Yn un peth, y mae'r hyfforddi plant mewn canu a nodweddai ein heglwysi gynt bron wedi diflannu.

'Ai canu oedd hi?'

Efo oedd organydd eglwys y plwyf yno, ac 'roeddwn yn ddigon ffodus i gael ei adnabod a'i glywed wrthi'n canu'r piano yng nghartrefi rhai o drigolion Y Waun yn ogystal ag yn ei gartref ef ei hun.

Ond er prinned yw'r cyfeiriadau uchod, ac er nad oedd llawer iawn o gysylltiad rhwng y rhanbarthau hyn a'r taleithiau eraill yn y ddeuddegfed ganrif a'r drydedd ar ddeg, eto, pan gododd Casnodyn ym Morgannwg yn y ganrif ddilynol, gwelir yn ei waith holl nodweddion canu cymhleth y Gogynfeirdd, ffaith sy'n awgrymu fod traddodiad barddol cyffelyb wedi ffynnu yn y de-ddwyrain yn ogystal yn y canrifoedd blaenorol.

Dyma wendid mawr y cyngerdd: roedd yr awyrgylch a'r canu yn wych ond trueni na fyddai'r trefnwyr wedi gosod sgriniau er mwyn osgoi yr holl wthio a stwffio yn ystod y perfformiad.

Wrth ffilmio ychydig ar y ffordd yna, dyma sylwi fod cloch yn canu ym mhen draw'r stryd.

Dyma ochr arall y geiniog i'r entrepreneurism y bu'r Hen Wyddeles yn canu'i glodydd ers bron i ddegawd.

Yn debyg i hogie Cwmaman, mae'r geiriaun adlewyrchu bywyd clostroffobig mewn tref fach - merched yn yfed gormod er mwyn canu karaoke, a Jonny Pritch yn meddwi, cael ffeit yn y siop kebab ac yn cael crasfa gan y Mrs am fynd adre efo lovebites.

Magodd y beirdd gydwybod gymdeithasol, a daeth canu i'r rhinweddau Cristionogol, megis sobrwydd ac elusengarwch, yn brif thema i'w gwaith.

Talodd y gyfres Cyngherddau Gwerin deyrnged i'r traddodiad canu gwerin yng Nghymru gan gynnwys y triawd poblogaidd Plethyn ymhlith llu o grwpiau eraill tra cafwyd darllediadau helaeth o Gwyl Werin y Cnapan, un o uchafbwyntiaur calendr o wyliau.

Y sêr yn y ddrama oedd cyfaill da imi, John Ogwen gyda'i wraig Maureen Rhys, ac yn un o'r golygfeydd roedd bron yr holl gymeriade yn sefyll ar bont ac yn canu'r anthem genedlaethol.

Un bore denodd sŵn ffidil yn canu ei sylw ac aeth at ddrws siop i weld criw o gerddorion yn gorymdeithio ar hyd y stryd ac yn ceisio cyhoeddi beth oedd sylfaen eu ffydd.

Mae hi eisoes wedi canu prif rannau gydag Opera Cenedlaethol Cymru.

Wil yma am oriau yn canu grwndi - mae'n hoff iawn o gadair 'Nhad.

'Roedd gan fy nhad lais da, ac yn ôl ffasiwn yr amserau mi fyddai'n canu weithiau a'm mam yn cyfeilio iddo wrth y piano.

Pa bryd y dechreuodd canu'r Trwbadwriaid ddylanwadu ar ganu beirdd Lloegr?

Daliodd y bywyd gwledig, gyda'i gysylltiad uniongyrchol a'r gwerthoedd Cymreig ac a pharhad yr iaith Gymraeg, yn ganolbwynt eu canu.

Roedd ganddo lais bariton rhagorol ac yr oedd wedi canu ar y radio yn Hong Kong fwy nag unwaith, ac efallai fod hynny wedi mynd i'w ben ef.

Canu can y cor a wnaeth Elfed, a gwneud hynny'n argyhoeddiadol urddasol; a gosododd ei batrwm yn gynnar.

Dydio ddim gwerth os 'dio ddim yn canu, ychwanegodd heb holi o gwbwl am yr hyn a gafodd ei ddweud.

Un flwyddyn cofiaf fod y ddau ohonom wedi canu ar y llwyfan gyda'n bysedd yn ein clustiau rhag i ni glywed y llais arall.

Canu Y mae i William Williams, Pantycelyn, le unigryw yn hanes yr emyn Cymraeg.

