Yn aml cedwid mes yn y tŷ i gadw'r adeilad yn ddiogel oddi wrth fellt.

Gwnaeth stafell dywyll iddo'i hun yn y seler y tŷ lle y cedwid y glo ac y gwneid cwlm i'r roi ar y tan.

Beth bynnag, ar ôl i Miss M. Rhys farw, gofynnodd ei chwaer, Miss Olwen Rhys, am gael y llyfr cofnodion cyntaf yn ôl o'r Llyfrgell Genedlaethol, a rhoes ef ynghyd â'r ail lyfr cofnodion i Syr Goronwy Edwards i'w cyflwyno ar ran y teulu i Lyfrgell Bodley lle cedwid y llyfrau cofnodion eraill a oedd ar glawr.

Y mae'n ddiamau mai yn nhemlau Angkor y claddwyd eu gweddillion ac y cedwid y cof amdanynt hwy ac am ogoniant eu cyfnod.

Rhys farw, gofynnodd ei chwaer, Miss Olwen Rhys, am gael y llyfr cofnodion cyntaf yn ôl o'r Llyfrgell Genedlaethol, a rhoes ef ynghyd â'r ail lyfr cofnodion i Syr Goronwy Edwards i'w cyflwyno ar ran y teulu i Lyfrgell Bodley lle cedwid y llyfrau cofnodion eraill a oedd ar glawr.

Roedd yr onnen hefyd yn goeden sanctaidd, yn garedig wrth bobl, yn eu gwella a'u gwarchod rhag rhaib gwrachod, os cedwid peth o'r pren a'r dail yn y tŷ.

Teimlai'n sicr mai yn hwnnw y cedwid yr awyren.

Go brin y buasai testunau unigol cynnar megis gwaith Be/ roul neu Thomas ar gael iddynt, oherwydd mewn ychydig iawn, iawn o ddarnau llawysgrif anghyflawn y'i cedwid.

Y modd y cedwid Gwybodaeth ar gof yn yr hen amseroedd.

Rhaid oedd eu pedoli, felly, yn y gaeaf a'r gwanwyn; cedwid y gofaint yn brysur anarferol yn gwneud hyn.

Eid ar bererindodau i eglwysi lle y ceid delwau enwog o Grist neu o Fair neu lle y cedwid gweddillion saint.