Fe wyddom oll am ddiddordeb Freud yn y chwedlau Thebaidd, yn enwedig yn hanes Oidipos, ac am ddiddordeb mwy cyffredinol Jung yn y maes.

Nid oes unrhyw dystiolaeth iddynt droi at y Tristan en Prose, er bod fersiynau diweddar o Gylch y Fwlgat yn cyfuno'r Tristan hwnnw â hanes y greal,' ac ni adawodd rhamantau cynnar Be/ roul a Thomas' eu hôl ar chwedlau Cymraeg.

Ac ~n yr ymdrech, mae'r stori yn trosgynnu ei hun i dir myth; yn troi'n ddeunydd tebycach i'r chwedlau oesol mawr am y wledd yng Ngwales, Brân ar Ynys y Merched, Cyrch Arthur i Gaer Siddi neu Beredur i'r Castell Grisial.

Y gyfrol gyntaf o drioleg yn adrodd yr holl chwedlau Arthuraidd.

Mae'r rhelyw o seicotherapwyr a seicdreiddwyr yn tueddu i droi at chwedloniaeth Groeg, ac at chwedlau Grimm, Aesop a hyd yn oed La Fontaine, er mwyn cael cyffelybiaethau i'w galluogi i geisio trafod a chyflwyno'r ffyrdd dyrys sydd gan bobl o ymwneud â hwy eu hunain ac â'i gilydd.

Gan mai Jungiad oedd yr awdur, teg disgwyl mai'r hyn a wêl yn bennaf mewn llenyddiaeth, yn enwedig chwedlau, ydyw delweddau sy'n cyfleu byd a bywyd mewnol, anymwybodol y seici neu'r enaid.

Bu deall y darlun hwn yn dipyn o benbleth i'r esbonwyr, a'r duedd fu edrych arno fel enghraifft o barodrwydd y mynaich canoloesol i weu chwedlau er hyrwyddo eu buddiannau eu hunain.

Yn y gynhadledd hon y penderfynwyd cyhoeddi - diolch i'r Weinyddiaeth - Atlas Ceredigion, Detholiad o Bant a Bryn, Cerddi Gwlad ac Ysgol, Stori%au o Chwedlau Sir Aberteifi a Cen Ceredigion.

Daeth y pedair Primetime Emmy a enillwyd gan Chwedlau Caergaint fisoedd yn unig ar ôocirc;l i'r ffilm ddwy ran dderbyn enwebiad am Oscar ac ennill gwobr BAFTA am y Ffilm Fer Animeiddiedig Orau.

Weithiau byddai'n darllen o Lyfr Del neu Lyfr Nest, neu weithiau o gyfrol dreuliedig o Chwedlau Grimm, a'n llygaid ninnau'n grwn dan arswyd 'waeth faint mor aml roeddem ni wedi clywed y stori o'r blaen.

Llew o gael rhyddhad oedd mynd ati i ysgrifennu gweithiau gwreiddiol a hefyd addasu chwedlau gwerin a ffeithiau hanesyddol, gan beri bod storm ym mynwes sawl plentyn wrth iddo fynd o antur i antur wrth droi'r tudalennau.

Fel ymarfer darllen ar ôl hynny, rhoir rhestr o wyrthiau'r Beibl a chwestiynau ac atebion o'r Beibl, 'Disgrifiad Byr o Bedwar Chwarter y Flwyddyn', ac wedyn chwedlau dychmygol.

"Rwy'n siŵr dy fod tihau yn gwybod un arall o chwedlau Esop.

Yr union haneswyr hyn, a drodd eu cefnau ar yr olwg Hen-Destamentyddol ar hanes, a ddechreuodd ymosod ar y chwedlau drwy ba rai yr oedd historiwyr gwahanol genhedloedd wedi cuddio'u hanwybodaeth am eu dechreuadau.

Farwodd o'n sydyn.' Ac felly y diflannodd cre%wr y chwedlau, a'r un fu'n eu hail-fywhau ger ein bron.

Ni ddylid rhoi gormod o goel ar bob traddodiad ynglŷn ag adeiladu'r eglwys gyntaf oherwydd chwedlau yw llawer ohonynt, rhai a dyfodd yng nghwrs y canrifoedd.

