Yr oedd gweithgarwch Humphrey Llwyd ym maes mapio - un o feysydd dysg pwysig y cyfnod - yn rhan felly o'i weithgarwch fel hanesydd yn y traddodiad dyneiddiol, corograffig.

Rhwng popeth cyfnod go ddiflas fu'r pumdegau i Harri Gwynn y bardd.

Keint oedd enw Henry Rowlands arni hefyd, ac mae'r rhan fwyaf o'r cyfeiriadau ati yn yr archifau sydd yn dyddio o'r cyfnod hwn yn defnyddio'r llythyren flaen k.

Dewisodd yr awdur ymdrin â phum thema sy'n ganolog i'r cyfnod hwn - Cymru a Chymreictod, Bywyd Bob Dydd, Crefydd ac Addysg, Deffro Diwydiannol a Brwydr y Bobl.

Mae'r bryddest hon yn enghraifft arall o Gwlt y Werin, ac yn arwydd hefyd o dwf Sosialaeth yn y cyfnod.

Er y byddai'n bosibl, wedi i broject tair blynedd ddod i ben yn llwyddiannus, i'r Swyddfa Gymreig gytuno i ariannu project newydd yn yr un maes i'w gyflawni o fewn cyfnod penodol pellach, nid ystyrir fod profiad o gyflawni project blaenorol yn fwy manteisiol na phrofiad diweddar yn y dosbarth ac anarferol fyddai penodi swyddog project am ddau gyfnod yn olynol.

Serch hynny, ychydig a boenai'r lleidr profiadol o Lundain am dreulio cyfnod o gaethiwed yn Awstralia, ond ystyriai'r gweision fferm yr alltudiaeth gyda'r ansicrwydd eithaf.

Ni chadwai hyn ni, fodd bynnag, rhag dilyn gofynion gwladwriaethol y cyfnod a hawlid ugain wythnos arall o'r flwyddyn at wasanaeth y wlad.

I raddau, maent hwy hefyd yn debyg iawn i gymunedau'r Oesoedd Canol, neu'n hytrach i gymunedau'r oesoedd Celtaidd yng Nghymru - cyfnod y tywysogion i'r dim.

Roedd hyn yn dipyn o loes i'm cydletywr, ond doedd wiw iddo ef brofi ohono; ac atgoffwn innau ef yn gyson â'r geiriau: "Gwatwarus yw gwin, a therfysgaidd yw diod gadarn!" Roedd honno'n flwyddyn galed iawn, ond bwriais iddi'n ddiarbed gan y gwyddwn yn dda na fyddai ailgynnig mewn cyfnod felly.

Gellir egluro'r peth hefyd yn nhermau amgylchiadau cymdeithasol y cyfnod.

Ar ôl cyfnod o ddala, aeth Phil i weithio ffwrnais pan oedd tuag un ar bymtheg mlwydd oed, a dyna'r gwaith caletaf yn y felin bryd hynny.

Mae yna le i gymharu llenorion Cymraeg a Saesneg o sawl cyfnod yn ystod y ganrif hon, megis D.

Mae gwahoddiad cynnes i ddisgyblion Cymraeg Ail Iaith Cyfnod Allweddol gwrdd â Rapscaliwns - dwy garfan o ffrindiau, y naill yn byw yn y De a'r llall yn y Gogledd.

Erbyn y cyfnod, hwn, wrth gwrs, er bod y traddodiad llafar yn ffynnu o hyd, ochr yn ochr ag ef daeth y testun ysgrifenedig yn fwyfwy cyffredin a phwysig, yr hyn a olygai datblygiadau newydd yn natur y testun naratif a'i dechnegau.

Gobeithio y bydd Mrs Alun Williams a Mr Andrew Angel yn hapus dros eu cyfnod ymarfer dysgu.

Roedd y cerflun enfawr a wnaeth o dywod yn enghraifft o gynnyrch y cyfnod hwn.

Ar ôl cyfnod llwyddiannus iawn gyda'r RSC a gwaith teledu sylweddol - drama David Mercer, Let's Murder Vivaldi, yn fwyaf nodedig - dechreuodd enw Glenda Jackson gofrestru yn y cof.

