Os oedd y dorf yn ffyrnig, yna ffars a gafwyd yn y Cyngor ei hun wrth i'r cynghorwyr weiddi ar draws ei gilydd ac i'r offer cyfieithu anghyfarwydd gael ei ddefnyddio am y tro cyntaf fe ymddengys.

Byddwn yn falch o helpu gyda'r rhan fwyaf o ymholiadau, ond cofiwch nad oes modd i ni fod yn wasanaeth cyfieithu na'n ganolfan gwybodaeth am yr iaith ar gyfer myfyrwyr yn gwneud ymchwil, oni bai bod eu hymchwil yn canolbwyntio ar Gymdeithas yr Iaith neu ymgyrchu iaith, wrth gwrs.

Yr ydym yn meddu ar wareiddiad, ebe George Steiner (a'i drosi'n llythrennol), am ein bod wedi dysgu cyfieithu allan o amser, neu (a dyma'i ystyr) am ein bod wedi dysgu dehongli'r gorœennol a gedwir mewn geiriau.

Mae rhai wedi codi amheuon ynghylch ymarferoldeb darparu gwasanaeth cyfieithu ar y pryd yn y Cynulliad gan honni hwyrach nad oes digon o bobl ar gael gyda'r arbenigedd yma yng Nghymru.

Cyfieithu o'r Lladin i'r ieithoedd brodorol, a'r Gymraeg yn eu plith, oedd y ffordd bwysicaf o gyflawni hyn oll, cyfieithu, fel y dywedodd Thomas Wiliems, 'pob celfyddyt arbenic or gywoethoc Latiniaith yr geindec Gymraec einom'.

Benthyciwyd offer cyfieithu Coleg Aberystwyth a daeth Mr Hywel Jones oddi yno i weithredu fel cyfieithydd.

Gwelwyd hefyd ddylanwad llenyddiaeth Lloegr a Ffrainc yn treiddio i'r traddodiad Cymraeg, nes bod llenorion yn benthyca naill ai destunau cyfan i'w cyfieithu a'u haddasu ar gyfer cynulleidfa newydd, neu'n codi enwau ac elfennau naratif unigol o'r ffynonellau estron, i'w hymgorffori mewn testunau cyfansawdd.

Heb hynny, ni fydd hyder yn y cyfieithu, a heb hyder yr aelodau yn y cyfieithu, dyma ddechrau sawl cynnen.

Gwneir defnydd cynyddol o'n offer benthycadwy, ac yn arbennig felly gadeiriau olwyn a'r offer cyfieithu.

Mae'n bwysig iawn fod aelodau'r Pwyllgor yn deall o'r cychwyn bod modd defnyddio'r Gymraeg neu'r Saesneg yn y cyfarfod a gellir atgyfnerthu hyn yn weledol drwy osod copi o bolisi iaith y Cynulliad (pan ddaw) neu eiriau Deddf Llywodraeth Cymru ynghylch defnydd y ddwy iaith, neu Reol Sefydlog 8.23 -- 'Caiff aelodau'r pwyllgorau, a phersonau eraill sy'n annerch y pwyllgorau siarad Cymraeg neu Saesneg, a bydd cyfleusterau cyfieithu ar y pryd ar gael ar gyfer trafodion Cymraeg.

Uchafbwynt y llys godidog hwn oedd cyfieithu'r Testament Newydd a'r Llyfr Gweddi i'r Gymraeg.

Byddwn yn galw am Ddeddf Iaith newydd ac yn gofyn am Grwp Tasg i arolygu a chydlynnu y cyfieithu yn y Cynulliad.

O ran pensaernïaeth yr adeiladau, fe welwch fod cilfachau'r cyfieithwyr ar lefel uwch na'r siambr drafod, er mwyn i'r cyfieithwyr gael gweld yr aelodau i hwyluso'r cyfieithu.

Hyd yma, mae trefnu cyfieithu ar y pryd i'r Gymraeg wedi cael ei weld fel faux pas gan y bobl sy'n gwybod, ond rhaid derbyn bod rhai elfennau yn niwylliant dwyieithog y Cynulliad yn mynd i fod yn newydd i ni hefyd.

Ar hyn o bryd darperir cyfieithu ar y pryd ar gyfer trafodion Cymraeg yn y Pwyllgorau, ond y mae'n amlwg o'r defnydd ar y cyfleusterau nad yw'n ddigon i roi cyfieithwyr mewn bwth i sicrhau y bydd defnydd ar y gwasanaeth. Cyn y Cyfarfod

Go brin fod Vaughan wedi rhoi unrhyw help iddo gyda'r cyfieithu fel y cyfryw.

