Yr oedd y ffordd y trefnwyd ymgyrch y Cyfamod yn gwahodd beirniadaeth o'r fath.

Sut bynnag, yr oedd Ymgyrch y Cyfamod yn ymgyrch gyffrous a llwyddiannus dros ben, a chafodd ddylanwad mawr ar dwf cenedlaetholdeb yn Sgotland.

'Roedd i daenu gwaed ran bwysig yn y defodau a rwymodd y bobl wrth y cyfamod (Ex.

Tipyn mwy pendant ac eglur na'r Cyfamod Sgotaidd, a llawer mwy anodd i'w dderbyn na datganiad penagored "gwnaf fy ngorau .

Oherwydd hynny 'roedd wedi bod yn barod i dderbyn cyfamod person lleol.

Yn union fel y bu i'r Archoffeiriad Iddewig, ar W^yl y Cymod, daenu gwaed ar glawr neu 'drugareddfa' Arch y Cyfamod a gedwid yng nghysegr sancteiddiolaf y deml, aeth Iesu yntau y tu hwnt i'r llen wedi taenu ei waed ei hun yn aberth dros ei bobl (Heb.

Sefydlu cyfamod Duw.

Dyma'r Rhyddfrydwyr hwythau'n penderfynu cefnogi Ymgyrch ond eu bod hwy am drefnu Cyfamod, fel yn Sgotland, yn hytrach na Deiseb, ac fe drefnid yr Ymgyrch a'r Ddeiseb gan y Blaid Ryddfrydol ei hun.

Daethant maes o law yn allwedd i ddehongli cyfeiriadau Iesu at Fab y Dyn yn rhoi ei einioes yn bridwerth tros lawer ac at y cyfamod newydd yn ei waed.

Nac ydi, meddai'r apostol, a lle mae'r person di-gred yn hapus i barhau gyda'r cyfamod priodas, yna ni ddylai'r Cristion wneud un dim i ymwahanu, na chwaith gredu fod y briodas o lai o werth, neu yn briodas lygredig, oherwydd yr anghredadun.

Collir arwyddocâd y syniad o bobl Dduw, os tynnir ef allan o'i gyd-destun yn niwinyddiaeth y cyfamod ac etholedigaeth Dyna a wneir pan geisir ei esbonio fel balchder cenedlaethol, a'i gymharu â'r teimladau o falchder a ddangosir gan bobloedd eraill.

b Prif ddigwyddiad hanes Israel ar ôl y waredigaeth o'r Aifft oedd y Cyfamod ar fynydd Sinai.

(b) Bod y Cyngor yn ddiweddarach wedi cadarnhau nad oedd grant ar gael ac o'r herwydd ni ellid datblygu gyda'r cyfamod gan na fyddai'r datblygiad yn hyfyw.

Y mae geiriau Iesu yn y Swper Olaf yn cyfeirio at gyfamod newydd ac at waed fel symbol o'r cyfamod newydd hwnnw.

Wrth sôn am Ymgyrch y Cyfamod yn Sgotland dyfynnodd o un o gywyddau Goronwy Owen: "Pawb a'u cenfydd o bydd bai / A baw ddyn er na byddai%.

Y mae'n ddiamau fod y gred yn nhrefn Duw a'i allu byd-eang yn cynnwys y syniad o le a chyfraniad pob cenedl; ond dylid gwahaniaethu rhwng hyn â syniad cwbl wahanol yr Hen Destament am etholedigaeth Israel fel pobl Dduw a phlant y cyfamod.

Mynnai Cradoc na ddylai'r sawl oedd wedi ymuno yn y cyfamod dderbyn trefn eglwysig a oedd yn cynnwys rhai nad oeddent yn Gristionogion diledryw.

Peth syml iawn, hawdd i'w drefnu, oedd y Cyfamod yn Sgotland.

Diflannodd y cyfamod yn mwyafrif ein heglwysi a hwnnw oedd y cyfrwng cyhoeddus i warchod y ffin.

Y cyfamod a glymai'r ddau wrth ei gilydd.

Y mae un ohonynt, sef Eglwys Arch y Cyfamod, yn amlwg iawn ynghanol môr o flociau fflatiau salw a hyd yn oed ei siâp - yn llythrennol, arch enfawr - yn symbol o arwahanrwydd ffydd mewn cymdeithas seciwlar ac i bob pwrpas, dotalitariadd.

Yr hyn a wnaed oedd rhoi bwndeli o slipiau bach o bapur, a'r Cyfamod wedi ei argraffu arnynt, i gefnogwyr a'u hannog i'w dosbarthu a chael cenwau arnynt yn y gwaith, y siop, yr ysgol ac ati.

Gellir dadlau fan hyn fod yr ymadrodd Nid yw y brawd neu chwaer yn gaeth yn golygu eu bod yn rhydd o'r cyfamod priodas.