Ychydig iawn a wyddom am y dyn ei hun ond dywedir mai ef a gyfansoddodd y rhan fwyaf o'r chwedlau gan eu hadrodd wrth yr hen Roegiaid i'w diddanu a'u hannog i feddwl ar yr un pryd.

Mae'n wir i amryw un, o Saunders Lewis i Hywel Gwynfryn (yn Melltith ar y Nyth), ailgyflwyno'r chwedlau yn y Mabinogi mewn modd sy'n denu chwilfrydedd meddylwyr Freudaidd neu Jungaidd, gyda'u diddordeb yn y wedd rywiol i bethau, a'r amwysedd a'r diffyd rhesymolder sydd yn y chwedlau ym mherthynas pobl neu greaduriaid â'i gilydd, a'r symud sydd rhwng y byd greddfol, anifeilaidd, a byd dynion a'u defodau a'u hawydd i roi trefn ar bethau.

Un o'r peryglon pennaf a wynebai'r morwynion alltud oedd 'dyfod i gyffyrddiad a llyfrau o duedd lygredig a drygionus, a ffug-chwedlau, o'r rhai hyn, mae llenyddiaeth y Saeson yn llawn, yn fwyaf nodedig y rhan (sic) a fwriedir i'r merched."ø Sôn am nofelwyr Saesneg y mae 'G' yn yr erthygl ddifrifddwys hon.

Ysywaeth, mae'n debyg na fydd yr argraffiad presennol yn mwynhau'r un math o gylchrediad eang a chroeso cyffredinol ag a gafodd stori%au'r Greal yng Nghymru ac Ewrop yr oesoedd canol, aeth y chwedlau a roddodd gymaint o fwynhad i'n cyndadau canoloesol bellach yn faes academaidd bur.

Gan mai Ystorya Trystan yw'r unig destun naratif sydd gennym am Drystan ac Esyllt, a gan fod posibilrwydd fod yr englynion yn rhai hynafol, bu'n demtasiwn i rai chwilio ynddi am debygrwydd i'r chwedlau Ffrangeg, gan gasglu fod Golwg Hafddydd, er enghraifft, yn cyfateb i Brengain, morwyn Esyllt yn y traddodiad Ffrangeg (er gwaethaf yr enw gwahanol), a bod taith y cariadon i Goed Celydon yn cyfateb i hanes Tristan ac Iseut yn ffoi i Fforest Morrois.

Dyna sy'n gorwedd y tu ôl i'r chwedlau amdano'n gwrthdaro â Medrawd, ac â Huail fab Caw ym Muchedd Gildas.

Yn yr hen ddyddiau, roedd llewod yn crwydro'r wlad honno ac mae'r llew yn un o gymeriadau mawr y chwedlau hyn.

Daethpwyd i ymddiddori yn y gorffennol er ei fwyn ei hun, daethpwyd i astudio dogfennau, daethpwyd i grynhoi 'ffeithiau', ac i ddilorni cynlluniau dwyfol a chwedlau dynol.

Ar ei ddychweliad i Fangor gofynnwyd i'r darlithydd newydd draethu ar amryw bynciau, gan gynnwys Gramadeg Hanesyddol, y chwedlau canoloesol a pheth o lenyddiaeth Oes Victoria.

Mae nifer y copi%au llawysgrif o'r ddau destun hyn, ac eraill ar yr un thema, yn dyst i boblogrwydd eithriadol chwedlau'r Greal yn Ffrainc yn ystod y drydedd a'r bedwaredd ganrif ar ddeg, ac yn ystod y ddwy ganrif hynny hefyd fe welwyd tuedd - bron na allwn alw'r peth yn ffasiwn - i gyfieithu gweithiau llenyddol o'r Ffrangeg i ieithoedd brodorol eraill gorllewin Ewrop a'r tu hwnt, a'r Gymraeg yn eu plith.

Storïau yn seiliedig ar chwedlau Cymreig traddodiadol.

Mae amryw o chwedlau am gewri ar y mynydd-dir hwn.

Joanna, sy'n gweithio yng Nghaerdydd, oedd yn gyfrifol am "Chwedl y Wraig o Gaerfaddon" yn hanner gyntaf Chwedlau Caergaint, Gadael Llundain.