'Roedd cyfrwng y ffilm hefyd yn mynd o nerth i nerth; hwn oedd y cyfnod pan oedd Hollywood yn ei anterth.

Credant ei fod yn bwysig i rywbeth bach fynd o'i le yn y cyfnod paratoi ar gyfer taith i'r gofod.

Mae gennyf ryw deimlad fod y sawl a oedd am droi ei gefn ar galedwaith y pwll glo a chlawstroffobia'r ffas yn y cyfnod gorthrymus yma yn hanes y glofeydd yn mynd naill ai i'r weinidogaeth neu'n mynd yn dramp.

Gallai oedolyn mewn dosbarth nos achlysurol fod ag angen cyfnod hwy na hynny hyd yn oed i gyflawni'r gwaith.

Yr unig bryd y gwelwn ni'r lliwiau melyn yma yn y dail yw cyfnod y cwympiad.

Mae'n anodd credu bod y dderwen yn ffurfio'r holl fes bob blwyddyn, a hynny dim ond i sicrhau eginiad a dat- blygiad un goeden i gymryd lle yr hen goeden wedi iddi oroesi cyfnod ei chryfder.

Y gred gyffredinol bellach ydyw na chafodd ymyriadau'r llywodraeth yn y cyfnod hwn agos cymaint o effaith ar lefel y gweithgarwch economaidd ag yr oedd pobl ar y pryd yn dueddol i gredu.

Mwy poblogaidd eto oedd rhai o'r cyfieithiadau o'r Beibl a wnaed i ieithoedd brodorol yn y cyfnod hwn, yn enwedig y rheiny oedd ar gael yn Almaeneg ac Eidaleg.

Am ganrif gyfan bu mil oedd o weithwyr dan yr hen drefn yn trethu eu nerth a cholli llawer o chwys, a daethai'r cyfnod hwnnw i ben.

Adeiladwyd cyfran helaeth o stoc tai cyngor yr ardal yn ystod y cyfnod hwn a hynny'n bennaf gan y cyn-gynghorau trefol.

Arferai Mr Roberts weithio fel coitsmon mewn plasty ond erbyn y cyfnod hwn roedd mewn gwth o oedran ac yn gaeth i'r tŷ; a chofiaf Mrs Roberts yn egluro i mi fel yr arferai hi fynd i'r Belle Vue bob nos i geisio peint o gwrw i'w gŵr efo'i swper.

Y mae'r arfer o enwi plant ar ôl enwogion yn gyffredin ac y mae yma dystiolaeth i'r tebygolrwydd, o leiaf, fod milwr neu bennaeth enwog o'r enw Arthur wedi blaenori'r cyfnod hwn.

Yn ystod y cyfnod hwnnw mae'r gwyliwr gartref yn gorfod bodloni ar funudau lawer o broffwydo, doethinebu a dyfalu.

Ni roddir ystadegau ar wahân am y ddau ryw, ond mae'n amlwg mai dim ond cyfnod cymharol fyr a dreuliai'r merched yn yr ysgol.

I newyddiadurwr o'r Gorllewin yn cyrraedd gwledydd y Baltig yn y cyfnod hwnnw, chwe mis ar ôl iddyn nhw ennill eu hannibyniaeth lawn, roedd un peth ar ôl y llall yn corddi teimladau a barn.

Mae cyfnod Mark Taylor fel capten tîm rygbi Cymru wedi dod i ben gyda'r newydd y bydd yn derbyn triniaeth lawfeddygol i'w ben-glîn heddiw.

Parsel hyfryd a thaclus yw'r cyfnod prydferth o'r flwyddyn rhwng mawrth a Mehefin, pryd y byddaf yn datod y llinynnau ac yn cael pleser o bysgota brithyll mewn llyn, afon a chronfa...

Dosbarth Carnedd: Mwynhaodd y dosbarth sgwrs ddifyr gan Mr Goronwy Evans, Llwyn Onn, am ddigwyddiadau ffermio mewn cyfnod o flwyddyn.

