Oherwydd atgasedd y goludog ac adwaith Seisnig yn erbyn Lloyd George, pardduwyd y Cymry mewn cyfrolau fel Perfidious Welshman.

Gan fod Cymru wedi gwrthod cael senedd, 'roedd yn rhaid i'r 'Steddfod weithredu fel senedd i'r Cymry.

Roedd hygrededd yn nodweddu'r oes ac anwybodaeth ynglŷn â gwir hanes y Cymry a'r traddodiad barddol ar y pryd yn rhoi rhwydd hynt i hynafiaethwyr Cymru, Lloegr ac Ewrob chwedleua a rhamantu derwyddol a chynoesol.

Ofnai rhai Cymry y gallai bodolaeth yr iaith Gymraeg greu'r argraff nad oeddent yn gwbl deyrngar i Brydain ac i'r Llywodraeth Seisnig.

Efallai bod dylanwad gohebydd Cymraeg dipyn llai, ond dibynnu ar bwysau poblogaidd y mae ewyllys gwleidyddol i weithredu, ac mae llais Cymry yn llais pwysig yng nghôr y cyhoedd y mae'n rhaid i lywodraeth gwledydd Prydain wrando arno.

Darparodd hefyd ar gyfer y Cymry di-Gymraeg yn ei gylchgrawn arall, Wales.

A 'tydio ddim yn hiliol p'run bynnag, a 'toes yna ddim gwahaniaeth rhwng Cymry a Saeson - mi fyddai dweud hynny'n hiliol.

Dywedir iddi fagu hunan-ymddiriedaeth yn y Cymry.

'Roedd y pwyslais ar hynafolrwydd yr iaith yn rhan o gred ehangach, sef y gred fod i'r Cymry dras anrhydeddus, gogoneddus yn wir, tras y gellid ei olrhain yn ol i hanes Brutus yn dianc o Gaerdroea; 'ni, kenedlaeth y Bryttaniaid o oruchel fonedd Troia', yng ngeiriau'r croniclwr Ifan Llwyd ap Dafydd.

Mae rhaid cofio fod yma ddathliad arall sy'n llawer mwy priodol i'r Gwladfawyr - Gwyl y Glaniad, ar Orffennaf 28 i ddathlu glaniad y Cymry cyntaf ar y traeth ym Mhorth Madryn.

Gan mor rymus yw arferion cymdeithasol a gallu'r dosbarth breiniol i ddylanwadu ar y sawl a dybiant sy'n isradd iddynt, derbyniodd y Cymry Cymraeg y drefn hon heb fawr brotest.

Mae'r Ffrancwyr yn ei alw yn Yvain de Galles.' 'Beth am y Cymry?

Collodd Cymry ifanc yr hawl i waith yn lleol.

Ar y llaw arall y mae'r ymfudwyr yn fynych iawn wedi eu magu yn y gred mai rhan o Loegr yw Cymru ac mai bod yn amrwd ac anghwrtais y mae'r Cymry Cymraeg wrth fynnu siarad yr iaith.

Un o'r ddwy genedl y galwai'r Cymry am eu rhyddid yn y ganrif ddiwethaf oedd y Magyariaid, sef cenedl Kossuth.

Byddaf innau'n gofyn i mi fy hun yn aml: Sut y gall y Cymry fod mor ddi-hîd?

Aeth defnyddio Saesneg ym mhob cyfathrebu swyddogol yn gyfrwng i atgoffa'r Cymry o genhedlaeth i genhedlaeth na allent fwynhau ffafr y wladwriaeth ond i'r graddau yr oeddent yn dirmygu'r Gymraeg.

Bywyd y Cymry a ymfudodd i Benbedw ar dro'r ganrif a gyfleir yn I Hela Cnau Marion Eames - y fwyaf darllenadwy o'r holl nofelau hanes, a chan ei bod yn ymdrin a chyfnod y mae atgofion amdano wedi'u trosglwyddo'n deuluol i'r awdures, mae'n pontio rhwng y nofel hanes a'r nofel gyfoes.

