Chwiliwch am y rhain: pren y ddannoedd Sedum rosea, teim gwyllt Thymus drucei, mantell Fair fynyddig Alchemilla vulgaris, tormaen coch Saxifraga oppositifolia, llafn y bladur Narthecium ossifragum, tormaen mwsogaidd Saxifraga hypnoides, bara'r gôg Oxalis acetosella, tormaen serennog Saxifraga stellaris, eglyn Chrysoplenium oppositifolium, suran y mynydd Oxyria digyna.

Yr ochr arall i'r lon i giat y Pandy mae fferm Glanrafon, ac ychydig i fyny oedd y Bull Inn, a gedwid gan John Thomas, a pherthynai y dafarn yr amser honno i Mr Lambert, gwr bonheddig oedd yn byw yn Tanygraig, Traeth Coch, ac mae gennyf gof amdano yn dod i'w oed yn un ar hugain, yn cael ei dynnu mewn cerbyd gan ddynion ifanc, ac rwy'n cofio bod pont o flodau ger y Pantom Arms.

Bydd gweld gwraig â gwallt coch, ar y llaw arall, yn hynod lwcus, yn enwedig os gellir ei pherswadio i roi pin gwallt iddo.

Ni allai Ffredi gredu bod y doctoriaid coch yn gweithio'n wirfoddol i'r chwilod, er mwyn i'r rheini gael byw mewn plasdy moethus.

Un esboniad tebygol yw fod y lliw gwyn yn ein hatgoffa o rwymynau (bandages) a'r lliw coch yn sumbol o waed.

Tybed ydy William Thomposon, Moelfre, yn cofio'r nos Sadwrn honno y cerddodd nifer ohonom ar hyd y traeth o Draeth Coch i Fenllech.

Yma, mewn man gwag yn cynnwys fflagiau siâp hecsagon, taenwyd hen ryg Twrcaidd coch ar lawr ac ar y ryg roedd cadair olwyn, ac yn y gadair olwyn roedd gŵr oedrannus, yn amlwg yn darfod, yn ein gwylio ni'n dod gyda llygaid du y diffoddwyd yr holl dân ynddynt ers amser maith, ond a gynhwysai o hyd uniongyrchedd glo-ddu y llygaid yn y darlun a grogai uwchben y silff ben tân yn y cyntedd.

(Tarddodd y goel hon mae'n debyg yn y Dwyrain lle defnyddid ambare/ l a pharasôl gan frenhinoedd a breninesau.) Gall gweinyddesau mewn ysbyty dystio ymhellach pa mor gryf heddiw yw'r gred gan lawer iawn o bobl na ddylid cymysgu blodau coch a gwyn - mae'n arbennig o anlwcus.

Efallai mair syndod mwyaf un dan yr amgylchiadau oedd maint y gefnogaeth i'r bechgyn coch.

Bydd y Llyfr Mawr y Plant newydd yn cynnwys straeon cyfarwydd (yr awduron gwreiddiol, J O Williams a Jennie Thomas) am gymeriadau bythwyrdd megis Wil Cwac Cwac a Siôocirc;n Blewyn Coch, posau hen a newydd a lluniau o'r llyfr gwreiddiol.

Mae'n anodd caru dau sy'n methu cyd-weld - a gall y gwaed coch cyfan fod yn rhwystr.

Gân nhw i gyd weld taw coch yw ein gwaed.

Cyfeiriwyd eisoes at awgrym yr Athro Williams fod Llyfr Coch hergest yn un o lawysgrifau Hopcyn, a gwelwyd enwi llawysgrifau eraill a feddai yng nghaniadau'r beirdd iddo.

Wedi'r cyfan, nid ei ansoddeiriau cymwys, er bod y rheini ganddo, nid saerni%aeth gymesur mewn ysgrif a phennod, yw gogoniant Owen Edwards, ond ei ddarluniau o ddarn o wlad; ei bortreadau o ddynion a gyfarfu; ei ddoniolwch direidus; ei hynawsedd a'i radlonrwydd; yr ychydig wermod weithiau pan wêl "wyneb coch rhyw Philistiad o Sais ariannog"; ei onestrwydd unplyg wrth gofio am Gymru yn yr Eidal neu Lydaw, a dewis ei moelni digelfyddyd crefyddus hi o flaen pob ysblander lliw a chyfoeth.

Pan fyddai allan gyda'r nos, neu yng Nghaernarfon ar y Sadwrn, gwisgai het a honno wedi ei haddurno â phlu amryliw- -coch y bonddu, petrisen corff gwin, ac amryw eraill.