(ii) Ieithyddiaeth Ddisgrifiadol, yn canolbwyntio ar ddadansoddi a disgrifio'n syncronig, hynny yw, mewn cyfnod arbennig neu, nodweddion ieithoedd unigol, gan gynnwys iaith ardal (tafodiaith) neu ddosbarth arbennig neu hyd yn oed iaith unigolyn (idiolect); (iii) Ieithyddiaeth Gymharol, yn cynnwys cymharu dau gyfnod yn hanes un iaith neu'r berthynas rhwn nifer o ieithoedd; astudiaeth hanesyddol, ddeiacronig y gelwir y math hwn o waith ieithyddol; (iv) Ieithyddiaeth Gymwysedig.

Rhaid dylanwadu'n gadarnhaol ar eu hagweddau a'u defnydd o'r iaith o'r cyfnod cynharaf, i sicrhau y byddant hwythau'n trosglwyddo'r Gymraeg i'w plant ac yn ei defnyddio fel iaith y teulu.

Ond wedi dweud hynny mae problemau'n codi wedi i'r cyfnod yn yr ysgol ddod i ben.

Mewn cyfnod llai llwfr efallai na fyddai galw ar y golygydd i 'estyn allan ei wddf' drwy fentro dangos ochr.

Dyma ddechrau cyfnod dygn dlodi Sarah Owen a'i phedwar plentyn.

Arwydd arbennig o'r gweithgarwch meddyliol a nodweddai'r cyfnod ydyw nifer y llyfrau a gyhoeddwyd a nifer y cylchgronau a gychwynnwyd.

Ysgrifennwyd yr asdlau hyn â chrefft fesuredig ddifoethau, yn llwyr wahanol i gynnyrch eisteddfodau'r cyfnod.

Nodir hyd y cyfnod prawf yn eich llythyr cynnig a phenderfynir yn ystod y cyfnod hwnnw ar eich addasrwydd i'r swydd am weddill hyd y cytundeb hwn.

Cân i'n cyfnod yw Everybody Hurts.

Nofel wreiddiol yng Nghyfres Corryn yn trafod cyfnod yr Ail Ryfel Byd.

Honnir ar siaced lwch Y Gaeaf Sydd Unig Marion Eames, er enghraifft - nofel sy'n trafod cyfnod Llywelyn Ein Llyw Olaf : Er bod cymdeithas wedi newid yn ddybryd ers yr amser hynny, mae'r nofel yn dangos nad oes terfynau amser ar ymateb y natur ddynol i broblemau oesol cariad, cenfigen, dyletswyddau a marwolaeth.

Yn yr un cyfnod, aeth Morris Williams, perchen Gwasg Gee ers rhyw flwyddyn ar y pryd, yn aelod o gyngor Bwrdeistref Dinbych; a gallodd roi gwybod am ei lwyddiant i'r Tri yn eu carchar, drwy lunio stori fer am lwyddiant y Blaid Ddirwestol mewn etholiad yn Nhretomos (Tomos Gee, wrth gwrs) a'i hanfon i'r Eisteddfod Genedlaethol i'w beirniadu gan DJ Williams, yntau wedi cael caniatâd yr awdurdodau i feirniadu o'r carchar.

Wedi'r cyfnod hwn o ailddarganfod ffydd yn ei weledigaeth wleidyddol mae Lenz yn dychwelyd i Berlin.

Yn achos Cymdeithas yr Iaith Gymraeg mae'r fytholeg gynhaliol yn neilltuol o gref gan bod blynyddoedd gwawrddydd y mudiad yn cydddigwydd â ffrwydriad diwylliant ieuenctid y chwedegau, cyfnod euraid yng nghof yr aelodau cynnar sy'n cysylltu genedigaeth y Gymdeithas â rhyddid a menter eu hieuenctid eu hunain ond sydd bellach wedi ymgolli ym mharchusrwydd canol oed.