Rhoes gyfle iddo yn awr i gysylltu - neu, efallai, i ailgysylltu - â William Salesbury, gŵr a fuasai ar dân ers blynyddoedd am weld cyfieithu'r Beibl a'r Llyfr Gweddi i'r Gymraeg.

Ynghanol yr helynt hon y cyflawnodd Morgan waith mawr ei fywyd, sef cyfieithu'r Hen Destament (ac eithrio'r Salmau) a'r Apocryffa o'r newydd i'r Gymraeg, a diwygio cyfieithiadau William Salesbury o'r Salmau a'r Testament Newydd - fel y clywsoch yn gynharach fore heddiw, fe gafodd Salesbury beth help gyda'r Testament Newydd gan Richard Davies a Thomas Huet.

Cyfeiriodd Merêd at gyfieithu o'r Saesneg i'r Gymraeg yn y Cynulliad a dadlau ar sail egwyddor o gymryd fod y ddwy iaith yn gyfartal y dylid cyfieithu i'r Gymraeg o'r Saesneg fel y cyfieithir o'r Saesneg i'r Gymraeg.

Os yw'r aelodau yn defnyddio un iaith yn unig yn y cyfarfod, a bod siaradwyr iaith arall yn bresennol, atgoffwch nhw o bryd i'w gilydd bod offer cyfieithu yno er mwyn galluogi pobl i ddefnyddio'r Gymraeg neu'r Saesneg.

Yn yr 'Epistol at ein Hanwyliaid' sy'n rhagflaenu'r testun beiblaidd fe eglurir y dulliau hyn mewn geiriau y gellir eu cyfieithu fel hyn:

Hwn oedd ail gyfarfod yr Uwch Bwyllgor pan fu cyfieithu ar y pryd (o'r Gymraeg i'r Saesneg). Dim ond os yw'r Uwch Bwyllgor yn cyfarfod yng Nghymru y mae aelodau yn cael siarad yn Gymraeg siwr iawn, ac mae'n rhaid iddyn nhw roi rhybudd yn Saesneg eu bod am wneud hynny, a dim ond yn Saesneg hefyd y gellir codi pwyntiau o drefn.

Peryglon cyfieithu'n uniongyrchol o'r Saesneg.

Teimlai aelodau'r Pwyllgor nad oedd y rhesymau yn foddhaol a chynigiwyd ein bod yn anfon eto at Fanc y TSB yng Nghaernarfon yn cynnig gwasanaeth cyfieithu iddynt.

Rowland Hughes, y ddau fel ei gilydd, am DM Jones: ei fod yn hanfod o Landeilo, fod ei fam yn Saesnes, ei fod wedi ei addysgu yng Ngholeg Llanymddyfri ac wedi caei addysg glasurol dda yno ond heb ddim hyfforddiant yn y Gymraeg, ac mai yn Rhydychen wrth ddarllen yn ei oriau hamdden yr oedd wedi dod i werthfawrogi cyfoeth iaith a llenyddiaeth Cymru ac i ymserchu cymaint yn nhelynegion Ceiriog fel yr aeth ati i'w cyfieithu i'r Saesneg' Mae adroddiad OM Edwards o hanes dechrau'r Gymdeithas ychydig yn wahanol.

Ni dderbyniwn fod unrhyw broblem ynghylch cyfieithu dogfennau cyfreithiol yn disgrifio deddfwriaeth eilradd neu gynradd yn y Gymraeg a'r Saesneg.

Y mae llyfrau ac erthyglau godidog y Parchedig Ddr Isaac Thomas wedi datgelu'n glir gwrs y cyfieithu, ac y mae'n dda gennyf allu dibynnu yma ar ei gasgliadau ef, fel y bydd ysgolheigion yn sicr o wneud am genedlaethau i ddod.

O ystyried y gweithgarwch mawr oedd ar gerdded yno ar y pryd dan arweiniad Calfin a Beza ynglŷn â chyhoeddi testunau gwreiddiol y Beibl: eu cyfieithu a'u hesbonio, nid yw'n syndod iddynt hwythau ymroi i ddarparu fersiwn Saesneg diwygiedig, seiliedig ar y testunau gwreiddiol a'r ysgolheictod beiblaidd a oedd o fewn eu gafael yn Genefa.