Ac wedi i'r haul lamu o'r môr fel pelen dân, Dafydd yn canu yn fy nghlust:

Jones (Arglwydd Maelor) yn arwain Noson Lawen, a'r plant fel angylion yn canu ac yn adrodd, a hiwmor a drama amser Lecsiwn - y Neuadd dan ei sang - yn gwrando ac yn heclo pan oedd galw.

Bu+m yn canu deuawd droeon a Gwilym Griffith oedd y partnar.

yn neidio yn y dwr neu'r cannoedd o adar sy'n byw yno yn canu'n braf.

Anodd ar derfyn defod oedd peidio gollwng deigryn wrth glywed llu mewn eglwys yn Ffrainc yn canu Dawel Nos mewn Almaeneg.

Os deuai bwthyn anghysbell i'r golwg a hen wraig, neu gwr a gwraig oedrannus yn byw ynddo, fe fyddem yn canu tu allan a symud ymlaen heb aros am ateb.

Os teimlodd haneswyr llên Cymru'r rheidrwydd i gydnabod, er yn betrus, ddylanwad y Trwbadwriaid ar y Rhieingerddi, mae'n siŵr y buasai haneswyr llên y Trwbadwriaid eu hunain yn barod i hawlio dylanwad y llên honno arnynt, petasent yn gwybod amdanynt hwy, oblegid un o ryfeddodau'r canu Trwbadwraidd ydyw belled y cyrhaeddodd ei ddylanwad a chyflymed.

canu ddwywaith a'r tyllau'n clecian allan, a chanu deirgwaith i bawb fynd yn ôl at eu gwaith.

Dywedodd nifer o bobl wrth Lowri Davies a Bethan Elfyn iddynt ddod yno i weld Estella yn canu oherwydd eu swn unigryw.

y wawr yn codi ar Gymru, hualau'n cael eu lluchio ymaith, iau gormes canrifoedd yn cael ei thynnu, y mynyddoedd yn bloeddio canu, y coed yn curo dwylo, ac felly ymlaen.

Diwrnod mawr i ni pan oeddem yn yr ysgol oedd diwrnod te parti Plas Gwyn (ni allaf gofio y flwyddyn), ond yr arfer oedd te parti yn y pnawn a "concert" gyda'r nos, a byddai wythnosau o baratoi, canu ac adrodd a "drillio%, ac roedd meibion y sgweiar a rhai o'r gweision a'r morynion yn cymryd rhan yn y "concert" mawr yma.

Cyn i Ceri ymuno Gai Toms a Michael Jones oedd yn canu ac am gyfnod roedd yna ferch yn aelod, Cara Jones.

"Yn ôl fy hen athro mae brân yn medru canu yn well." "Ta waeth," gwenodd Henri .

Y mae'n canu, nid yn unig gydag eraill, ond hefyd dros eraill; ac nid yn unig dros eraill o'i gylch yn y capel, ond dros rai nad ydynt yno.

'Chlywais i erioed am Mozart, ond wedi canu'r ddisg, cymaint oedd fy mhleser fel y cenais hi drachefn a thrachefn.

Ond er nad oes gen i ddim i'w ddweud wrtho, ac er nad oes gen i ddawn canu, 'ro'n i'n uwch fy nghloch na neb wrth ganmol rhin y 'dþr, dþr, dþr' yn festri Keriwsalem yn y Blaenau bob nos Sadwrn.

Yn y cerddi hyn y mae Iwan Llwyd yn ceisio canu'r genedl yn ôl i'w bodolaeth.

Pe buasem wedi bod â'n meddwl yn fwy effro yr adeg hwnnw fe fuasem wedi cofnodi yr hyn a gymerodd le a'r hyn a welsom ac a glywsom, ond y mae peth esgus dros beidio â gwneud, a hwnnw ydyw: yr oeddym yn rhy brysur yn clodfori ac yn canu, a gweddi%o, a rhyfeddu.

Parha i roi dy fendith ar ein canu cynulleidfaol ac ar ein cymanfaoedd.

Ymdrechwn i gynnig rhaglenni gwahanol gydol yr amser megis Te Mawr, cyngerdd canu gwerin, Gwyl Ffraid/Santes-Dwynwen, a phicnic i gydfynd a'r Gymanfa a Gwyl Dewi-Sant.

Mae adar mân y llwyni Y dyddiau hyn yn canu Pob un yn dewis cydmar clyd I fyw ynghyd fel teulu.