Gyda golwg ar y tair stori a leolir ym Morgannwg, straeon am gyfnod y Streic Fawr yng nghanol y dauddegau ydynt; ac yn un ohonynt, sef yn 'Gorymdaith,' teflir cip yn ôl ar y cyfnod yng nghanol y bedwaredd ganrif ar bymtheg pan ddaethai hen dadcu a hen famgu Bronwen i'r cymoedd am y tro cyntaf, 'wedi teithio mewn cert o Sir Gaerfyrddin.' Un o ferched Arfon oedd Kate Roberts wrth gwrs - ni chaiff neb anghofio mai yno y'i maged: Arfon (fel y gwelsom) oedd y magned a'i tynnai hyd yn oed ar ei gwely angau - a chan mor gysa/ ct a thriw y portreada hi fywyd y werin-bobl a drigai yno, ei llenyddiaeth hi yw'r nesaf peth at hanes cymdeithasol bro'r chwareli a luniwyd erioed.

Yn ystod y cyfnod hwn ymestynnai ymerodraeth Angkor o ororau Môr Tsieina yn y dwyrain hyd at Fôr yr India yn y gorllewin.

Mae llawer o'u cynnwys yn opiniynau dynion y cyfnod hwnnw am y gyfundrefn addysg honno a'i diffygion.

(d) Ceisiadau heb eu dyfarnu o fewn cyfnod o wyth wythnos:- CYFLWYNWYD er gwybodaeth adroddiad y Prif Swyddog Cynllunio ar geisiadau a oedd heb eu dyfarnu o fewn cyfnod o wyth wythnos:- Byrfodd - DD - dyddiad derbyn y cais

Doedd dim asiantau gwerthu tai yn yr Oesoedd Canol ond mae gennym ni ddisgrifiadau gwych o ambell dy pwysig o'r cyfnod.

Prin fod angen pwysleisio cyfraniad yr Ysgol Sul i foes a diwylliant yr ardal yn y cyfnod hwnnw.

Fe'n tywysir trwy ddatblygiadau cynhyrfus y bedwaredd ganrif ar bymtheg i lawr hyd at ddigwyddiadau'r cyfnod presennol.

GWERTHUSO: Tuedda buddiannau adennill tir i or-bwyso'n erbyn y costau, yn amodol ar gorffori materion yr amgylchedd yn ystod y cyfnod o ddylunio a chynllunio, yn hytrach na meddwl amdanynt fel elfen atodol i'w chyplysu ar y diwedd, ac yn amodol hefyd ar werthuso effaith yr holl waith arfaethedig ar yr amgylchedd, a phwyso honno'n erbyn y defnydd terfynol arfaethedig cyn cychwyn, neu hyd yn oed gynllunio, unrhyw waith.

Dyma Kitchener, ar ôl cyfnod prysur o arbrofi, yn gweld modd i gymodi agweddau gwahanol ar ei ymwybyddiaeth..

Anllythrennog hollol, fel y buasid yn tybio, yn eu mamiaith ac yn Lladin, oedd mwyafrif llethol lleygwyr y cyfnod.

Yr hyn a wnaed oedd dewis cyfnod a oedd yn drobwynt yn ein hanes a dangos dwyster y croestynnu sy'n bod mewn unrhyw gyfnod felly.

Mae mwy nag un aelod o'r ddirprwyaeth, sydd ar staff Prifysgol Cymru, wedi mynegi awydd i ddychwelyd i Bluefields i dreulio cyfnod fel darlithwyr yn y Brifysgol.

Ffurfiwyd y Garreg Galch pan oedd y darn yma o'r wlad o dan y môr yn y cyfnod Carbonifferaidd, ac yn gorwedd ychydig islaw'r cyhydedd.

ar gynghorau lleol yn y cyfnod hwn, fe ddangosodd ei gwendid eto mewn methiant i fanteisio ar ei chyfle, a hynny, i'm tyb i, oherwydd rhyw ddiniweidrwydd egwyddorol megis.

Bu cyfnod Elfed ym Mwcle yn gyfnod o gynnydd a ffyniant yn hanes ei eglwys.

Wedi cyfnod o gynhyrchu recordiau - i'r Stooges, Patti Smith, Jonathan Richman ac eraill - canolbwyntiodd ar gyfansoddi, gan gynnwys cerddoriaeth ffilm a ballet.

Efallai bod hyn yn esbonio paham yr oedd cynifer o weinidogion yr achosion ymneilltuol yn nyffryn Aman a'r cylch yn ystod y cyfnod cyn-ddiwydiannol yn wŷr di-goleg.

