Mae'r bin yn siŵr o syrthio ar enw'r ceffyl fydd yn ennill y ras.

Yn aml, rhif y ceffyl neu liw dillad y joci fydd yn denu'r gamblwr.

Y fam yn y cerbyd gyda'r rhai lleiaf, y tad yn gyrru un wagen, Iago yn gyrru y llall, a David Rhys y brawd hynaf yn gyrru y drol, a'r ddwy chwaer hynaf, Mary ac Elisabeth ar gefn ceffyl ar yn ail i yrru y gwartheg ar ceffylau.

Pedair cân i gyd: Alison, Jim Never Fixed It For Me, Ceffyl Pren a Sêr ac maen rhaid dweud fod yna elfennau eitha doniol i eiriaur caneuon.

Os wyt yn eu colli hwy i gyd, golyga hynny fod y ceffyl wedi'th gicio ac rwyt yn gorwedd yn anymwybodol a'th antur drosodd.

Y Fari Lwyd oedd ein ceffyl ni, - digon dychrynllyd i gael gwared ag unrhyw ysbryd aflan (Gweler The Hobby Horse and other Animal Masks - Violet Alford.) Dawns y Glocsen wrth gwrs yw'r unig draddodiad dawnsio di-dor sydd gennym yng Nghymru.

Gwelais ef unwaith yn ~ynnu ceffyl haearn bob darn oddi wrth ei gilydd ac yn ei osod yn ~i ôl yn daclus a di-drafferth.

Ar gefn ceffyl ai i'r dre yn y gaeaf i nol neges gyda "maletas" wrth ei sgîl gan mae dyna'r unig ffordd bosibl i fynd.

O hir gysylltiad y ceffyl â'r diwydiant llechi daeth i fod sawl 'Llwybr Ceffylau'.

Gwaeddodd ar y dyn oedd yn canlyn ceffyl: "Tyrd â'r ceffyl i symud rhain!" Aeth hwnnw i'r stabl oedd yn weddol agos, ac yna dod yn ei ôl heb y ceffyl.

Canlyn ceffyl yn y chwarel oedd gwaith cymeriad arall, a'r ddau - y dyn a'r ceffyl yn deall ei gilydd i'r dim.

canol a rhyw bump ohonom yn y tu ol wedi ein cau i gewn efo drws bach twt a'n brawd Madryn Gwyn ar gefn ceffyl yn canlyn y trap mawr.

Ceffyl gwyn oedd hwn ac ar ei gefn yr oedd marchog yn dal bwa.

"Mi rydw i'n cofio amsar," medda fi, pan ges i gyfla i dorri ar ei draws o, "pan oeddwn i'n mynd hyd y ffyrdd yma hefo ceffyl a throl, ac wrth ddþad adra, yn gorfadd ar wastad fy nghefn yng ngwaelod y trwmbal yn sbio ar y cymyla, a'r gasag yn mynd ei hun, a phan fydda'r drol yn dechra sgytian, roeddwn i'n gwybod fy mod i wrth Tþ Gwyn, achos doeddan nhw ddim wedi tario ddim pellach na'r fan honno." "Rwyt ti'n drysu yn y fan yna," medda fo.

Gwyddom yn dda fod y ceffyl i'n hynafiaid yn anifail cysegredig a bu'n arfer unwaith i osod penglogau ceffylau yn sylfeini tai, adeiladau fferm ac eglwysi yn y gred eu bod yn gyfrwng i'w diogelu rhag ysbrydion drwg a melltith.

Rhuthrais innau i mewn gyda'r cyntaf a dangosais i fechgyn y Cei fy mod o leiaf yn gallu marchogaeth ceffyl a hynny nid yn eistedd ond yn sefyll ar ei gefn.

Sawl ceffyl sy'n aredig?

Yr olaf yn y cwmni oedd y ceffyl neu'r 'hobby horse'.

Doedd dim diben dweud na allai'r un joci ar wyneb daear ofalu bod pob ceffyl yn neidio'n berffaith bob tro ac yn enwedig hen gythraul croes a oedd wedi ei ddysgu'n wael.

