Craffwch ar y cerrig myllt o'ch cwmpas, yr ochr ucha'n llyfn ac olion plyciadau'r rhew ar yr ochr isaf.

Mae meddygaeth lysieuol yn ei ddefnyddio i drin anhwylderau'r iau, y clefyd melyn, y gymalwst, cryd cymalau, rhai anhwylderau'r arennau ac i rwystro neu ddileu cerrig y bustl.

Gwelodd Galileo yn gyntaf fod cerrig o wahanol siapiau a maint yn cymryd yr un faint o amser i gyrraedd y llawr o ben Twr Pisa.

'P'run bynnag, rydyn ni'n gwybod y gyfrinach rŵan.' 'Ydyn,' meddai Iestyn, gan ddal i graffu rhwng y cerrig yn y mur fel pe bai yn disgwyl gweld y dyn yn dod yn ôl.

'Dydw i ddim yn gwybod mwy amdano na'r cerrig yma,' gan gyfeirio at bentwr o gerrig gerllaw.

Maent yn ei agor hefo cyllell, ac yn ei ail danio, ac i fyny'r rhaff â hwy, cyn gynted ag y gallent, a dyrna glec a thwrw mawr gan y cerrig yn rhowlio i lawr wyneb y graig.

Yr englyn yn Gymraeg, fel y gŵyr y cyfarwydd, yw: Adeiladwyd gan Dlodi; - nid cerrig Ond cariad yw'r meini; Cydernes yw'r coed arni, Cyd- ddyheu a'i cododd hi.

Fel rheol ar ôl i dwll fel hyn gael ei saethu mae angen llnau wyneb y graig, gan fod cerrig wedi symud ond ddim wedi dod i lawr, felly rhaid i'r ddau ddyn fynd i lawr ar y rhaff eto hefo darn o haearn crwn rhyw bedair troedfedd o hyd wedi ei finio yn un pen, yr hwn a elwir yn drosol.

Casgliad o drysorau Celtaidd a geir yn y cam nesaf, gyda hanes Llyn Cerrig Bach ger y Fali yn cael sylw.

Cerrig o'r lle hwn a gariwyd i wneud lle tân yn Beudy Glas, Cricieth, sydd yn werth i'w weld.

Roedd cerrig llwyd, anwastad y waliau yn bochio allan, yma a thraw, gan greu corneli a llecynnau tywyll.

chwilio am ddarnau o frigau crin o 'r llwyni a 'u hyrddio i ganol yr afon, ac yna ras wyllt i lawr y lan i weld y cychod yn ysgythru rhwng a thros y cerrig dan rym y lli.

Cododd y brenin ei law ac ynghanol twrw'r dŵr gwaeddodd: Dowch ar fy ôl i rwan a gwyliwch rhag llithro ar y cerrig." Fel stori o lyfr yn yr ysgol, diflannodd o dan y pistyll dŵr.

Yn yr amser yma nid oedd galwad am ddim ond cerrig bras neu Fetlin fel y gelwid hwy.

gwyddent am ambell bren i 'w ddringo, neu caent hyd i ryw bostyn i anelu cerrig ato neu dorri or llwyni rifolfer a phistol fel rhai starski a hutch.

Un o wrthwynebwyr y prosiect yw'r hanesydd lleol Dilwyn Miles a fu'n dadlau'n gryf nad oedd y siwrnai yn adlewyrchu'r sefyllfa yn Oes y Cerrig gyda'r cychod, er enghraifft, yn rhai llawer gwell na'r rhai a fyddai ar gael i adeiladwyr Côr y Cewri.

Mae trysorau, yn ôl traddodiad, o dn rai o'r meini a diben y cerrig anferth yw gwarchod yr aur a'r gemau gwerthfawr.

"Mi fedrwn daflu cerrig os bydd rhaid!" meddai'r llanc.

Gosodwyd y cerrig sylfaen gan Master Lloyd Mainwaring, Bwlchybeudy, a Mr ET John, aelod seneddol tros Ddwyrain Dinbych, a oedd hefyd yn Gymro gwladgarol, ac yn siarad yr iaith.

Fel yn y llun Chwarel gyda'r marciau coch a melyn, mae'n amlygu'r cerrig ar wyneb yr adeiladau gyda lliw llachar.

Ar ddydd golau, yn sŵn traffig a phobl a rhuthr fedrech chi mo'i chlywed, ond yn y tawelwch, roedd miwsig yr afon yn llithro dros y cerrig i'w glywed yn glir.