Ac wele, tua'r adeg yr oedd y Pabydd Polydore Vergil yn ymosod ar Sieffre am balu ei chwedlau celwyddog am wreiddiau'r Brytaniaid, yr oedd rhai o flaenoriaid y Brotestaniaeth wrth-Rufeinig a fabwysiadwyd gan y Saeson yn bwrw iddi i ail-lunio hen hanes yr ynys hon, yn y fath fodd ag i ddangos fod yma, ym Mhrydain Fore, eglwys apostolaidd bur, eglwys gyn-babaidd ddi-lwgr.

I rai haneswyr parchus roedd gwrth-Seisnigrwydd amlwg rhai o'r chwedlau hanes poblogaidd yn peri chwithdod.

Mae llawer o chwedlau am Dimitrius - ei wyrthiau a'r olew per a darddodd o'i fedd.

Gan fod cerddi'r beirdd proffesiynol yn cael eu datgan i gyfeiliant telyn neu grwth (mewn dull y collasom ni yn llwyr ei gyfrinach), fe ffurfiai'r beirdd ynghyd â'r telynorion a'r crythorion un dosbarth o wŷr wrth gerdd, a thebyg fod y cyfarwyddiaid - y gwŷr a adroddai'r hen chwedlau - hwythau'n perthyn i'r dosbarth hwn tra parhaent.

Crëwyd cryn argraff gan y tîm a oedd yn gyfrifol am Chwedlau Caergaint ac a enwebwyd am Oscar amdano gyda menter uchelgeisiol arall wedii hanimeiddio - ffilm o glasur Herman Melville, Moby Dick, gyda Rod Steiger fel Capten Ahab yn y fersiwn Saesneg.

Eithr heno, wrth syllu i fyw llygad y fenyw-ddweud- ffortiwn hon ni chanfyddai Wil ddim oll namyn hen ddynes dlawd a diymadferth yn ceisio crafu ychydig o sylltau at ei gilydd drwy adrodd chwedlau ystrydebol a threuliedig wrth hen ferched anymwthgar ac wrth wŷr gweddw go deimladwy.

Cyfres o chwedlau enwocaf Cymru yw'r Mabinogion, ac yn un ohonynt ceir hanes Branwen ferch Llŷr, a'i phriodas drist â Matholwch brenin Iwerddon.

Pan ddywed rhywun y geiriau "Llên Gwerin", fel arfer, fe aiff ein meddyliau i gyfeiriad ers talwm: daw i gof hen chwedlau, hen ddywediadau a hen gredoau, a teg yw dweud hefyd, yn nhyb y mwyafrif llethol o bobl, mai perthyn i'r gorffennol mae pethau llên gwerin hefyd, sef coblynod, tylwyth teg, cewri ac yn y blaen.

Yr oedd y stori%au a seiliesid ar chwedlau'r cyfarwyddiaid - Pedair Cainc y Mabinogi a'u tebyg wedi'u hen gyfansoddi erbyn y bedwaredd ganrif ar ddeg, ond delid i'w copi%o i lawysgrifau mawrion megis Llyfr Gwyn Rhydderch a Llyfr Coch Hergest.

Ychwanegodd Elan Closs Stephens, Cadair S4C: "Canmolwyd Chwedlau Caergaint yn fawr dros y Nadolig.

Rhaid fod ei frawd Dafydd o oedd yn hŷn nag ef o ryw ddeng mlynedd, yntau, wedi chwarae rhan bwysig yn ei addysg, yn enwedig gan fod pob tystiolaeth yn cytuno fod Dafydd yn naturiol dalentog, fod ganddo gof gafaelgar a dawn ymadrodd, a'i fod wedi darllen 'llawer yn Gymraeg a Saesneg ar hanesyddiaeth, barddoniaeth a ffug-chwedlau'.

Deallodd honno'r tric, ymddigiodd yn aruthr, daeth i'r gegin, rhuthrodd ar Robin fel arthes, am daenu chwedlau o'r fath honno am ei mab hi - galwodd ar ei cherbydwr, ac archodd iddo horschwipio Robin o'r terfynau.

Serch hynny, er i'r Diwygiadau Crefyddol fod yn un cyfrwng i waredu llawer o hen chwaraeon, defodau ac arferion Cymreig, ni pheidiodd y traddodiad o adrodd chwedlau a stori%au.

Ddwy flynedd yn ôl, cafwyd cyfraniad gan y Llys-gennad i helpu gyda'r cynllun i gynhyrchu llyfr o chwedlau i blant yr arfordir, a dosbarthwyd copïau i'r Cymry.