Fy marn i yw mai'r hyn sy'n esbonio amrywiol gyfeiriadau ymchwil y Llyfrau Gleision yw bod y Llywodraeth, a chymryd pethau yn y modd symlaf posibl, yn awyddus i weld sut y gallai hi wella'i gafael ar ymddygiad y Cymry, ond fod Kay-Shuttleworth, ac efallai Symons a Johnson, yn awyddus i ddod o hyd i dystiolaeth ddigamsyniol dros sefydlu cyfundrefn o addysg wladol - ac nid i Gymru'n unig swydd.

Y mae tueddiad i ni anghofio mai grŵp bychan o blith trwch y gymdeithas yw aelodau'r mudiadau hyn a bod y rhelyw o'r Cymry Cymraeg o gyffelyb oedran yn cymdeithasu mewn cylchoedd gwahanol iawn nad ydynt o'r braidd yn dod i gysylltiad â'r diwylliant Cymraeg o gwbl yn eu cylchoedd hamdden.

Mae Cymru, felly, trwodd i'r wyth ola ond gynta bydd rhaid wynebu Seland Newydd yn Stadiwm y Mileniwm a fydd y Crysau Duon ddim yn poeni gormod ar ôl gweld perfformiad simpil y Cymry neithiwr.

Cyrff mewn parlyrau Sulaidd eu naws: roedd Cymry dechrau'r ganrif yn ddigon cyfarwydd â hynny.

Mae yna glybiau house, drum'n bass, garage a trance i enwi dim ond rhai, a dim ond rwan yr ydym ni fel Cymry yn dechrau dod yn gyfarwydd â rhai o'r enghreifftiau hyn yn ein mamiaith.

Nid yn herwydd eu cariad ati y traethasant ynddi, ond am mai drwyddi hi yn unig y gellid achub eneidiau'r Cymry, a oedd gan mwyaf yn uniaith.

Efallai bod y Cymry'n dechrau blino ar y brenhinoedd Seisnig.

Dywedodd un tyst wrtho fod y Cymry o'r bryniau a aeth i ymuno gyda Siartwyr Frost yn credu mai cyrchu Llundain oedd eu nod, ymladd yno un frwydr fawr ac ennill teyrnas.

Doedd y Cymry yn yr ardal lle y cafodd hi ei magu ddim yn gwrthwynebu tai haf, ac roedd nifer go lew ohonyn nhw o gwmpas: rhai'n perthyn i enwau cyfarwydd megis Mackintosh, Dunlop, a Rowntree, teuluoedd a oedd yn berchenogion ar geir crand a chychod hwylio.

Daeth mintai gymysg ohonynt i dueddau Caer ac ni wyddai'r Cymry druain sut yn y byd i'w hatal.

O'r Alban yr oeddwn i wedi dod i Rydychen, ac yr oedd pobl y gogledd wedi gofalu amdanaf Pe buasai raid i mi fel llawer Cymro arall, ddibynnu ar garedigrwydd fy nghyd Cymry wedi dod i Rydychen am gyfeillach a chyfarwyddyd,buaswn mor unig â hen frân gloff ar yr adlodd.

Jamie Baulch sydd wedi ennill brwydr y Cymry i gynrychioli Prydain yng Nghwpan Athletau Ewrop ymhen deng niwrnod.

Gwelodd Jean Paul Sarte, y Comiwnydd, bwysigrwydd difesur eu hiaith i bobl sydd dipyn yn llai niferus na'r Cymry, sef y Basgiaid.

Sefydlwyd Cymdeithas Cymry Birkenhead ym 1961 a byddwn yn cyfarfod bob yn ail Nos Lun drwy'r gaeaf yn Festri Capel Salem, Laird Street, Penbedw.