Ond fe fyddwn yn siŵr o'i ddal, o byddwn!" Clywodd Douglas Bader sŵn bidogau yn taro'r llawr cerrig wrth iddyn nhw edrych ym mhob man yn y cwt amdano.

Ni fu'n rhaid talu ond am y defnyddiau - cerrig a sment.

Heddiw mae'r olygfa wedi newid llawer, yn lle'r caeau bach a'r mynydd a'r cloddiau cerrig shêl - mae'r 'coed duon' yn erwau ar erwau o binwydd - sbriws sitca rhan fwyaf...

Yn anffodus, er imi geisio tynnu sylw'r awdurdodau priodol at bwysigrwydd Tre'r Ceirij nid oes yr un arwydd i'w weld hyd heddiw i egluro gwerth y pentref i'r genedl nac ychwaith gynnig wedi'i wneud i rwystro'r fandaliaeth o daflu rhai o'r cerrig o'r amddiffynfa dros y dibyn!

afon ddieithr oedd hon, a 'r hen glogwyni cynefin, cerrig llam cynefin, yr ynysoedd bach cynefin i gyd dan orchudd dyfnder anghynefin anghynefin beth am rasus cychod?

Sylwer fod y graig Trias yma yn cynnwys darnau mawr o gerrig sy'n profi fod llif mawr o ddþr wedi gwthio'r cerrig yn sydyn ar draws yr anialwch sych i lawr ochr serth math o wadi.

"Wel, yn ôl yr hanes, o dan y cerrig hynny y mae clamp o drysor.

Gwewlodd Newton wedyn fod ymddygiad y cerrig yn Pisa yn wir hefyd am afalau a gwrthrychau eraill o wahanol siapiau a maint yn Lloegr.

Os y dychwelwn o Fae Rhosili i Abertawe ar draws y ffordd sy'n mynd ar hyd Cefn Bryn, gellir gweld y Cerrig Brown Defonaidd sy'n gorwedd o dan yr amryfaen cwarts.

Aeth i ffair Fawrth y Cerrig, lle roedd show fawr, a'r showman ar lwyfan o'i blaen yn traethu am y rhyfeddodau oedd i mewn, mewn rhaff o Saesneg mor rhugl â Phistyll Sibyl.

Ar Iol rihyrsal y pnawn fe fydden ni'r plant yn mynd i lawr at yr afon i daflu cerrig fflat ar draws wyneb y dŵr.

Drwy'r ffenestr agored y noson honno, y peth olaf a glywai'r plant oedd sŵn yr afon yn llithro'n dawel dros y cerrig ar ei gwely gro yng ngwaelod y dyffryn, sŵn y tylluanod yn hwtian yn y coed ar ei glannau a chyfarthiad pell y llwynog coch o'i ffau ar lethr y mynydd.

Yna canlyn Cerrig Llwyd y Rhestr, rhyw gramen o graig sy'n brigo i'r wyneb am ryw filltir, i Lyn Carw.

Cael clwt gan ambell un, ond cael ei wrthod yn amlach; cael ei wrthod yn serchog gan ambell un oherwydd gwir brinder cerrig, cael ei wrthod yn oer gan y llall, a'i wrthod yn ffals gan un arall crintachlyd.

ia, a iaith pobol oedd yn mynd i ryw focsys cerrig go blaen sawl gwaith mewn wythnos.

Y gamp fwyaf, fodd bynnag, yw peidio â rhoi eich traed yn y tail drewllyd sy'n britho'r grisiau cerrig.

Rwyf wedi clywed ar ôl dechrau'r papur hwn nad Metlin oedd y cam cyntaf yn y gwaith, ond eu bod yn gyrru cerrig go fawr (term y gwaith am y rhai hyn yw cerrig torri, sef cerrig wedi eu torri gan yr ordd) i Runcorn i gael eu metlo; felly roedd yn angenrheidiol cael rhywbeth i gario'r cerrig hyn o ben y graig i lawr i lan y môr, a ffyrdd i'w cludo.

(Ceir rhagor o wybodaeth am Lyn Cerrig Bach yn yr erthygl ar Y Celtiaid yn y Bwletin hwn.)

aethant cyn belled a 'r bont bont beth pe bai o wedi taro 'i ben ar un o 'r cerrig mawr 'na?

Ac ar ddiwedd mis, mor anodd oedd dioddef cuchiau'r marciwr cerrig oni fyddai ganddo ddigon o gyfrif, a gorfod begera'n llythrennol am glytiau wedyn.