Nid yw'n bosibl, ar ôl cyfnod o dros ugain mlynedd, gwahaniaethu rhwng achos ac effaith mewn mater mor astrus ag antur Suez.

Eithr nid myth mohono i'r dyneiddwyr, ond hanes gwirioneddol, fel y gwelir o edrych ar waith y pennaf o haneswyr Cymreig y cyfnod, Humphrey Llwyd.

Wedi'r cyfnod o ddwy flynedd yn astudio Anatomeg bu+m yn ffodus iawn o ennill ysgoloriaeth fechan ac roedd hon yn werthfawr yn fy ngolwg gan fy mod hyd hynny wedi dibynnu'n gyfan gwbwl ar fy nhad am gefnogaeth ariannol.

ARGYMHELLWYD cymeradwyo gweithrediad y Prif Swyddog Iechyd Amgylchedd yn ymateb i'r adroddiad o fewn y cyfnod penodol ar y llinellau a nodir yn ei adroddiad.

Mae'r Hen Dywodfaen Goch yn y rhan yma o'r wlad yn cynnwys amryfaen cwarts, sy'n graig galed iawn a ffurfiwyd ar ddiwedd y cyfnod Defonaidd tua phedwar can miliwn o flynyddoedd yn ôl.

Os yw llunio darlun boddhaol o'r canrifoedd cynnar yn anodd oherwydd prinder ac amwysedd y dystiolaeth, y mae gwneud hynny gyda'r cyfnod diweddaraf yn anodd oherwydd swm aruthrol y defnyddiau.

Cymharodd yr Esgob Lewys Bayly o Fangor (a fuasai ar un cyfnod yn hen elyn i Wynn) deulu Gwedir i farch na wyddai ei nerth ei hun; cydnabuwyd mai gair Syr John oedd yr uchaf a'r parchusaf ymhlith ei gyd-ysweiniaid ar y fainc yng Nghaernarfon; a rhydd ef ei hun yr argraff yn gyson yn ei ohebiaeth iddo dderbyn addysg a disgyblaeth fonheddig a chwrtais.

Mynd yno wnes i i weld criw o weithwyr yn gorffen codi pentre' Celtaidd - tri thŷ crwn nodweddiadol o'r cyfnod cyn hanes, wedi'u rhoi at ei gilydd gyda dulliau mor debyg â phosib' i ddulliau'r Celtiaid .

A bwrw'n fras fod prisiau wedi dyblu, ac enillion wedi cynyddu ryw deirgwaith, yr oedd gwir incwm wedi codi ryw hanner dros y cyfnod: camp ddigon canmoladwy.

Gwedda arddull teledu'r cyfnod - arddull fwy theatraidd a mwy cyfyng i'r elfennau hynny o'r ddrama sydd yn chwarae gemau theatrig di-gynulleidfa mewn twll bychan ynysig.

Bu Sulwen yn gweithio i Crosville am flynyddoedd gan dreulio cyfnod ym Mhorthmadog.

Gwahoddir pawb i fynd allan efo paent du i ychwanegu'r gair ILDIWCH i'r arwyddion uniaith Saesneg 'GIVE WAY' yn ystod y cyfnod gan fod y Swyddfa Gymreig mewn cyfnod o ymgynghori ynglyn ag arwyddion ffyrdd.

Dyma'r cyfnod pan gollodd Cymru gannoedd o'i phobl ieuainc ddisgleiriaf, y bechgyn a'r genethod a ddaeth allan o'n colegau a'n prifysgolion, ac a orfodwyd i fynd dros y ffin i Loegr i chwilio am swyddi am nad oedd gwaith ar eu cyfer yng Nghymru.

Y mae'n ddiamau mai yn nhemlau Angkor y claddwyd eu gweddillion ac y cedwid y cof amdanynt hwy ac am ogoniant eu cyfnod.

O ran rhyw, roedd mwy o ferched na dynion wedi darllen cylchgronau o fewn y cyfnod penodedig.

