Mae peth o'r clod yn ddyledus i Blas y Cilgwyn ei hun, sef y plas yn Adpar, Castellnewydd Emlyn, ergyd carreg o'r wasg argraffu gyntaf yng Nghymru.

'Roedd Cynhadledd y Cilgwyn yn drobwynt hanesyddol.

O ganlyniad i hyn, bydd y gwastraff yn cael ei gludo i safle Cilgwyn, a fydd yn arwain at Lwyn Isaf gael ei gau mewn amser.

Arweiniai'r ymweliad hwn ni at ei hanes fel gwas bach (page boy) yn Llwyngwair gyda'r Boweniaid a'r atgofion am ymweliadau'r teuluoedd o'r Cilgwyn a Stradmore a'r dillad hardd a wisgent wrth y bwrdd cinio lle'r oedd disgwyl iddo weini yn gwrtais.

Llew' drwy'r blynyddoedd ym myd llyfrau plant, o'r dyddiau cynnar hynny (ar ddechrau'r pumdegau) pan gâi cyrsiau i awduron eu cynnal yn y Cilgwyn, Castellnewydd Emlyn, at ennill Gradd MA Prifysgol Cymru am ei gyfraniad i lenyddiaeth plant.

Felly, gwyddwn trwy brofiad am holl bosibiliadau'r Cilgwyn!

Gormod fyddai hawlio i bob un o awduron plant sir Aberteifi ddechrau ar ei waith oherwydd ysbrydiaeth Plas y Cilgwyn.

Ond fy ateb oedd, "Nawr mae'r frwydr yn dechrau!" Diamau i mi gael siom aruthrol, oherwydd, erbyn Cynhadledd y Cilgwyn, 'roeddwn fel Job gynt, yn llawn cornwydydd, ond nid ataliodd hyn ddim ar y gweithgareddau na'r brwdfrydedd.

'Rwyf innau'n barod i fentro honni mai'r pysgodyn mwyaf a ddaliwyd gan y Cilgwyn oedd T.

Paham na ddaeth Miss Derwent i'r Cilgwyn, ni wn.

Gofynnais iddo ganiata/ u i ferch mor ddawnus â Miss Derwent gael mynychu Cynhadledd y Cilgwyn, Castellnewydd Emlyn, a oedd wedi ei threfnu ar gyfer y penwythnos olaf ym mis Medi.