Dyma gardiau arbennig ar gyfer Cariadon.

Yn yr erthygl hon mae Jane Cartwright, sy'n fyfyrwraig ymchwil yn Adran y Gymraeg, Prifysgol Cymru, Coleg Caerdydd, yn egluro pwy oedd Dwynwen a pham y cysylltir ei henw â gþyl y cariadon.

Darlunnir y berthynas rhwng y tad a'r mab fel un rhwng cariadon, peth preifat sy'n cau pawb arall allan.

Dymunodd hithau (i) ar i Dduw ddadmer Maelon (ii) gael gwrando ar weddi%au cariadon er mwyn cael dod â chariadon at ei gilydd neu wella'r clwyfau a achosir gan serch diwobrwy (unrequited love) (iii) aros yn ddibriod am weddill ei hoes.

Mae'n werth dringo at groes Dwynwen i dalu gwrogaeth i nawddsantes cariadon Cymru.

Gan mai Ystorya Trystan yw'r unig destun naratif sydd gennym am Drystan ac Esyllt, a gan fod posibilrwydd fod yr englynion yn rhai hynafol, bu'n demtasiwn i rai chwilio ynddi am debygrwydd i'r chwedlau Ffrangeg, gan gasglu fod Golwg Hafddydd, er enghraifft, yn cyfateb i Brengain, morwyn Esyllt yn y traddodiad Ffrangeg (er gwaethaf yr enw gwahanol), a bod taith y cariadon i Goed Celydon yn cyfateb i hanes Tristan ac Iseut yn ffoi i Fforest Morrois.

Ar Nos Calan Gaeaf defnyddid cnau i weld a fyddai cariadon yn priodi ai peidio.

Lleoedd ydynt y cytuna'r cariadon i gyfarfod, gan fyned adref gyda'i gilydd yn hwyr y nos.

Cynigiai Dwynwen gymorth i'r ddau ryw a heidiai pererinion i'w ffynnon ar Ynys Llanddwyn i wybod a gaent eu cariadon ai peidio.

Dywedir y gall cariadon cael dymuniad eu serch trwy roi pin mewn corcyn a'i daflu i'r ffynnon a gofyn am gymorth Dwynwen.

Gan mai 'cariadon' oedd y gair pwysicaf yn fy ngeirfa erbyn hyn, dechreuais feddwl tybed a fu ganddi gariad erioed.

Tybed faint o Gymry fydd yn dathlu'r þyl eleni wrth anfon cardiau di-enw at eu cariadon?

Dyna ergyd y cyfeiriadau a delweddau o faes y canu serch, megis y cyfarchiad i Ddwynwen (nawddsantes y cariadon), y 'cae Esyllt' (torch flodau'n arwydd o serch), a galw Siôn 'fy nghusan' a 'fy serch'.

Os nad oes gennym chwedl gyflawn, ysgrifenedig am Drystan, boed honno'n stori frodorol neu'n un wedi ei haddasu o ryw ffynhonnell Ffrangeg, pa dystiolaeth sydd ar ôl i bresenoldeb traddodiad byw am y cariadon yng Nghymru?

William Roberts, un o'r cariadon rhyfygus, sy'n cynnal unionder y ffydd: ef yw'r traddodwr yn y llyfr hwn.

Nid yw'n hollol annisgwyl felly mai morwyn ddiwair oedd nawddsantes cariadon Cymru.

Pe ai'r ddwy gneuen i wahanol gyfeiriadau ar adegau gwahanol gwahanu fyddai ffawd y cariadon.

Eto i gyd, yr oedd prif elfennau fersiynau Cyfandirol hanes y cariadon yn bur hysbys y tu allan i lenyddiaeth ysgrifenedig.

DWYNWEN - NAWDDSANTES CARIADON - Jane Cartwright

Yn ail dymunai gael bod yn nawdd santes cariadon ac yn drydydd fod heb gariad ei hun byth eto.