Bu dau gynnig brys: un yn datgan pryder y Gymdeithas ynglyn â phapur gwyrdd y Llywodraeth ar ddarlledu digidol, sy'n fygythiad gwirioneddol i S4C; a'r ail yn condemio'r BBC am eu newidiadau diweddar i Radio Cymru sydd wedi troi'r orsaf yn wasanaeth o raglenni Saesneg wedi eu cyfieithu.

Deddf yn dod i rym yn caniat÷u i dystion roi tystiolaeth yn Gymraeg heb orfod talu costau cyfieithu.

Mae hi'n werth dyfynnu enghraifft o'i waith cyfieithu, o'r Saesneg i'r Gymraeg y tro hwn, er mwyn cael cymharu'r fersiwn gwreiddiol a'r cyfieithiad ochr-yn-ochr.

Mae hyn yn arbennig o bwysig am fod y Gymdeithas wedi clywed o ffynhonnell ddibynnadwy fod y trefniadau cyfieithu ar gyfer y Cynulliad yn dipyn o draed moch ar hyn o bryd.

Ond teimlaf fod cyfleoedd i drosglwyddo'r hiwmor wedi'u colli yn y cyfieithu wrth gadw'n rhy agos at y gwreiddiol.

Os ydys am weld darparu deunyddiau addysgol yn y Gymraeg yn y tymor byr, ystyrir bod angen manteisio ar sgiliau arbenigol prin y canolfannau ar gyfer gwaith golygu, cyfieithu, dylunio, a chysodi a bod angen manteisio ar brofiad a sgiliau gweinyddu'r cyfarwyddwyr eu hunain, sydd wedi denu a meithrin y sgiliau hyn o fewn eu gweithlu ac wedi sefydlu perthynas weithredol nid yn unig gyda'r gweisg a'r cyhoeddwyr ond gyda'r awdurdodau a'r athrawon unigol.

Buont hwy wrthi'n brysur yn cyfieithu'r Beibl i iaith Provence ac iaith Fflandrys ar gyfer eu deiliaid.

Cysylltiadau cyhoeddus, hysbysebu, marchnata a cyfieithu.

Yn ogystal, mae sawl dadl ymarferol o blaid cyfieithu i'r Gymraeg.

Yn senedd Galicia, does dim angen offer cyfieithu ar y pryd gan fod pawb yn deall yr iaith, ac erbyn hyn Galiseg y mae pawb yn siarad, er bod hawl siarad Sbaeneg.

Ar y dechrau un, roedd nifer o aelodau a oedd yn wrthwynebus i'r iaith yn codi helynt fod y cyfieithu ddim yn gywir er mwyn tanseilio defnyddio Basgeg yn Senedd.

Ac y mae'n naturiol hefyd, os bydd rhywun am gyflwyno peth o gynnyrch llenyddol gwlad arall yn ei iaith ei hun, iddo ddewis ffurfiau y byddai'n weddol hawdd eu cyfieithu a'u cyfaddasu, yn hytrach na mynd at y pethau mwyaf astrus a dieithr yn y llenyddiaeth dan sylw.

Rhan o'i ddyletswydd beunyddiol cyn iddo ymddeol oedd cerdded ar hyd trac y rheilffordd ar hyd y gangen a arweiniai o lein Aberystwyth i gyfeiriad Castellnewydd Emlyn pellter o ddeng milltir, i wneud yn siwr fod pob allwedd, os hynny yw'r term sy'n cyfieithu 'key', yn ei lle rhwng y cledrau ac ochr allanol y cwpanau dur a i daliai.

Felly, er mwyn ceisio'u paratoi hwythau i allu hyfforddi eu praidd bu raid cyfieithu i'w mamiaith ar eu cyfer lawer o lenyddiaeth grefyddol yr oes a ysgrifenasid yn Lladin yn wreiddiol.

Mae rhoi'r amodau gorau i'r cyfieithwyr yn hollol angenrheidiol os am gael cyfieithu o safon uchel a chyfieithu sy'n toddi i'r cefndir yn naturiol.

Fel Luther, nod Tyndale oedd cyfieithu i iaith a fyddai'n gwbl gyfarwydd i'r darllenydd cyffredin.

