Dull arall oedd torri croen braich person a throsglwyddo iddo gynnwys polleth claf nad oedd yn ddifrifol wael.

Cynigir canhwyllau, arian a botymau i ddelw'r santes tra bo'r anabl a'r claf yn cael eu gwella'n wyrthiol wrth ymdrochi yn y ffynnon.

Cred rhai y bydd y claf farw os daw dwy ochr yr Eryrod ynghyd o gwmpas y corff ond ni wyddys beth yw sylfaen y gred.

Gofynnwyd i Crile weld y claf ymhen blwyddyn.

Gan fod Lerpwl yn dal i fod yn borthladd eithaf pwysig, drwy'r clwb 'She' y darganfuwyd y claf cyntaf ym Mhrydain.

Wedi dadansoddi helynt y claf byddai'n ei hysbysu o'r moddion y bwriadai eu paratoi ar gyfer y salwch.

Os yw llawfeddyg yn gweld bod gwir angen am driniaeth lawfeddygol anodd, cymhleth a pheryglus ar y claf, a honno'n driniaeth nad oes ganddo fawr ddim profiad ynglŷn â hi, yna dylid, ar bob cyfrif, danfon y claf at lawfeddyg arall sydd wedi arbenigo yn y math yma o driniaeth.

Nid oedd gan y llawfeddyg a weithiai yno unrhyw gymwysterau arbennig ynglŷn â llawfeddygaeth yr abdomen ond mentrodd arni ac fe ddarganfu delpyn caled ym mhancreas y claf.

Ond serch hynny, yn y claf arferol 'does dim sicrwydd o ble y mae'n dod.

Diflannodd llawer o ddirgelwch gwaith yr alcemegwr ynghyd a'r hud a lledrith a berthynai iddo, pan ganolbwyntiodd Robert Boyle ffisegydd a chemegydd Prydeinig, ar ddatblygu moddion a phils i'r claf.

Erbyn y cwpled olaf mae'r "minteioedd mawr" wedi troi'n unigolion claf ym mhresenoldeb y Meddyg, a ninnau yn eu plith.

Ac os bydd cyflwr meddwl neu gorff y claf yn gyfryw fel na all roi caniatâd, a fydd yn ddigon i berthnasau roi caniatâd?

Ond, mae'n bwysig iddo gael y dos cywir o cortison; os rhoddir gormod, mae'r claf yn debyg o fynd i gyflwr o orfoledd lle y mae'n oroptimistaidd, yn orhyderus, yn rhwyfus ac yn orsiaradus.

Ymhen amser lledaena'r tyfiant i rannau eraill o'r corff, gan gynnwys yr ysgyfaint, gan ladd y claf yn y diwedd.

Aethant â'r claf yn ôl i'r ward.

Y claf cyntaf, Louis Washkansky, yn derbyn calon newydd mewn triniaeth gan y meddyg o De Affrica, Dr Christian Barnard.

Ac y mae cylchgrawn yr Institute of Medical Ethics wedi cyhoeddi canllawiau i helpu doctoriaid i gyfarfod dymuniad claf sy'n gofyn am gael ei ladd.

Câi ef nifer o weinidogion i gydweithio wrth fendithio'r claf.

Dyma'r adeg y bydd pwerau grymus yn Difo oddi wrth Dduw a'r Crist Atgyfodedig trwy nerth yr Ysbryd Glân i mewn i feddwl, enaid a chorff y claf i'w gyfannu.

Gofynnais i feddyg eiddil o dan fwrn ei ddiferion chwys - mewn oerni unig ynglŷn â chyflwr claf arall - am ganiatâd i roi chwistrelliad o gyffur cry' i arbed poen i'r bachgen deunaw oed a oedd yn cynhyrfu am fod ei lygad de yn hongian allan o'i ffynnon goch ac yn gorffwyso'n flêr ar ei rudd lwyd; ac yn disgleirio yn las tuag ataf .

Er mwyn gwella clustiau oedd yn crawni berwid hadau'r onnen yn nŵr y claf ac iro'r clustiau â'r gymysgedd.

Profiad cyffrous yw arddodi dwylo yn enw'r Crist byw ar y claf.

Mae'r demtasiwn yn fawr a'r claf diniwed ac anwybodus, druan, yw'r un sy'n dioddef bob tro.

Rhai blynyddoedd yn ôl fe gafodd claf yn yr ysbyty boen a thrwch o bothelli ar ochr chwith ei wddf yn ymestyn i'r fraich, a'r ymddangosiad yn nodweddiadol o'r Eryrod.

"Na, roeddwn yn llewygu gan boen o hyd," meddai'r claf.

Gwn fod y claf yn derbyn iachâd pan deimlaf wres mawr yn fy nghorff neu deimlad y gellir ei alw yn un trydanol.

Byddai'n rhaid cael caniatâd y claf, wrth gwrs.

Anghofia' i fyth ychwaith y wefr yn un o wersylloedd mwyaf anghysbell y Cwrdiaid o weld milwyr ifainc yn rhoi eu gynnau ar eu cefnau ac yn cario'r hen, y musgrell, y claf, gwragedd beichiog a babanod i hofrenyddion i'w cludo adref.

Yno roedden ni'n dysgu sut i ddysgu eraill, sut i ymweld â'r claf, sut i bregethu, sut i wrando; yr holl grefftau roedd eu hangen ar offeiriad, a'r cwbwlan yr un teitl â 'Pastoralia'.

Er mwyn gwella'r galon cymysgid hadau'r onnen, llin a gellygen, eu curo'n dda mewn gwin gwyn a'i roi i yfed i'r claf pan fo'n glaear.

Nid yn aml, serch hynny, y bydd gŵr claf yn gofyn i leygwr am estyn ei law arno i'w iacha/ u yn enw'r Crist.

Yn nes ymlaen, oni chodir y gwres, â'r claf yn anymwybodol a bydd y cyhyrau yn mynd yn anystwyth.

Pan fyddant yn chwalu mewn diwrnod neu ddau mae'r claf yn heintus trwy ei beswch a thrwy ei grach.