MARGAM A NEDD: William Corntwn oedd y cyntaf o abadau Margam y cadwyd canu iddo, hyd y gwyddys - a bwrw mai dyma'r William Abad y canodd Dafydd Nant a Lewis Glyn Cothi iddo.

Yn y dyddiau cynnar roedd y label yma yn tueddu i recordio deunydd ifanc, pop, gwerin a chanu protest a'r artistiaid mwyaf amlwg, o'r cyfnod cynnar, oedd Geraint Jarman, Meic Stevens, Edward H Dafis, Endaf Emlyn, Tecwyn Ifan ac, wrth gwrs, Dafydd Iwan, ei hun, a fu mor brysur yn canu.

Talodd y gyfres Cyngherddau Gwerin deyrnged i'r traddodiad canu gwerin yng Nghymru gan gynnwys y triawd poblogaidd Plethyn ymhlith llu o grwpiau eraill tra cafwyd darllediadau helaeth o Gwyl Werin y Cnapan, un o uchafbwyntiau'r calendr o wyliau.

"O'n ni'n gweithio lawr yn Abertawe yn yr Embassy Ball Room," meddai, "ac wedyn fe adewais i'r ysgol, achos canu o'n i eisiau 'wneud," meddai Toni Caroll heddiw.

'Rwan 'ta, Owain, beth am ganu "Dacw Mam yn Dwad" i Guto i basio'r amser nes inni gyrraedd y caffi?' Roedden nhw wedi canu 'Dacw Mam yn Dwad' dair gwaith a 'Mi welais Jac-y-Do' ddwywaith pan welodd Carol yr arwydd oedd yn datgan fod y gwasanaethau nesaf ymhen deunaw milltir.

Pleser digymysg oedd eistedd ar y staer yn y tþ lle 'roeddwn yn aros i wrando ar John Nicholas yn canu'r piano ar ryw noswaith dawel o haf yn y dyddiau cyn y rhyfel diwethaf.

Fel anghenfil mawr, gyda'i oleuni'n fflachio a'i gorn yn canu rhuodd y lori drwy'r strydoedd.

Mae 'na un yn arbennig yn mynnu cael fy sylw i; yn canu'i gorn a chwifio'i freichiau fel octopys yn arwain côr cymysg.

Cyfansoddwyd canu tebyg yn yr Almaeneg ar wefusau'r cerddorion serch neu'r Minnesanger.

Dyma rai penillion eraill oedd yn cael eu canu yn yr ardal: Calennig i fi, Calennig i'r ffon Calennig i'w fwyta Y noson hon

Defnyddiodd, a chamddefnyddiodd Llewellyn, rythmau siarad a ffurfiau gramadeg yr iaith Gymraeg yn ei Saesneg, ond y gwir amdani yw na ellir clywed yr iaith yn sŵn canu'r cor meibion, y newyddion Cymreig hwnnw sy'n gwneud y tro yn lle iaith, diwinyddiaeth ac yn rhy aml gerddoriaeth, ond sy'n dal i gyffrwrdd a'r galon.

Canu'r piano am byth a gadael i'r gath olchi'r llestri.

Mae'n braf cael gweld y bandiau Cymraeg yma yn canu yng Nghymru, yn enwedig yng ngogledd Cymru lle mae lleoliadau mawr fel y pafiliwn rhyngwladol yn brin.

Nodweddir llawer o'u canu hwy gan yr ysgafnder a berthynai i'r traddodiad gwledig fel y'i ceir yn y penillion pyncio a'r cerddi ymddiddan.

Etyb Iorwerth gan wrthgyhuddo: deil fod Sion yn torri gwyliau (yr hyn nis gwnai ef), ei fod yn gelwyddog ac yn canu'n unig er tal: 'Ni thry'r min eithr er mwnai'.

Mae'r gyfres yn seiliedig ar wrando, canu a chyd-ddarllen 8 llyfr poblogaidd gyda Iwan Tudor.

WALI: (yn canu) Mae'n nghalon i'n eiddo i Heulwen erioed.

Ydyn nhw'n canu ar adegau gwahanol o'r dydd?

Cofia, saith o'r gloch nos Lun." Wrth sefyll am foment ar ben y lôn wedi dywedyd 'Nos dawch,' clywn fy nghyfaill Williams yn mwmian canu - "'Does unman yn debyg i gartref." Pan gyrhaeddais gyffiniau Siop y Sgwâr ar noson y cinio yr oedd yn amlwg fod ysbryd y Nadolig wedi meddiannu'r lle.

Ond teimlwn yn wahanol ar ôl clywed y caneuon yn cael eu canu yn fyw.