Credant ei fod yn beth anlwcus iawn i fynd â blodau ar awyren, yn enwedig rhai coch a gwyn.

Fel yn y llun Chwarel gyda'r marciau coch a melyn, mae'n amlygu'r cerrig ar wyneb yr adeiladau gyda lliw llachar.

Ateg i'r dybiaeth yw fod yn y Llyfr Coch gyfres o drioedd yn rhestru casbethau 'Gwilim Hir, saer Hopkyn ap Thomas.' Y beirdd a ganodd i Hopcyn ydoedd Dafydd y Coed, Ieuan llwyd fab y Gargam, Llywelyn Goch ap Meurug Hen, Madog Dwygraig a Meurug fab Iorwerth.

A heb air arall o eglurhad, troes Snowt i'r lon a arweinia i'r Tarw Coch.

Wrth lwc roedd lle iddo fynd heibio ond arafodd a gwelais wyneb mawr coch yn gwenu drwy'r ffenestr.

.' (neu 'ffisig coch', 'ffisig gwyrdd' neu 'ffisig du', yn ôl y galw.) Un gaeaf pan oeddwn yn llanc, o fethu â chael gwared â pheswch go gyndyn, nid oedd dim amdani ond galw yn Llys Meddyg i ddweud fy nghwyn.

Yr oedd y Cyfundeb wedi sefydlu eglwysi ers rhai blynyddoedd o bobtu Peniel, sef yn Nantglyn a Phrion, ond fe gynhaliwyd Ysgol Sul yn y Lawnt, lle bychan rhwng Peniel a Dinbych, ac hefyd yn Nhŷ Coch sydd ar fin y ffordd rhwng Dinbych a Nantglyn ac ar gyrion ardal Peniel.

O gofio'r hanes am John Evans o'r Waunfawr yn cyfarfod Indiaid cochion o Gymry Cymraeg aeth un rhigymwr lleol ati i ysgrifennu 'pryddest' yn priodoli profiadau tebyg i D Rhys Jones yn y Wladfa: "Medd Pat, wel dyma ddiawl o waith yw cwrdd ag Indiaid coch y paith."

mae'r lliw coch yn addas iawn i ti ar hyn o bryd, ac yn gwneud i ti edrych yn dda! Gwnan siwr dy fod tin gwybod ble tin mynd oherwydd fe all tro i'r cyfeiriad anghywir dy fwrw di oddi ar dy echel am amser hir.

Dechreuodd Janet ar ei gyrfa addysgol yn ysgol Tŷ Mawr, Capel Coch, ac Ysgol Gyfun Llangefni.

Er nad yw'r machlud mor ysblennydd a hynny mewn ardaloedd o ddiffeithwch mae'n aml yn gorchuddio'r tir dan glogyn coch wrth i belydrau'r haul ddal y gronynnau o dywod sy'n chwythu yn yr awel.Trwy gydol yr oesoedd bu'r haul a'i ddylanwad enfawr ar fywyd yn destun diddordeb mawr i ddyn.

Dewisodd y coch a hefyd prynodd focs o siocled ac angel plastig.

Ac mae coch yn rhybuddio fod bywyd y plentyn yn y fantol am ei fod mor wan.

Yn Oed Crist daeth Duw Israel yn Dduw yr Hollfyd, daeth Agorwr y Mor Coch yn Awdur gwaredigaeth pawb.

Y ddau dŷ pen, Brynheulog a Brynhyfryd, os ydw i'n cofio'u henwau'n iawn, yn dai o frics coch ac yn gadarn iawn yr olwg.

Dychmygaf rhyw wyddonydd heb ddim gwell i'w wneud yn cyhoeddi nad yw Sion Blewyn Coch yn mwynhau ieir a ffowls a hwyaid Llyn y Felin ar ei fwrdd cinio.

Byddai gosod bedwen wedi ei haddurno â rhubannau coch a gwyn i bwyso yn erbyn drws y stabal yn amddiffyn y ceffylau rhag eu rheibio.

Gan hynoted oedd ei oslef a chan mor arbennig oedd ei arddull, ac, ar un adeg, gan mor unffurf oedd ei wisg - crys coch a siwmper goch (ni hoffai siwt) - a chan ei fod mor gaeth i'w bibell a'i sbectol, yr oedd yn wrthrych parod i'r parodi%wr, er gofid mawr i'w fam, ac, weithiau, iddo ef ei hun.

Yn sydyn fflachiodd golau coch ar y sgrîn enfawr o'u blaenau.

Nid tâp coch ychwanegol yw'r Gymraeg! 16.