Ni bu angen i'r Cymry wenud hyn eriod; neu, fodd bynnag, yr oedd y rhan fwyaf ohonynt yn rhy falch o'u traddodiadau hwy eu hunain i ddymuno rhoi'r gorau iddynt a mabwysiadu dulliau a fenthycwyd o genhedloedd eraill.

Ac yr oedd addysg yn foddion pwerus iawn i ddyfnhau ymdeimlad y Cymry fod eu hiaith a'u diwylliant hwy'n bethau israddol.

Yn ogystal, mae angen hybu agweddau mwy cydweithredol ymysg Cymry Cymraeg cynhenid, dysgwyr, a'r di-Gymraeg.

Arferent fynd am dro, pan oedd y llanw'n isel, a cherdded hyd at yr ogofeydd lle glaniodd y Cymry cyntaf.

Rhoes y mewnlifiad trwm cyn ac yn fwy byth yn ystod y rhyfel bwysau llethol wrth gefn y broses Seisnigo yn yr ardaloedd diwydiannol, tra oedd y rhyfel ei hun yn dyfnhau Prydeindod y Cymry.

Nid ydynt chwaith yn gwahaniaethu rhwng y Cymry Cymraeg a'r rhai di-Gymraeg.

Fel yn achos pobloedd o bob rhan o Ewrop, bu America yn dynfa anodd ei gwrthsefyll i'r Cymry yn ystod y rhan gyntaf o'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, yn enwedig yn sgil datblygiad y diwydiannau dur a glo, a chwareli llechi ym Mhensylfania.

Ymddangosai pamffledyn Ieuan Gwynedd fel amddiffyniad wedi ei amseru'n berffaith i ateb ymosodiadau'r Dirprwywyr ar gymeriad y Cymry: 'Pe buasai yr Awdur yn gwybod pob gair a gynwysai yn adroddiad y Dirprwywyr', meddai'r Diwygiwr ym mis Ionawr, 'ni ysgrifenasai well ateb i'w cabldraethau ar wlad ei enedigaeth.

Cymry o wahanol rannau o'r byd yn son sut y byddan nhw yn treulio Dydd Gwyl Dewi eleni.

Trown gan hynny at y Cymry eu hunain, rhag bod brycheuyn yn llygad y Sais yn peri na welom y trawst yn llygad y Cymro.

Eisiau siarad â dyn yr oedd hi, dyn cymharol ifanc ddeng mlynedd yn ôl, a dywedai wrthyf, 'Mae hi'n unig yma, ac yr ydw i'n fed-up - yn union fel petai hi'n ferch ifanc heb oed, heb boints ar nos Sadwrn, yn defnyddio iaith a oedd yn gymhwysach i'r Chweched Dosbarth nag i Frenhines Llên y Cymry.

I'r Cymry wedi taith o dri mis, mae'n siwr ei bod yn olygfa ryfeddol.

Os ydi'r Capeli a'r Eglwysi mewn lle mawr fel Bangor neu Aberystwyth, er enghraifft, yn penderfynu uno, a bod y capeli Pentecostal, Efengylaidd, yn Saesneg eu hiaith, beth fyddech chi'n dweud wrth y Cymry Cymraeg?

Unwaith eto, roedd y Cymry wedi tanglo'u dillad isa' tros syniadau am burdeb a glendid.

Fe dybiwn i fod gan fwyafrif llethol y Cymry waed Seisnig ynddynt.

O leiaf fe fynnai, gyda'r proffwyd a'r meddyliwr praff hwnnw, fod yr iaith Gymraeg a'r patrymau diwylliannol sydd ynghlwm wrthi yn elfennau sylfaenol ym modolaeth cenedl y Cymry.

Mae Tîm Rygbi Cynghrair Libanus, fydd yn wynebu Cymry ar Barc y Strade nos yfory, wedi gwneud pedwar newid o'r tîm gollodd o 64 o bwyntiau yn erbyn Seland Newydd ddydd Sul.

Yn yr awdl mae un o'r delwau a geir yn Nhyddewi yn holi pererinion, ac yn gofyn a ydyw'r Cymry yn parchu eu hiaith o hyd ac yn gwerthfawrogi harddwch y wlad.