Dim corau, dim canu canol-y-ffordd, dim ond roc a phop, a hwnnw'n Gymraeg ac yn anwadal ei werthiant - dyna'r ddeiet lym y mae cwmni recordiau Ankst wedi rhoi eu hunain arni.

Wn i ddim a oeddech chi yn eistedd mor anghyfforddus a fi wrth wylior rhaglen deledu yna yn canu clodydd yr RSPCA ar S4C nos Sadwrn.

Oni fu'n codi canu yn y Capel am flynyddoedd lawer?

Un peth sy na fedr ddim oddi wrtho, a hynny yw canu.

Cafwyd canu da drwy gydol y dydd.

Mae'r awyrgylch sydd yma'n nes at ysgafalwch canu Dafydd ap Gwilym nac at nwydau tymhestlog Pantycelyn.

A mae Elina Garanca, mezzo-soprano o Latvia, yn gallu canu Mozart - a phob dim arall, goelia i.

Troes y canu ysbeidiol yn rhywbeth ychydig mwy parhaol, ond nid yn fwy soniarus.

Dichon ei fod yn gwybod mwy o ganeuon a baledi Cymraeg na neb a adwaenem, a daliodd i'w canu yn y tafarnau ac ar hyd yr heolydd hyd y diwedd .

Os na theimla ei fod ef ei hun yn "oedi' nychlyd ar lan yr afon ddofn, gall feddwl yn dirion a gweddigar am rywrai sydd, a chanu drostynt - canu dros y rhai sy'n methu canu hwyrach - ac eiriol ar eu rhan wrth ganu.....

Ond gwaetha'r modd 'doedd yr un ohonom yn medru canu er ei fod e' yn well nag oeddwm i.

Teganau gwerthfawr fyddai yn y hosanau, a wnaed gan ryw Tom Smith os cofiaf yn iawn, a llanwyd yr ysgol gan ein lleisiau ifainc yn canu mewn Saesneg Cymreig iawn.

Gwyddys hefyd fod canu baledi yn weithgarwch poblogaidd ymhlith rhai o drigolion y dyffryn, a'r rheini'n aml yn wŷr a brofodd ddyddiau gwell, megis Evan Nathaniel, brodor o'r Alltwen yn wreiddiol, a fu'n crwydro'r cymoedd yn canu a gwerthu baledi.

Iaith y canu oedd Profenseg neu la langue d'oc, dit aujourd'hui l'occitan, ond yr oedd ei diriogaeth wreiddiol yn ehangach na Phrofens, oblegid cynhwysai hefyd Languedoc, Aquitaine (gan gyfrif Limousin, Perigord, etc) ac Auvergne, a defnyddiwyd yr iaith fel cyfrwng canu gan y beirdd i'r deau o'r Pyrenees, gan y beirdd Catalanaidd ar y naill law a chan feirdd gogledd yr Eidal ar y llaw arall.

Y mae'n dadlau hefyd mai â'r cyffredinol, nid â'r neilltuol, y mae a wnêl bardd, ac felly ni wiw canu i berson arbennig, fel "Yr Arglwydd Tennyson" neu "Y Frenhines Victoria%.

Mae rhan hanfodol ohono yntau wedi marw, y rhan sy'n creu ac yn canu.

Tawelwch sydd wedi bod ym Mhrydain ers i'r grwp ganslou taith Brydeinig llynedd, ac ers hynny, mae Cerys wedi wynebu beirniadaeth yn y wasg am ei sylwadau am gyffuriau, a chyhuddiadau o ymddygiad rhagrithiol - yn bloeddio canu am ba mor ddi-enaid yw bywyd Llundain, ond eton cael ei sbotion gadael y Met Bar bondigrybwyll gydag amrywiaeth o ser.

Mae blodeugerdd ddiweddar o gerddi Saesneg a Chymraeg, Poets against Apartheid/Beirdd yn erbyn Apartheid - blodeugerdd sy'n cynnwys peth canu cyffredin iawn, iawn - yn profi fod calonnau pobl yn y lle iawn, a'r lle hwnnw nid yn unig o fewn Cymru erbyn hyn.

O hyn ymlaen, didolir y canu yn ol ffiniau presennol y ddwy sir sydd o dan sylw.

Llew Jones - sy'n cael ei gydnabod fel un o feistri canu caeth Cymru - ei fod ef yn llai calonogol ynglyn â dyfodol yr iaith Gymraeg heddiw nag oedd yn y chwedegau hyd yn oed.