Ymgyrch y swffragetiaid yn dwysáu; Sylvia Pankhurst yn ymprydio, Emmeline Pankhurst yn cael ei chyhuddo o ymosod â bom ar gartref Lloyd George ac Emily Wilding Davison yn cael ei lladd wedi iddi ei thaflu ei hun dan draed ceffyl y Brenin yn y Derby.

Am y rhan helaethaf o oes y chwareli roedd i'r 'ceffyl gwaith' - canys dyna fel y cyfeirid ato - ei le a'i ran ym mhatrwm eu gweithio.

Yno gweithiai ceffyl yn tynnu wagenni i ben y domen, - ond chwech, a dim mwy na chwech, a dynnai ar y tro.

Dyma stori gyfoes, sydd yn ddibynnol ar nodweddion cyfoes i w chynnal - hynny yw, modur a ffawdheglu er bod fersiynau cynnar o'r stori hon ar fathau eraill o drafnidiaeth megis ceffyl a throl, neu geffyl yn unig.

Fe fetion nhw ar yr un ceffyl ac enillodd hwnnw'n annisgwyl.

'Does dim byd mwy annymunol na gwled cenedlaetholwyr Seisnig ar gefn eu ceffyl.

Mi llneuais o'n lân ac mi gafodd y "battery% i gyd wledd o gig ceffyl am ddyddia.

Give me my myni and I went." Ond daeth terfyn ar ddibyniaeth dyn ar y ceffyl.

I fynd lawr i'r dre bu hi'n marchogaeth y tu ôl i Rowland hyd yma, ond heno roedd y ffrog felfed las o dan ei chlogyn merino yn rhy gwmpasog iddi fedru rhannu ceffyl â'i gþr yn gyffyrddus.

Daeth Mr Jones, y Person, yno i'w weld, a thystiai nad oedd gan yr Yswain Griffith well ceffyl yn ei ystablau, ac aeth yn syth i'r Plas i ganmol anifail Harri.

Yng ngwir draddodiad roc a rôl fe gawn hanes y grwp yn ymweld a thy un o drigolion gwylltaf Caernarfon ac yn colli eu pennau mewn mwy nag un ystyr , gymaint âu bod yn...colli eu brên a theimlo fel ceffyl pren.

"Lle ma'r ceffyl 'na gin ti?" gwaeddodd y goruchwyliwr arno yn ddiamynedd.

Hi oedd yr unig fuwch a welswn a allai gicio fel ceffyl.

Y ceffyl oedd cyfrwng cludo boneddigion y Canol Oesoedd, ond yn Lives of Saints from the Book of Lismore fe ddyry'r golygydd enghreifftiau.

Dywedodd BMW ei fod yn ystyried mai Phoenix oedd y ceffyl blaen yn y ras bellach.

Heriwyd un o'r bechgyn yn y meinciau i farchogaeth y ceffyl a oedd yn trotian yn ddestlus o gwmpas y cylch.

Mae taclau gwraig weddw yn benigamp am worn out tools fel ag y mae chwys plismon am rywbeth prin iawn er y gellid fod wedi ychwanegu mor brin â chachu ceffyl pren ato.

"Ma gin i ishio llonydd hefo nghinio." Trodd y dyn canlyn ceffyl o'r swyddfa'n siomedig a mynd yn ôl at ei waith wedi'r derbyniad swta yma.

Nadolig Saithdeg wyth daeth nodyn i'r Plas - un swyddogol wedi'i ddanfon ar gefn ceffyl o Swyddfa'r Tollau ym Mhwllheli - i ddweud fod Capten Timothy ar hwylio o Ynys Rhode i'r Caribî, ar warthaf Comte d'Estaing a llynges Ffrainc.

Roedd rhai o'r bechgyn a'r dynion a oedd yn 'canlyn ceffyl' - fel y cyfeirid at y gwaith - yn gymeriadau parod eu hateb yn aml, ac mae rhai straeon amdanynt yn dal i gael eu hadrodd yn yr ardal hyd heddiw.