Daeth y Cymry, nad oedd neb yn rhoi unrhyw obaith iddyn nhw, o fewn hanner at greu y sioc fwya mewn unrhyw gamp erioed.

Y mae rhai, medd Sion Dafydd Rhys, 'a fynnynt doddi a difa holl iaith y Cymry, a chyfleu a dodi iaith y Saeson yn ei lle hi: yr hynn beth yssydd ymhossibl ei gwbl-hau a'i berpheithio, heb ddifa yn llwyr holl genedl y Cymry, a'i gwneuthur yn Seisnic'.

Yn ail, cynhaliwyd Gwyl Ddrama CYD yn Nolgellau, enghraifft wych o weithgaredd lle bu ymarfer ar y cyd rhwng Cymry Cymraeg a Dysgwyr dros gyfnod o wythnosau.

Erbyn hyn wrth gwrs, nid Cymry oddi cartref yw'r Archentwyr-Cymraeg sydd yma ond Archentwyr sydd yn dilyn calendr eu gwlad eu hunain.

Dros y blynyddoedd, fe fu rhai adrannau'n fwriadol yn peidio penodi Cymry Cymraeg.

Ni ddaeth y cyfryw beth i feddwl y Cymry.

Hyhi, yn ôl ei charedigion, oedd y maen clo ym mwa tegwch y Cymry.

Er bod Cymry Cymraeg yn ffurfio cyfran sylweddol o ddarllenwyr cylchgronau llenyddol Saesneg Cymru, fel yr Anglo-Welsh Review a Planet, ac er (neu efallai oherwydd) bod adran Saesneg gan yr Academi Gymreig, ychydig iawn o gydberthynas ac o gyd-drafod sydd wedi bod rhwng y ddwy lenyddiaeth.

Ond eto roedd y rhan fwyaf o'r Cymry yn tueddu i berthyn i'r Capel pan ddes i i Aberdaron.

Ni chawsai'r un gallu gweithredol ei gyflwyno i ddwylo'r Cymry.

Yng ngolwg yr arweinwyr Ymneilltuol, yr oeddynt, drwy ddifrio'r Cymry a'u hiaith, wedi gwadu hawl yr Eglwys ar eneidiau'r Cymry.

Nid oedd Gary'n perthyn i garfan y Cymry bellach.

Pam roedd cymaint o'r Cymry'n barod i gefnogi Owain Glyn Dwr; i fentro eu bywydau i ymladd dros yr arglwydd hwn o'r Mers, heb wybod fawr amdano?

Mae mabwysiadu polisi sy'n datgan mai Cymraeg yw cyfrwng addysg adran y plant bach yn hollol anhepgorol os yw Cymraeg y Cymry i'w chadw'n loyw.

Rhyw ganrif sydd er pan gafodd rhan sylweddol o'r Cymry y gallu trwy'r bleidlais i ddylanwadu ar gwrs gwleidyddiaeth.

Nid hawlio y mae nad oes elfennau eraill sy'n cyfrannu tuag at yr ymdeimlad cenedlaethol ymhlith y Cymry, eithr yn hytrach mynn y diflannai yr ymdeimlad a'r ymwybod hwnnw gyda diflaniad yr iaith.

Pan aeth y Cymry ati i ailddarganfod y Groegiaid, ymddengys iddynt adael hyn oll o'r neilltu gan amlaf, a cheisio gweld gwrthrychau eu hastudiaeth fel dynion meidrol, ac yn wir fel dynion tebyg i'r Cymry eu hunain ar lawer agwedd.

Credai'r gwirfoddolwyr mai dod ag addysg o dan ddylanwad yr Eglwys Wladol oedd nod y Llywodraeth, tra dadleuai'r garfan honno a oedd yn barod i dderbyn grantiau, fod y Cymry'n rhy dlawd i gynnal eu hysgolion a'u colegau eu hunain, ac y dylid manteisio ar y cymorth.