Roedd cadeiriau caled mawr gyda seddau crwn coch moethus wedi eu gwthio yn erbyn y bylchau gwag ar hyd y wal o gwmpas.

Er i mi weld Coch y Berllan lawer tro cyn hynny, doeddwn i 'rioed wedi bod mor agos ac yntau yn ei liwiau mwyaf llachar.

Drwy'r ffenestr agored y noson honno, y peth olaf a glywai'r plant oedd sŵn yr afon yn llithro'n dawel dros y cerrig ar ei gwely gro yng ngwaelod y dyffryn, sŵn y tylluanod yn hwtian yn y coed ar ei glannau a chyfarthiad pell y llwynog coch o'i ffau ar lethr y mynydd.

Ac fel y dywedwyd eisoes, ceir awdl i fab Hopcyn hefyd yn y Llyfr Coch, o waith y Proll.

Roedd croeso mawr i'w gael gan Aggie bob amser ac nid oedd yn malio dim am ganu coch y bois rygbi.

Cafwyd amryw o nofelau'n ymdrin a'r bedwaredd ganrif ar bymtheg - Ar Fryniau'r Glaw ac Eryr Sylhet gan Merfyn Jones yn ymweud a'r India, ac yn arbennig helyntion y cenhadwyr cynnar yno, Llyfr Coch Sian a Sian a Luned gan Kathleen Wood, a Deunydd Dwbl gan Harri Williams sy'n bortread o Dostoiefsci.

Cyfareddir dyn wrth wylio'r cerbydau coch neu wyrdd tywyll yn mynd i mewn ac allan o'r twneli, gan esgyn neu ddisgyn o lefel i lefel, ac o bont i bont, uwchben hafn gul Afon Alvra.

'Coch ofnadwy!

Rhedai ei llaw yn aml drwy gnwd o wallt coch a oedd bob amser ag angen ei gribo, ac edrychai arnom mewn distawrwydd cyn dechrau, y llygaid fel pinnau glas mewn papur gwyn.

Ond rhywsut, collais ef - neu mi es ar ol gap coch o ddosbarth arall.

Wel, mi ddaru ni fenthyg toman ohonyn nhw oddi wrth ein ffrindia acw, a'u cario at nythod y doctoriaid coch.

Roedd cymaint o liwiau llachar gwahanol, coch a gwyrdd ac aur.

Mae creigiau cochion yn arwydd sicr bod y graig honno wedi ei ffurfio dan amodau anialwch sych oherwydd fod y lliw coch yn dod o'r haearn sydd wedi rhydu yn yr awyrgylch sych.

Coeden weddol fechan yw hon ond gwna iawn am ei diffyg maint trwy fod yn llawn o aeron cochion yn yr hydref - arlwy hyfryd i'r Aderyn Du, y Drudwy, Coch y Berllan a'r Fronfraith.

Yr un fuasai'r effeithiau ar lwyni addurnol hefyd sydd a'u tlysni yn nhyfiant y flwyddyn bresennol megis BUDDLEIA DAVIDII, CORNUS RHISGL COCH, HELYG ADDURNOL, ac eraill, neu lwyni a blodau ar dyfiant y flwyddyn flaenorol megis RIBES (cyrens blodeuo), ambell SPIREA ac ambell BERBERIS, a.y.b.

Pwyntiodd yn araf at frigyn oedd o fewn dwy lathen i ni, a dyna lle roedd ceiliog Coch y Berllan yn sefyll yn ei holl ogoniant.

Dylid teneuo'r tyfiant newydd o fonion y mafon coch.

Mi faswn i'n leicio gwybod." Ac ar Faes yr Eisteddfod, fydd neb yn gwybod chwaith - yn groes i arfer y blynyddoedd diwetha', fydd y Bwrdd ddim yno gyda'u logo coch a gwyrdd, sydd un ai'n groes neu'n saethau'n mynd ar i mewn.

Ar ôl tynnu llun hefo nifer fawr o'r plant a rhai o athrawesau Saesneg yr ysgol Ganol - Merched croesawgar, hwyliog, iawn - mynd am 'wledd' unwaith eto gyda gwin coch a chwrw.

Roedd rhediad ucha'r bencampwriaeth o fewn ei gyrraedd cyn iddo fethu coch.

Ond os bydda i'n chware fe fydda i'n rhoi cant y cant a rwy'i wastad yn falch o wisgo'r crys coch.

"Ond wedi gweld y wlad a'r anialwch 'na i gyd," meddai, "sa i'n siwr mod i'n credu stori'r Moses yna'n croesi'r Môr Coch." Cynghorodd y morwr fi i fynd at 'filder' tir yr ochr arall i'r Castell.