Gwelsom fod y Cyfrif Elw a Cholled yn adrodd canlyniadau gweithgareddau'r busnes yn ystod cyfnod o flwyddyn, a'r Fantolen yn dangos adnoddau a goblygiadau'r busnes ar ddyddiad arbennig.

Bun gyfrifol am sawl tacl allweddol yn ystod y cyfnod wedi i Charvis gael ei hel oddi ar y cae gan ganolwr nad oedd yn gweld pob peth a ddigwyddai o'i gwmpas.

Pe bai'r cyfnod gorffwys yn llai na deuddeng awr telir am bob awr y cyfyngir ar y cyfnod gorffwys fel pe bai'n or-amser.

Mae tîm Cymru nôl yn y Cwpan Dunhill ar ôl cyfnod hir allan o'r gystadleuaeth.

O gofio fod y mab yn cynrychioli gwedd ar y tad, nid yw'n syn nad oes sôn o gwbl yma am alar y fam (fel a geir mewn marwnadau i blant yn y cyfnod modern, megis awdl Robert ap Gwilym Ddu i'w ferch, a 'Galarnad' Dic Jones).

Er na chyhoeddwyd pryddest 'Mab y Bwthyn' gan Cynan hyd Eisteddfod Caernarfon ym 1921, mae'n rhoi hanes yr hyn a ddigwyddodd i filwr diniwed o L^yn o'r cyfnod pan ymuna â'r fyddin hyd at ei ymateb i'r gyflafan yn ffosydd Ffrainc.

Rwy'n credu fod y rhain yn egwyddorion digyfnewid, beth bynnag yw'r iaith a beth bynnag y cyfnod.

Nid oedd ganddo fawr o ddiddordeb mewn un bersonoliaeth ddynol, heblaw wrth gwrs am Rachel gynt, a hynny ond am un cyfnod byr.

Yn y dyddiau cynnar roedd y label yma yn tueddu i recordio deunydd ifanc, pop, gwerin a chanu protest a'r artistiaid mwyaf amlwg, o'r cyfnod cynnar, oedd Geraint Jarman, Meic Stevens, Edward H Dafis, Endaf Emlyn, Tecwyn Ifan ac, wrth gwrs, Dafydd Iwan, ei hun, a fu mor brysur yn canu.

Sut bynnag, teg yw awgrymu mai cyfnod tyngedfennol yn ei hanes ydoedd.

Os plaen a syml oedd tai cyrddau'r cyfnod, felly hefyd oedd amryw o'r pregethwyr.

Estynnwn ein cydymdeimlad mwyaf didwyll i Dilwyn yn ei alar, ac i aelodau'r teulu oedd mor dyner eu gofal dros y ddau drwy'r cyfnod anodd a thrist.

Gwelwyd newidiadau mawr yn y Gwasanaeth Prydau Bwyd yn ystod y cyfnod yma.

Ond o groniclo ei hanes yn ystod y cyfnod hwnnw fe geir mai'r hyn sydd bwysicaf yw, nid ei dylanwad politicaidd cyffredinol (oblegid bychan ydoedd) ond twf ei syniadau a'r modd y ceisiodd ei harweinwyr lunio a diffinio safbwynt ac agwedd Gymreig tuag at argyfwng y dydd.

'Stori o' - nid 'am' - mae'n wir, ond buasid wedi disgwyl darlun llawnach o dipyn o'r cyfnod.

Yn wir, dylai fod yn amlwg o'r ddogfen hon fod mwy i weledigaeth y Bwrdd o natur a lle'r iaith Gymraeg ar ddiwedd y cyfnod dan sylw na chynnydd yn nifer ei siaradwyr.

Ni fydd cyfnodau o orffwys rhwng dau gyfnod gwaith ar yr un ymrwymiad yn llai na deuddeng awr fel arfer, heblaw am achosion o argyfwng fyddai'n atal cwblhau'r gwaith a rhoddir ystyriaeth lawn i'r pwysau gormodol a allai fod ar yr Artist o ganlyniad i gwtogi ar y cyfnod gorffwys.

Mi allai gredu damcaniaeth newydd Seiciatrydd o Rydychen, mai dynion a ddechreuodd siarad gyntaf yn y cyfnod cyn hanes.