ynof yr ymdeimlad o falchder imi gael y profiad gwerthfawr o berthyn i'r gyfundrefn ddarlledu enwocaf a'r fwyaf ei pharch yn y byd.

Rhan gymharol fechan o Gŵr Pen y Bryn sy'n ymwneud a'r Rhyfel Degwm, a hyd yn oed yn y rhan honno ni phortreedir ef mewn goleuni ffafriol.

Ond wedi cyrraedd pen y bryn, disgynnai'r trên yn ôl deddf disgyrchiant, gyda'r unrhyw yrrwr yn cadw'i law ar y brêc A myfi a ystyriais ynof fy hun pa fodd y defnyddiai'r trên ddau rym i'w yrru, trydan a disgyrchiant, bob un ohonynt yn ei gyfeiriad ei hun.

Yno yr oedd pob bryn a phant yn ardaloedd gwledig Efrog Newydd, Massachusetts, a Pennsylvania etc.

Neu fel y byddai Jen Elin yn canu yn y Gystadleuaeth ers talwm Bw-w-w-w-wthyn a-a-r y Bryn.

Hawdd yw datrys y dirgelwch yma pan edrychwn ar drawsdoriad o'r Fro sy'n dangos i ni fod y creigiau wedi cael eu plygu fel bod Cefn Bryn ar ben anticlin a Phorth Einon mewn synclin.

Roedd wedi dweud y flwyddyn gynt y dylai Tegla fod wedi gadael i W^r Pen y Bryn gwblhau'r drwg a oedd ynddo, yn hytrach na'i achub, a throi'r nofel yn bregeth gyda thri phen iddi (An Introduction to Contemporary Welsh Literature).

BRENHINES Y DYFFRYN Yn fy marn i brenhines Dyffryn Clwyd yw Rhuthun, y ddinas goch godwyd ar y bryn.

Aethom tua'r bryn gyferbyn â'r coleg a dod o hyd i lôn arall.

Does neb yn carrega bellach, ac mor wir yw englyn y diweddar Dafydd Williams, Bryn Hyfryd, Y Garn, Pentrefoelas, i'r chwalwr tail: Ni raid wrth deisi gwair ac ŷd mwyach, ac mae'r grefft o'u toi ymhlith y pethau a fu - un o'r crefftau hynny y byddai dyn yn ymhyfrydu ynddynt ar derfyn dydd.

Y Bwthyn ar y Bryn!

Fel y noson wefreiddiol pan gyfarfu Dmitri Hvorostovsky o'r Undeb Sofietaidd fawr a Bryn Terfel o Gymru fach ym mrwydr y ddau gawr o faritôn yn 1989.

Nid Bryn Terfel o gawr a safai yno o gwbl, ond yn hytrach rhyw lipryn hyll, mor anniben â hi ei hun!

Er bod Mathew Tomos y Plant a'i deulu yn wynebu cyni a dioddefaint, pobl sy'n plygu dan yr iau'n ddirwgnach ydynt hwy, gan addoli teulu Pen y Bryn yn ddigwestiwn.

Ac ar gefn y trên yr oedd llwyfan yr arferai'r mul ddisgyn arno ar hyd ochr arall y bryn.

Tanlinellwyd y pwynt, ond mewn modd cymeradwyol, gan Ifor Williams yn ei 'Ragair': Os eich amcan yn prynu'r gyfrol hon oedd cael stori anturiaethus, 'o gyfnod y rhyfel degwm', a chwithau i ddal eich hanadl wrth ruthro drwy ei digwyddiadau cyffrous, ha wŷr, ewch yn ol i ffeirio Gŵr Pen y Bryn am gyfieithiad o chwedl Saesneg.

Fel arfer, fi ydy'r un sy'n rhuthro'n orffwyll o Oxfam i Mencap ac yn ôl i Achu'o y Plant (mae angen Achub Rhieni adeg y 'Dolig, heb sôn am blant) yn chwilio am gerdyn rhad i'w yrru at Glenda a Bryn a gofiodd amdanom eleni er i ni eu croesi oddi ar y rhestr ers tair blynedd bellach.

Oblegid y mulod hynny a dynnai'r aradr i fyny'r bryn, i ben draw y gwys, yna hwynt hwy a droent wysg eu cefn, ac a geisient lwyfan ar yr aradr er mwyn teithio nôl at waelod y cae hwnnw.

Mae'r bryn ar y llaw arall yn sylweddoli eu gwendid.

Ddydd Llun mae Bryn yn Virgin Megastore, Caerdydd, i arwyddo copïau o'i albwm ac yna yn Siop Eifionydd, Porthmadog, y diwrnod canlynol.

Y mae i'r plwyf hwn ei batrwm ffisegol yn ei nentydd a'i afonydd, ei ffyrdd a'i ffermydd, ei gloddiau a'i gaeau, ei bant a bryn, ei goed a'i ddrysni, ei lechwedd a'i wastadedd, ei wyndwn sych a'i rosydd corsiog.

Mae'r enwau yno o hyd - Welsh Valley Road, Bryn Mawr, Bala a Cynwyd a Thre'r Dyffryn.

Nid oedd yr un pelydryn o olau yn dod o ffenestri Bryn Môr.

Nid oes ond ychydig gerrig i nodi'r fan lle gynt y safai'r hen fythynnod: Bryn Brith, Ty'n-y-cefn, Pen-y-foel, Glan-llyn, Tan y Garth, Rhydloyw, a Thy'n Pant.