Mae tamed bach o frwydr bersonol rhyngddon ni oherwydd am mai Neil wisgodd y crys coch yng ngêm ddwetha Cymru yn erbyn De Affrica, meddai.

Mae'r ffwlerenau yn ymdoddi'n hawdd mewn hylifau fel bensen a hecsan i gynhyrchu toddiant lliw coch.

Fe ymbalfelais am y drws a'i agor o, ond erbyn hynny yr oedd fy sanau newydd i'n sbotiau o dywod coch - rhad ar y dynion yna!

BETYS COCH Nid yn aml y gwelir betys coch amrwd yn y siopau y dyddiau hyn.

Ceir digon o frics coch ac ystafelloedd sgwâr mawrion.

Roedd hi'n anodd dychmygu'r hen wraig honno a edrychai mor Gymreig a thraddodiadol â hen fenyw fach Cydweli, gyda'r siôl frethyn coch, a'r sgert frasddu, yr hen wraig â'i gwar esgyrnog yn grwm wrth iddi blygu'n dawel dros ei thro%ell, a'i phen yn frith dan y cap gwau, anodd oedd dychmygu honno'n deisyfu dyn!

A dydy record John Harston ddim mor arbennig yn y crys coch.

Y ffilm hanner can munud hon a gyfarwyddwyd ac aysgrifennwyd gan Ceri Sherlock, yw'r ddrama Gymraeg gyntaf i bortreadu byd sinist ardal golau-coch Amsterdam, gan gyflwyno portread pwerus o lygredigaeth, dadrith a cholli diniweidrwydd.

Rwan y tro yma sgiwch i lawr y lifft yna ac arhoswch!" Dilynais Richard - un o'r dosbarth - yn ei gap coch, y tro yma.

Gwthiodd Seren lawer het ffelt galed dros glustiau coch gwladaidd y diwrnod hwnnw.

Ond pan fydd llygedyn o haul isel Ionawr yn ceisio euro llwydni'r tir, ac yn goleuo paent coch y fflôt fach wrth iddi drotio i lawr ar sbîd y cerrynt...

(Myfyrdod ar y gwcw lwydlas neu'r aderyn prengoch glas (o wyn elltydd Dover draw), neu'r hudol Dr Red(efallai)waed o Gaint - o waldiwch fy mhen hefo potel sôs coch (neu salad crîm), yr wyf ar ganol hynllef gyda'r waethaf...

COCH Y BERLLAN - Ffrwythau egroes TITW TOMOS LAS - Mwyar duon COCH DAN ADAIN - Afalau TELOR PENDDU - Eirin Ysgaw

Roedd gan ei pherchenogion hi, teulu Davies Porthaethwy, o leiaf deg llong, llongau mawr yn y cyfnod hwn, ar yr un fordaith, i gyd yn cludo cannoedd o deithwyr a nwyddau, ac ar draws y Fenai yng Nghaernarfon, roedd cartref John Owen, Ty Coch un o feibion teulu Rhuddgaer, Mon yntau'n berchennog ar longau a hwyliai i Ogledd America ac Awstralia.Ceir rhywfaint o'u hanes hwy yn y bennod nesaf.

Os edrychwch chi'n fanwl yn y canolfannau carafanio, fe welwch ei fod ar gael mewn dau liw poteli glas a photeli coch.

Rydw i'n mynd i'r Tarw Coch am beint neu ddau, i gael ysbrydiaeth.

Cwmanai Rod yn ei ymyl ar stôl uchel yng nghefn y lab (eu cuddfan arferol!) yn cyfansoddi brawddegau brwnt yn ei lyfr Ffis a Cem gan wneud ei orau glas i danio diddordeb Guto mewn limrigau coch.

Y dail cennog sydd gochaf, ond mae'r dail ifanc yn eithaf coch tra mae'r crychni ynddynt, ond wedyn yn glasu wrth ledu a heneiddio.

Myn Arthur wartheg hanner coch, hanner gwyn, ond nid yw'r fath anifeiliaid yn bod.

Dyna'r fan lle bu : y côr segur, a'r aerwy oer ynghrog ar y buddel, a pheth blew coch yn glynu o hyd wrth ei ddolennau.

Lloyd aeth i'r gôl ar faes Flexsys Derwyddon Cefn fis diwetha ar ôl i Tony Tucker gael cerdyn coch ar ol dau funud yn unig.

Dan arweiniad y chwilod, trodd y ffrindiau i'r dde a martsio heibio i waelod muriau llwydwyn a thyrau o resi llorweddol coch a brown.