'Dwi'n cofio iddo wneud hynny mewn dwy fferm nid nepell o Fodffrodd sef, Cerrig Duon a Frogwy Fawr, ia fel yna y bydda nhad yn cael ei 'Supplementary Benefit'.

Mae pobol wedi codi tipyn o firi am ddiffyg gofal yr Amgueddfa Brydeinig o'r cerrig Elgin a gipiwyd o Wlad Groeg yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Gellir gweld ogof Lloches Lewsyn yn y graig lefn sy'n codi'n serth o'r dþr ar ochr ddwyreiniol Llyn Cerrig Llwydion Isaf ond rhaid cymryd gofal wrth fynd ati gan mor ddwfn ac iasoer yw'r dþr yn y fan honno.

Yn sydyn, daethom allan i ddarn clir o'r goedwig lle roedd pistyll mawr yn dymchwel dŵr gwyn i'r cerrig glas.

Yn ôl un stori, defnyddid dau ych i gludo'r cerrig o Graig y Foelallt.

Digon am y tro ydi datgan yn weddol hyderus, os byw ac iach, y bydd y cerrig hyn yn goffadwriaeth i rai o'n ty ni, am sbel go lew beth bynnag .

Gallai glywed y cerrig yn atseinio'r tu ôl iddo wrth i'r corachod ymysgwyd yn rhydd.

Maent yn penderfynu y tro hwn i gael twll ar ganol y graig; felly mae'r ddau dyllwr yn mynd i ben y graig hefo dwy raff fawr, ac yn eu rhoi'n sownd ar y top hefo cerrig, wedyn mae un o'r dynion yn mynd i lawr y graig ar hyd a rhaff i'r lle y maent wedi bwriadu tyllu, ac yn gwneud dau dwll bach yn y graig rhyw lathen oddi wrth ei gilydd.

Yr oedd yn bosib prynu math o rwyd fetel tebyg i waelod gogor i'w gosod dros y ffenest i gadw'r cerrig i ffwrdd gyda sgwaryn agored o flaen sedd y dreifar i hwnnw gael gweld lle mae'n mynd.

Roedd yr afon yn rhuthro'n wyllt dros y cerrig ac yna'n arafu a throi mewn pwll dwfn.

Defnyddir laserau tiwnadwy hefyd i chwalu cerrig yn yr arennau.

Yn y parc bychan prydferth ynghanol y ddinas, roedd cerrig bedd unwaith eto - talpiau o farmor gloyw i gofio'r pedwar a fu farw yn ystod eu hymrafael hwythau.

Yr oedd gan y llyn hen, hen enw Saesneg hefyd sef Pemmelesmere 'llyn y cerrig man' - enw priodol iawn gan mai amrywiad ar pebble, sef pimble yw'r elfen gyntaf.

bywyd ac amryliw batrymau'r bywyd hwnnw - diwrnod lladd mochyn, diwrnod dyrnu, diwrnod cneifio, byd torrwyr cerrig, carega, cymortha, llofft stabal, - byd y ferm, y tir a'r tywydd...

Math o gobannau ychwanegol ydi'r gwisgoedd hyn oherwydd bod cymaint o wynt a glaw yn chwythu rhwng y cerrig mawrion.

Wedi ysbaid yn edmygu gwaith cywrain yr arlunydd bywyd gwyllt, ceir cyfle i gael blas ar fywyd yn ystod Oes Newydd y Cerrig wrth gerdded i mewn i dywyllwch siambr gladdu Barclodiad y Gawres ger Aberffraw.

''Da ni'n dynesu at y Cerrig hwnnw?' holodd y Paraffîn fymryn yn bryderus a chraffu o'i flaen.

Mae i ddefnydd cerrig mâl at greu ffyrdd oblygiadau ar ddefnydd ynni ac ar warchod natur a'r tirwedd.

Byddai rhain yn naddu cerrig a'u taflu, yn ôl Dafydd Jones, hyd at hanner milltir.

Roedd waliau cerrig hyd yn oed yn dechrau chwalu.

Neidiodd y rhyfelwyr ar ei chefn gan dorri ei chnawd â chledd a chyllell, gyrru eu gwaywffyn yn ddwfn iddi a hyrddio cerrig at ei phen.

Taflwyd cerrig, llechi a rheiliau gan rai o'r cannoedd o bobl a safai oddeutu'r lein.

Mae'r cerrig ar y gwaelod yn llyfn ac i'w gweld yn goch a melyn drwy'r dwr, ac yn gynnes rwy'n siwr.

Wedi clirio wyneb yr hen fynydd o'r cerrig rhydd roedd yn rhaid cael cynllun i dorri'r graig, ac hefyd rhyw fath o le gwastad fel y medrai'r dynion weithio'r cerrig.

