Oherwydd gwelai Rhigyfarch y Normaniaid yn ail-lunio'r clas yn Llanddewi Brefi; ac yn wir nid oes gennym dystiolaeth bendant i'r clas oroesi'r cyfnewidiadau a ddaeth yn eu sgîl.

Disgwylid i'r pen-cantor breswylio'n barhaus yn y clas-eglwys.

Yn ddiweddarach dioddefodd y clas lawer o dan ddwylo'r Normaniaid.

Ond prin y gallent hwy, hyd yn oed, gystadlu o ran harddwch â'r eglwysi cadeiriol, yr hen eglwysi clas (megis Llanbadarn Fawr) ac ambell eglwys blwyf, heb sôn am abatai a phriordai'r gwŷr wrth grefydd- casgliad nodedig o adeiladau gwych dros ben.

Daeth y clas yn Llanddewi Brefi'n ganolfan dysg a diwylliant yn ogystal â bod yn gartref i lawer o weithgarwch cenhadol.

Mi fydd yn rhaid i rywun gynhyrfu'r hogia', yr hogia' fydd heb ddim i'w wneud!" "Aros ein hamser fydd raid i ni," ychwanegodd Elystan yn bwyllog, "ac wedi i'r hin gynhesu peth, mi af i â thi i lawr i'r Clas belled â'r Betws, Gwgon.

Yr enw a roddid ar gymuned felly oedd clas a gelwid aelodau cymuned felly'n glaswyr.

Daeth y clas yn ganolfan dysg a hefyd yn fan cyfarfod i bobl o gyffelyb anian.

"Mi fydd yn newid cael mynd yn ôl i gynhesrwydd y Clas.