Ar yr union eiliad honno pwy ddaeth heibio iddynt ond un o r stiwardiaid a gofyn i'r dyn: "Be sy'n bod ar y ceffyl 'ma gin ti?" A'r llall yn ei ateb ar drawiad megis: "Newydd gal golwg ar 'y mhapur setlo i mae o!" Cyflog digon gwael a gai y rhai a fyddai'n canlyn ceffyl yn aml, a'r papur setlo' oedd yn dangos maint hwnnw ar ddiwedd pob mis o weithio.

Edifarhaodd na fuasai wedi prynu'r ceffyl nychlyd y cafodd ei gynnig y noson gynt, ceffyl perchennog y tŷ yfed, y corrach cringoch hwnnw.

Rhaid yw sôn amdano bellach yn y gorffennol gan fod dyfeisgarwch dyn wedi llunio pob math o beirianwaith i wneud y gwahanol fathau o drymwaith a wneid gynt gan y ceffyl.

Bellach does ond ambell atgof yn aros o ran y ceffyl yng ngweithio't chwareli, a hynny dros ddegawdau lawer, ac hefyd ambell i enw, fel - Llwybr y Gaseg Wen a Llwybr y Ceffylau, - yn eco o'u rhan hanfodol ym mhatrwm y gweithio.

Pan egyr Iesu'r sêl gyntaf gwêl Ioan y cyntaf o bedwar ceffyl.

A phopeth yn barod, ni fyddai'r gof fawr o dro cyn gorffen ei waith o bedoli'r ceffyl.

Dychymyg a rhamant eraill roddodd fod i'r gred mai o wlith trwm bore o Fai yr epilient, ac eto credai eraill mai o flewyn hir cynffon ceffyl y deuent i'r byd.

Sathrodd yr hyfforddwr yn sydyn ar yr ymholiad caredig hwn am, fy nghyflwr a throdd ffynhonnell ei arian ymaith oddi wrth y posibilrwydd y gallwn ddweud rhywbeth ynglŷn â pham na neidiodd y ceffyl.

Y mae cenhedlaeth ohonom yn fyw heddiw sy'n cofio cyfnod cannwyll yn y lloft, lamp olew yn y gegin, mawn yn y grat, ty bach ym mhen yr ardd, ceffyl yn y stabl, a siop bob peth yn y pentref.

Un o'r gweledigaethau rhyfeddol oedd gweledigaeth y pedwar ceffyl.

Ac roedd hynny o arian a feddai wedi'u cadw'n ddiogel mewn cwdyn lleder, main a gyd-darai'n gyson â'i geilliau wrth iddo gamu trwy'r dorf gan wthio rhwng un ceffyl a'r llall.

Heb os, Ceffyl Pren yw'r gân orau ar yr ep - gyda riff y gitar yn gafael o'r cychwyn.

Nes ymlaen, cafodd fynd i aros i le Richard Williams ar lechwedd Mynydd Llwyd i ddod a'r eneth fach wrth ei sgîl ar gefn ceffyl i'r ysgol fach to gwellt o dan ofal yr athro Owen Williams o Gymru.

Mewn rhan arall o'r un chwarel roedd yna gymeriad arbennig yn canlyn ceffyl ac un diwrnod aeth i swyddfa'r chwarel i weld y prif oruchwyliwr i ofyn am godiad yn ei gyflog.

Ymgyrch y swffragetiaid yn dwysáu; Sylvia Pankhurst yn ymprydio, Emmeline Pankhurst yn cael ei chyhuddo o ymosod â bom ar gartref Lloyd George ac Emily Wilding Davison yn cael ei lladd wedi iddi ei thaflu ei hun dan draed ceffyl y Brenin yn y Derby.

Doeddan ni ddim wedi cael bwyd ers dyddia, a phan gododd yr haul a dechra toddi'r ceffyl, dyma fi'n tynnu bayonet a dechra torri'r cig oddi arno.

Yn un o'r teithiau hyn, cwympodd y ddau gyda'r ceffyl a bu i Marged Jane dorri ei braich.

Yna, yng nghanol prysurdeb yn ddiweddarach, a sawl ceffyl yn disgwyl eu tro i'w pedoli o flaen yr efail, mor werthfawr i'r gof oedd fod y pedolau wedi eu troi yn barod.

Galwodd eto a daeth y bachgen allan o'r buarth ar gefn y ceffyl gwinau tal.