Yn ei cherdd Cusan Hances, sy'n un o ddwy gerdd o deyrnged i'r diweddar RS Thomas, mae Menna Elfyn yn pwysleisio'r gred mai pontio ieithoedd - ac felly pobloedd - mae cyfieithu ac nid difetha'r farddoniaeth wreiddiol.

Pe bai rhywun yn cyfieithu llyfrau plant Selina Chonz o'r Romaneg i'r Gymraeg, fel y gwnaed i lawer iaith arall, fe welai'r Cymry gymeriad y tai hyn drostynt ei hunain yn narluniau Alois Carigiet o gartrefi Uorsin a'i ffrindiau.

* creu adnawdd gwreiddiol- cyfieithu adnawdd sydd eisoes wedi ei baratoi * prynu ffilm neu gaset o'r fersiwn gwreiddiol * sicrhau hawlfreintiau * cysodi'r testun * golygu'r testun * recordio'r testun * cynhyrchu'r copi meistr * dylunio'r pecyn cyfan * gwaith gweinyddol ac ysgrifenyddol sy'n gysylltiedig â'r tasgau uchod.

Atgoffwch yr aelodau i ddefnyddio'r microffonau wrth siarad, ni all y cyfieithwyr ond cyfieithu'r hyn maen nhw'n ei glywed.

Ond y mae nod egwyddorion cyfieithu Salesbury yn amlwg ar y ddwy gyfrol.

Hawdd iawn oedd cyfieithu'r argyhoeddiad crefyddol hwn yn egwyddor gymdeithasol.

sefydlu rhwydweithiau lleol a chenedlaethol i sicrhau fod offer cyfieithu priodol ar gael i bawb sydd eu hangen, ac i rannu adnoddau ieithyddol.

offer a darpariaeth gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o'r safon uchaf bosib i fod ar gael yn ystod holl drafodaethau'r Cynulliad a chyfarfodydd allanol y Cynulliad.

Y mae'r cyfieithu yn anwastad iawn, ar dro yn gwneud dim ond atgynhyrchu Beibl Genefa, dro arall yn cadw fersiwn y Beibl Mawr heb ei newid nemor ddim; mewn rhai llyfrau yn aralleirio'n llac, mewn llyfrau eraill yn trosi'n dra llythrennol.

Nid cyfieithu syml sydd yma, ond ailgreu gwir awenyddol, a hynny gan gadw'n bur glos at y gwreiddiol.

Fel yr awgrymwyd eisoes fe fyddai ei gwrs diwinyddol yng Nghaergrawnt wedi gwneud Morgan yn bur hyddysg yn hanes y cyfieithu ysgrythurol a amlinellwyd uchod, ac fe roddai'r ddysg hon iddo safon i allu cloriannu'n ystyrlon yr hyn oedd eisoes wedi ei gyflawni mewn perthynas â chael yr Ysgrythurau yn Gymraeg.

Sicrhau bod y cyfleusterau cyfieithu yn gweithio'n iawn. Yn Ystod y Cyfarfod

Cwmni cyfieithu, cyfieithu-ar-y-pryd, ac Isdeitlo.

Rhaid i hyn gynnwys cyfieithu o'r Gymraeg i'r Saesneg ac o'r Saesneg i'r Gymraeg ar sail egwyddor dilysrwydd cyfartal annibynnol.

Cyfieithu egwyddorion, meddai, yn bolisi a threfn yw ein tasg gwleidyddol.

Yn yr adran hon nodir yr hyn sydd ei angen o ran darpariaeth gynhaliol bellach i gynyddu'r cyfleoedd i ddefnyddio'r Gymraeg, yn arbennig ym maes cyfieithu.

Yn olaf, o gael cyfieithu ar-y-pryd i'r Gymraeg, fe fyddai hyn yn cyflymu'r broses o baratoi'r 'Hansard' yn ddwyieithog.

Dylid datgan ar yr agenda bob tro y bydd yn bosibl defnyddio'r naill iaith neu'r llall yn y cyfarfod ac y bydd gwasanaeth cyfieithu ar y pryd ar gael.

Fodd bynnag, yn anffodus, yn y cyfarfod hwnnw yng Nghaerfyrddin, doedd y gwasanaeth cyfieithu ddim yn gweithio am gyfnod oherwydd nam technegol yng nghyflenwad y trydan, ac mae'r Hansard sy'n cofnodi'r cyfarfod hwnnw yn rhoi'r cyfieithiad Saesneg yn unig, nid y gwreiddiol Cymraeg.