Chafodd Dora Williams, Cerrig Gleision 'rioed fabi, na gwr iddi'i hun, ac wedi colli ''rhen bobol' yn nechrau'r tridegau ymrodd i droi tyddyn caregog yng ngwynt Porth Neigwl yn amgenach tir ac i fagu stoc a ddenai borthmyn yno o bellter mawr.

A 'drychwch welwch chi'r Cerrig Gleision cythril hwnnw yn rwla.' Craffodd William Huws, a'r hwch (ond am resymau gwahanol) drwy ffenestr y bus ac i'r gwyll.

Pan apeliodd trefnydd Undeb y Docwyr, sef William Pugh, am wrthdystiad heddychlon, daeth y taflu cerrig i ben.

A dyma'r trydydd chwythiad ar y biwgl yn dweud fod pob twll wedi 'mynd allan', a'i bod yn berffaith ddiogel i bawb fynd yn ôl at eu gwaith, a mawr yw'r cerdded o gwmpas y domen gerrig a ddaeth i lawr, a'r ddau greigiwr â'u golwg at i fyny o'r lle y daeth y cerrig, i edrych a yw hi'n ddiogel i'r dynion fynd yno i weithio.

Mae'r cerrig yn cael eu defnyddio i godi mur o gwmpas y wlad.

Dyna lle maent yn hongian ar y rhaff, ac yn rhoi'r trosol o dan y cerrig rhyddion hyn a'u bwrw i lawr.

Credir gan archaeolegwyr mai beddrod o Oes y Cerrig Newydd yw'r Garreg mewn gwirionedd, ond mae'r chwedl yn esiampl arall o arferiad ein cyndadau i geisio egluro nodwedd hynod yn ein tirlun.

Allan yn y caeau byddai'n codi cerrig, chwynnu, hau hadau a chasglu'r cynhaeaf.

Mae rhai ohonynt yn dal i dyfu, meddir, ac mewn mannau eraill mae'r cerrig yn codi ac yn mynd i ymolchi neu i dorri eu syched mewn afonydd neu yn y môr ar un noson arbennig.

Doedd ryfedd i'r teulu yma fynd yno i ymofyn cerrig, oherwydd maent yn hannu o deulu Cwrt Isaf, yr oedd y rheiny yn adnabod pob carreg a oedd yn y lle.

Ni ddechreuwyd defnyddio cerrig i adeiladu eglwysi yng Nghymru tan yr unfed ganrif ar ddeg.

A s'gwn i os digwydd i blant y plant acw, ryw ryfedd ddydd a ddaw, ddod o hyd i'r cerrig a hwytha' erbyn hynny wedi eu bwrw'n ddigon anystyriol i ryw gornel lychlyd o atig a holi'n ddryslyd, 'Beth y mae y cerrig hyn yn ei arwyddoca/ u i chi?' A fydd yna rywun ar gael i fedru dweud wrthynt am y fangre lle bu rhai o'u llinach, eto yng ngeiria'r emynydd yr oedd Coffa yn ei goffa/ u:

Erbyn i ni fod yno, roedd mil o bobl wedi'u lladd, y rhan fwya'n Balestiniaid, wrth i fechgyn ifanc a llanciau daflu cerrig a bomiau petrol at filwyr Israel a chael eu saethu am eu gwaith.

Wedi tyllu tipyn ar y cerrig bras sydd ar lawr maent yn llenwi'r twll o'r bron hefo powdr ac yna rhoi tipyn o faw i orffen ei lenwi ac yn ei guro i lawr er mwyn ei wneud yn airtight a thanio'r fuse yr un fath â'r twll mawr.

Y mae'n eithaf tebyg mai i'r oes honno y perthyn rhai o'r offer cerrig a gafwyd yn y sir.

Mae'r Grwp yn cefnogi defnydd cerrig mâl eilaidd am y rhesymau hyn a rhesymau eraill, ac eistedda Arweinydd y Grwp ar grwp llywio prosiect ymchwil o eiddo Adran yr Amgylchedd, ar ddefnydd a defnyddiau amgen ar domennydd gwastraff llechi a'r modd y gellid eu trin.

Daw'r ymwelydd allan o'r siambr gydag arogl mwg a thamprwydd yn ei ffroenau, a sylwa hefyd ar y siapiau rhyfedd a naddwyd i mewn i'r cerrig.

Mae ongl yr eglwys ychydig yn wahanol ond yr un lliw sydd i'r cerrig ac y mae'r awyr yn y cefndir wedi ei phaentio ond yr un lliw mae'r lleoliad yn debyg.