'Cyfaill gorau dyn,' meddir, 'yw'r ci.' Onid 'gwas gorau dyn' oedd y ceffyl?

Mae'n amlwg mai ceffyl a throl a ddefnyddid gan fod yr adwyon yn rhy gul o lawer i'n peiriannau modern.

Wrth ddod o'r twll (sef y tan ddaear) un bore ychydig cyn amser cinio, trodd y prif oruchwyliwr i'r stabl ato a gofyn: "Sut fwyd wyt ti'n 'i roi i'r ceffyl ma?" Atebodd hwnnw: "Tebyg i fwyd labrwr." Cymeriad arall oedd Wil Lloyd Penbryn ac ar un adeg yn gweithio hefo dau o'i geffylau yn un o chwareli'r ardal.

Er i reilffordd, - boed honno'n llinell gul neu n llinell letach, - ddod i gludo cynnyrch y chwareli yn y man a dim galw mwy am y ceffyl ynglŷn â hynny o waith, roedd yna lawer o geffylau yn gweithio tu fewn i'r chwareli, yn llusgo wagenni a sledi - yn llwythog neu fel arall - ar y ffyrdd haearn a oedd yn gwau ac yn cyrraedd i bob twll a chongl mewn chwarel.

Dotiai yr hen Yswain at y ceffyl, a gofynnodd i Harri faint o arian a roddodd efe amdano.

Rydym yn chwarae nifer o gemau canu gyda'r plant ac mae llawer iawn ohonynt wedi dysgu "Gee Ceffyl Bach," gydag acen Gymraeg.

Anfonodd Harri ddau o'r gweision i gladdu'r ceffyl nid oedd yn werth ganddo ofyn iddynt ei flingo.

Gan gerdded drwy'r gwlybaniaeth i fyny'r rhiw mewn esgidiau rasio cyn deneued â phapur, meddyliais yn galed am y ceffyl roeddwn wedi dechrau'r ras ar ei gefn, a cheisio didol a dethol yr hyn yr o'n i am ei ddweud wrth ei hyfforddwr.

Credai'r ffermwr y talai'r ffordd i roi pâr o bedolau dan y ceffyl gan y byddai'r pedolau yn ei helpu i gerdded yn ysgafnach a sicrach ar ffyrdd celyd.

Yn gyntaf y defnydd o benglog ceffyl fel swyn.

Gwgodd ei mab ond disgynnodd oddi ar y ceffyl.

Cododd y ceffyl yr o'n o wedi bod ar ei gefn eiliad yn ôl yn drwsgl oddi ar fy ffêr a charlamu i ffwrdd yn ddigydymdeimlad.

Tim Dwyran oedd y buddugwyr hefyd y ny Ras Fawr, lle roedd aelodau i wisgo i fyny fel ceffyl, joci, a hyfforddwr, ac i redeg ras go iawn yn erbyn y clybiau eraill.

Dau fag yn unol oedd "maletas" wedi eu gwau gan yr Indiad ac yn cael eu gosod ar gefn y ceffyl wrth sgîl y person.

Fel y blinau un ceffyl, llamai ar gefn ceffyl newydd.

Stopiodd y ceffyl a gwrthod â gweithio dim mwy, yn disgwyl cael mynd i'r stabl am geirch.

Mewn rhai ardaloedd roedd ceffyl yn cael eu gwaedu, ond mewn rhai eraill arferai llanciau ifanc redeg ar ôl morynion neu ferched eraill o'r un dosbarth gan chwipio eu breichiau â chelyn nes eu bod yn gwaedu!

Daeth hefyd ran o un chwarel i gael ei hadnabod fel 'Dyfn y Ceffyl Gwyn'; tra fod llwybr yn hanes cynnar chwarel arall yn cael ei alw'n 'Llwybr y Gaseg Wen'.

Yr oedd yn rhaid bod yn gryf fel ceffyl i allu cyflawni gofynion gweithio ffwrnais, a dyma'r gwaith a gyflawnai Phil yn ei arddegau.

Jolly fellow oedd yr Yswain, ac ni theimlai yn wrthwynebol i un o'i denantiaid feddu ceffyl tan gamp tra na fyddai ar ôl efo'i rent.