Crëwyd cryn argraff gan y tîm a oedd yn gyfrifol am Chwedlau Caergaint ac a enwebwyd am Oscar amdano gyda menter uchelgeisiol arall wedi'i hanimeiddio - ffilm o glasur Herman Melville, Moby Dick, gyda Rod Steiger fel Capten Ahab yn y fersiwn Saesneg.

Cyhoeddodd Academi Celfyddydau a Gwyddorau Darluniau Symudol America heddiw fod y ffilm 30 munud o hyd, Chwedlau Caergaint, wedi ei henwebu am Oscar - y trydydd tro i un o ffilmiau S4C dderbyn cydnabyddiaeth o'r fath.

Gan fod dyn wedi byw yn agos at natur a'r adar a'r anifeiliaid gwylltion ers ei ddyddiau cynharaf, mae'n naturiol bod llawer o'r chwedlau byrion hyn yn defnyddio rhai o nodweddion cymeriadau o fyd natur.

O'r amrywiaeth o destunau a gyfieithwyd yr oedd y rhamantau Arthuraidd, gan gynnwys chwedlau'r Greal, ymhlith y mwyaf poblogaidd.

Mynnodd rhai ysgolheigion fod awduron y Cyfandir wedi benthyca traddodiadau Celtaidd wrth gyfansoddi eu rhamantau am y ddau gariad, gan gymharu'r rhamantau hynny nid yn unig â'r deunydd prin yn y Gymraeg ond hefyd â chwedlau tebyg yn yr Wyddeleg.' Ar y llaw arall, mae dyddiad ansicr Ystorya Trystan yn ei ffurfiau presennol yn codi cwestiynau ynglŷn â phosibilrwydd dylanwad Ffrangeg ar ddatblygiad chwedl Trystan ac Esyllt yng Nghymru.

Mae'r ail adran hithau'n agor yn draddodiadol â fformiwla pennod' y chwedlau Cymraeg a threiglwaith ydd oedd Arthur yn dala llys yng Nghaerllion-ar-Wysg y Sulgwyn.

Cydgynhyrchiad rhwng S4C, BBC Cymru ac HBO yw Chwedlau Caergaint, a chafodd dderbyniad gwresog pan ddangoswyd y ffilm gyntaf dros y Nadolig '98, yn Gymraeg ar S4C ac mewn Saesneg cyfoes a Saesneg Canol ar BBC2.

Gynt roedd awydd plant ac oedolion am gael profi blas byd natur, hud a lledrith a'r goruwchnaturiol yn cael ei ddiwallu helaeth drwy wrando ar chwedl; gwerin, megis chwedlau arwrol a chwedlau'r Tylwyth Teg.

Cydgynhyrchwyd Chwedlau Caergaint gan S4C, BBC Cymru ac HBO.

Mae Layard yn trafod chwedlau perthnasol eraill, megis hanes Zeus a Hephaestus a Thetis, a hanes geni Athene, byd duwiau'r hen Aifft a byd Aborigineaid Awstralia.

Y mae ei gamgymeriadau, meddai, 'yn difwyno llyfr hanes sydd, mewn cyfeiriadau eraill, yn gampus.' Y mae David Powel yntau yn cydnabod bod peth sail i'r amheuon ynghylch bodolaeth Arthur, un o gonglfeini'r hanes Brytanaidd, yn ogymaint a'i fod wedi'i gymysgu a 'ffug-chwedlau' a 'phroffwydoliaethau ynfyd Myrddin', ond eto i gyd, deil yn gadarn ei gred yng ngwirionedd sylfaenol yr hanes: 'y mae'n glir nid yn unig wrth y llu hen gofebau sydd wedi cael eu henw oddi wrth Arthur, ond hefyd wrth yr hanesion Sgotaidd a Sacsonaidd ac ysgrifeniadau'r mwyaf dysgedig ymhlith amddiffynwyr yr hanes hwn, fod yr Arthur hwnnw wedi bod yn frenin ar Brydain, yn ddyn amlwg ei glod mewn rhyfel, ac iddo'n fynych fod yn fuddugoliaethus ar ei elynion trwy ei gampau tra rhagorol'.

Dyma gynefin yr herwr Lewsyn ap Moelyn y clywir llu o chwedlau amdano yn y gymdogaeth.