Byddai'n canu mewn ambell i gyngerdd hefyd, pe gofynnid iddo wneud.

At Gymdeithasau'r Orsedd, yr Eisteddfod Genedlaethol, a'r Cymmrodorion, i ofyn am eu nawdd i Gerdd Dant, a'u bod hwy i reoli neu ddeddfu bod y delyn a'r canu penillion i gael eu priod le ar raglenni'r dyfodol.

'Bydd y gerdd yma yn iechyd i farddoniaeth Gymraeg heddiw, oherwydd fe ddengys y gellir cynhyrchu gwaith o radd uchel yn y dull newydd yn ein hiaith ni, a hynny heb fod yn euog o rai pethau ag y bydd condemnwyr y canu modern yn hoff o'u hanelu ato,' meddai J. M. Edwards yn ei feirniadaeth.

Ond y mae un nodwedd yn gyffredin i'r tair elfen hyn, sef mai canu cymdeithasol ydyw gan fwyaf, a'r beirdd unwaith yn rhagor, fel eu rhagflaenwyr yn y ddeunawfed ganrif, yn canu i ddigwyddiadau'r fro a'i phobl.

Dibynnai hwyl y canu a'r dawnsio i raddau helaeth ar gyfeiliant cadarn a bywiog Miss Olwen Roberts.

Ond cofiwn ferch o Bulgaria ddwy flynedd yn ôl yn canu'n ysgubol ar yr ail noson ac yn methu'n drychinebus ar y noson fawr.

Mae'r cytgan yn aros yn eich pen ac yn nes at ei diwedd mae lleisiau'r merched sy'n canu cefndir yn atgyfnerthu'r swn.

A'r ateb gefais oedd fod pobl yn aros gartref i edrych ar y rhaglen 'Dechrau Canu' ar y teledu.

Arweiniwyd y canu yn feistrolgar gan Mrs Iona Evans, Llanrhuddlad ac roedd Mrs Kathryn Robyns, Cemaes yn ei hafiaith yn gwrando a holi'r plant.

Ar y naill law does yna ddim amheuaeth fod taflu poteli yn rhywbeth plentynaidd ac eithriadol o beryg ond, ar y llaw arall, gellid dadlau fod canu'n Saesneg o flaen cannoedd o fyfyrwyr Cymraeg yn gofyn am helynt.

Yna fe gododd brawd arall, ac fe lediodd emyn: 'Dewch hen a ieuanc, dewch/At lesu, mae'n llawn bryd./Rhyfedd amynedd Duw/ Ddisgwyliodd wrthym cyd.' Ac fe'i canwyd hi drosodd a throsodd a hynny gydag arddeliad mawr, a'r hen chwiorydd oedd yno yn canu dan siglo'u hunain, a'u dagrau'n rhedeg i lawr eu gruddiau.

Ond cyn mentro i'r byd actio roedd yn un o sêr mwya' disglair y byd adloniant ysgafn yng Ngorllewin Morgannwg ac yn arfer canu gyda neb llai na Bonnie Tyler a aeth ymlaen i gael hits enfawr gyda 'Lost in France' a 'Total Eclipse of The Heart'.

Anerchodd Iolo Morganwg y Beirdd hefyd gan ddweud mai 'Trefn Beirdd Cadair Morganwg y sydd fel hyn yn un peth canu a dangos o flaen cadair rai Cywyddau, Englynion ac awdlau, yn ôl yr hen Gelfyddyd fal y peth mwyaf effeithiol i gynnal yr iaith Gymraeg, yn hyn o bethau rhaid yw gwybod y rheolau yn benigamp .

Yn Nghapel Jerusalem [y Methodistiaid], yn hwyr yr un dydd, pan oedd y gynulleidfa yn canu ar derfyn yr oedfa, daeth dyn ieuanc i mewn, ac aeth ar ei union i'r set fawr, ac ar ei liniau, ac ymddangosai fel dyn mewn breuddwyd.

Fel y gŵyr pawb ond y lembo mwyaf safnrhwth, ac ambell godwr canu, y mae cael gafael ar fferm yn fanteisiol i'r sawl a fyn fod yn ffermwr.

Ond yn ei achos ef, ac yn fy achos innau, arweiniodd ar gariad tuag at y mynyddoedd, tuag at Gymru, a thuag at yr anweledig gor sy'n canu i arloeswyr a phererinion.

Roedd y ffaith fod Nia yn Gymraes ac yn canu'r delyn o gymorth iddi gael y swydd.