Eithr am yr hen Seren yma...Gwir bod ei hanadl mor bêr â gwair, a'i blew fel sidan coch cynnes; ond yr oedd ei llygaid mor eiddgar â'i thafod.

Yn ol y papur y dirgelwch oedd fod yr hwch wedi geni dau fochyn bach saddleback du, tri mochyn bach coch smotiog a dau bach glas, tipyn o gymysgwch ac yn ddigwyddiad arbennig iawn, hyd yn oed i giamstar ar fridio fel Hugh, a ddisgleiriodd yn y maes yma pan oedd yn efrydydd yng Ngholeg Amaethyddol Glynllifon.

Roedd y gwallt coch oedd ganddo yn gymorth iddo gadw'r goelcerth i losgi.

daeth y gwas yn ôl ac archebodd y dyn gig oen gyda salad, a photelaid o win coch.

Lapiwyd ei gorff hir a chul - yn y gwres hwnnw - mewn carthen car a gŵn ymolch coch wedi colli ei liw.

Plorod anferth, coch a oedd nawr ac yn y man yn codi'n gop**aon melyn.

Ni thrafferthai'r wraig ei wthio'n ôl i'w le; daliai goler ei chot ar gau yn dynn wrth ei gwddf â'i llaw dde a chariai fag siopa lledr coch yn ei llaw chwith.

pryd: Nel Llwyn Gwalch, Mena Garth, Margaret Tŷ Coch, Wenda Geufron, Helen Hafod Rhisgl, Helen Castell, Madge o Glwb Penygroes, Diana a Dafydd Noble, RE Jones Pengwern, Idwal Helfa Fawr, Huw Caer Loda, John Tŷ Mawr o Glwb Pistyll, Harland Greenshields a John Bach Rhiw.

Gyda nhw yn y car roedd eu dau blentyn, Linda - gwallt coch, deg oed, a Richard (Dic), gwallt du, deuddeg oed.

Dychmygwch am eiliad eich bod yn annerch rali o blaid 'Achub Ciwcymbyrs Coch Prin Powys' - dim problem yn fanna, tan i chi sylweddoli fod Dafydd Morgan Lewis - yr arch derfysgwr - yn llechu ynghanol y dorf yn ei sbectol dywyll, ei farf ffug a'i falaclafa du.

Ac ar ben hynny, coch a dyfrllyd oedd dwy lygad hwn, fel pe dioddefai'n enbyd ac yn gyson o'r fffliw.

Yn ei law, cariai ffon eboni ddu ac arni batrymau cywrain mewn aur coch.

Fe gawson ni ein bygwth tra'n ceisio ffilmio gŵr oedd wrthi'n torri camel yn ddarnau, yr anifail wedi'i rannu'n goesau, pen, gwddf a thafelli o gig coch ac ar fin cael eu hongian ar un o stondinau prysur y farchnad.

'Coch,' atebodd.

Tynnodd Graham Henry ei grys coch a cherdded mâs chwarter awr cyn y diwedd.

Aethom allan trwy'r drysau gwydr ac ar hyd llwybr llyfn o fflagiau coch a oedd yn arwain o'r garej hyd ymyl pellaf y lawnt.

A chyn dechre pregethu yn yr eglwys gyntaf dvma fe'n hongian y cadach coch ar fraced y lamp wrth ben y pulpud, a phob tro yr oedd am bwysleisio rhyw wirionedd yn ei bregeth, dywedai, gan bwyntlo at y cadach coch bob tro, 'And that's as true, brothers and slsters, as my lunch is in that handkerchief!' Yr oedd rhai o stori%au difyrraf Waldo yn ymwneud â'i deithiau yn b Iwerddon.

Yna daeth Sarjiant, â_ rhuban coch ar ei fraich, allan o adeilad ar y dde.

Arferai Hugh Owen Talgwyn Isaf gario "visitors" o Lerpwl, Manceinion a Chaer yn ei "waggonett" dau geffyl o Stesion Pentraeth i'r Traeth Coch am ychydig sylltau, a'r un modd o'r Benllech gan fod tua hanner milltir i'r pentre pryd hynny, ond sydd erbyn hyn yn dref reit dda.

Yr oedd y stori%au a seiliesid ar chwedlau'r cyfarwyddiaid - Pedair Cainc y Mabinogi a'u tebyg wedi'u hen gyfansoddi erbyn y bedwaredd ganrif ar ddeg, ond delid i'w copi%o i lawysgrifau mawrion megis Llyfr Gwyn Rhydderch a Llyfr Coch Hergest.

mae yna sūn fflat yn mynd arni fel cacwn mewn bys coch.