Crynhôdd dafnau o chwys fel gwlith ar ei dalcen Symudodd yn sydyn yn ei gadair a rhoddodd hergwd i'r gath nes ei bod yn sgrialu ar hyd y llawr cerrig.

"Canu carolau wir, a Ffrainc yn gwaedu." Wrth i'r ddau gerdded hyd strydoedd cefn culion yr hen dref, roedd haen denau o eira yn sefyll dros y cerrig crynion ar ganol y ffordd ac yn prysur orchuddio toeau'r tai.

O'r herwydd, doedd yna, yn llythrennol, ddim car yng nghyffiniau y Gaiman a Threlew nad oedd ei ffenest flaen yn graciau i gyd - wedi eu malu gan y cerrig dirifedi a fyddai'n cael eu taflu gan olwynion ceir eraill yn pasio.

Adeiladodd y carcharorion rhyfel lwybr o'r tŷ i'r chwarel y 'German road' a byddent yn gweithio yn chwarel Graiglwyd gan falu cerrig ar y mynydd, a gwylwyr yn eu martsio'n ôl a blaen.

Gafaelodd mab hynaf Thomas a Maria yn y gwaith a phenderfynodd adeiladu tŵr cerrig sylweddol yng nghanol Parc Glynllifon fel claddfa i'r teulu.

Ar ôl y saethu mawr mae'r cerrig sydd wedi dod o'r graig yn rhy fawr i neb fedru gwneud dim â hwy, ac felly rhaid cad twll eto ym mhob carreg, ond ddim yr un math o dwll â'r cyntaf: twll singl hand y gelwir hwn gan mai un dyn sydd yn ei wneud; ebill bychan sydd ganddo ac mae'n taro a throi ar ei ben ei hun.

Ein tŷ ni, wedyn, yn dŷ cerrig, a dau dŷ llai yn pwyso arno o'r ochor.

Llusgwyd Myrddin a Geraint fel dwy sach o datws i fyny ac i fyny grisiau cerrig serth nes roedden nhw'n brifo i gyd erbyn cyrraedd y brig.

Ne' beidio â lluchio cerrig o gwbl.' 'Wedi dwad â'r hwch at y bae 'rydw i, Miss Willias.' 'Be, ganol nos?' 'Roedd hi 'di mynd yn llwydnos pan sylweddolis i 'i bod hi'n dechra' anesmwytho.' ''Wela' i.

Ar ôl i'r pylors ddiasbedain yn y graig a'r cerrig rhyddion, ychydig feddyliai y dynion hynny beth a pha fodd yr oedd y pylor Ysbrydol yn ymyl ffrwydro.

Ac roedd wedi gwneud hynny, gan adael ei ôl, nid yn unig ar y cerrig beddau yn y fynwent a oedd wedi gwyro i'r dde neu i'r aswy wrth i'r tir o danynt symud a setlo, ond hefyd ar waliau cedyrn y capel o briddfeini a ddaeth o dy'r ffan ar ben y gwaith, 'slawer dydd.

Wil oedd y gwas bach, tua phedair ar ddeg oed, a'i ben sgwâr, a'i wyneb fflat, gwelw; byddai'n gwlychu'r gwely, er i f'ewythr Vavasor roi cynnig ar lawer meddyginiaeth, ond doedd dim yn tycio, a Gwladys yn ddig bob bore y byddai'n gorfod llusgo'r matras gwlyb i lawr y grisiau cerrig o'r llofft stabal.

Taflwyd cerrig at y trên hwn ar ei siwrnai trwy Gastell Nedd, wedi iddo gychwyn o Gaerdydd am hanner awr wedi deg y bore.

Gan fod y Celtiaid paganaidd yn addoli'r meini ac yn eu cyfrif yn gysegredig, bu'r seintiau'n ddigon call i beidio â dinistrio'r cerrig ond eu troi at bwrpas Cristnogaeth drwy naddu croesau arnynt.

Troi'n ôl i Fwlch y Clawdd Du a cherdded tua'r gogledd i olwg Llyn Cerrig Llwydion Uchaf, yna, heb golli uchder, gwyro fymryn i'r dde i gyrraedd Llyn Cerrig Llwydion Isaf.

Safent fel delwau cerrig o'u cwmpas.

Hyd yn oed a oedd yn torri'n wyn dros y cerrig roedd gwawr felen arno, ond wrth edrych ar dw^r drwy wydr pot jam roedd mor glir ƒ'r grisial.