Hyd yn oed os yw'r syniad poblogaidd fod pedwar o bob pump o'r Cymry yn Anghydffurfwyr erbyn ail hanner y ganrif ddiwethaf yn gorsymleiddio'r sefyllfa, does dim amheuaeth nad oedd yna deimlad cryf ymysg y mwyafrif fod grym Eglwys Loegr yn rhywbeth y dylid ei wrthwynebu.

Pan ryddhawyd Word Gets Around gan Stereophonics nôl ym 1997, prin iawn oedd y gefnogaeth a roddwyd iddynt, a hynny gan y Cymry hefyd.

'I ba beth y gwnaed y Cymry?' , meddai'n guchiog rhyw dro, 'I durio y ddaear i'r Sais, a'i arbed ef rhag gweithio.' Loes calon iddo ef oedd gweld cynifer o Saeson yn ymgyfoethogi ar draul y Cymry, yn ysbeilio crombil y ddaear o 'frasder oesoedd' ac yn 'ddiwyd gasglu i'w llogellau gynnyrch trysorau ein gwlad'.

Hyd y gallaf i weld, yr oedd y Cymry huawdl yn rhy brysur yn cwyno am y trafferthion a gawson nhw i ffonio cystadleuaeth Cân i Gymru.

Yn waeth byth, roedd y Cymry yn barod i dderbyn hynny.

ch) Siarad am CYD mewn cyfarfodydd o ganghennau Merched y Wawr a chymdeithasau eraill er mwyn creu cysylltiad agosach rhwng Cymry Cymraeg a dysgwyr.

Yr arwisgiad hwnnw, yng nghanol bonllefau'r Cymry ac ymgreinio archesgobion ac esgobion ac arweinwyr yr holl enwadau crefyddol Cymreig, oedd yr awr dduaf yn y chwe-degau.

Dengys yr Athro yn ei lith pa mor wrthun oedd atgasedd afresymol rhai Cymry y pryd hynny at bopeth a ysgrifennid yn yr iaith Saesneg.

Yn fynych iawn fe gai Cymreictod y Cymry ei wasgu ohonynt gan amgylchiadau economaidd a chan y drefn addysgol.

O ran hynny, nid yw ysgolion Cymry'n dysgu'r disgyblion fod Gaeleg a Gwyddeleg yn gymaint rhan o batrwm diwylliannol amryliw Prydain â'r Gymraeg a'r Saesneg.

Yna, dan bwysau bygythiad yr Ail Ryfel Byd i fodolaeth cenedl y Cymry, mae'n mynegi ei safbwynt yn ddigamsyniol.

Fe wnaeth ef y rhain yn ieirll ar y Gororau nid yn unig er mwyn iddynt amddiffyn ei deyrnas ef ei hun rhag y Cymru ond hefyd er mwyn iddynt filwrio yn erbyn y Cymry a thrawsfeddiannu cymaint o'u tir ag a ddymunent neu ag a allent.

Ond gwyr y Cymry fod y gelyn yn fyddar yn y glust agosaf ato.

Pan ystyrir dyfodol yr iaith, mae'n amlwg bod yn rhaid wrth gymdeithasau bychain, megis hon yn Llanaelhaearn, i gadw'n diwylliant a'n llenyddiaeth ni fel Cymry yn fyw.

Er fod tlodi eithafol ymysg y bobl hyn, cafwyd croeso cynnes, ac o ddiddordeb arbennig i'r Cymry oedd gweld y prosiect dwyieithog ar waith mewn ysgolion.

Dywedir fod y gwr hwn, yn ei ddydd, yr un mor adnabyddus â Thwm o'r Nant, ein hanterliwtiwr mwyaf ni fel Cymry.

Cyfrol yn rhoi cipolwg ar fywyd a chyfraniad Cymry o bwys.

Ni all y Cymry wneud unrhyw benderfyniad ynghylch bywyd Cymru.

Ceid Cymry ymhlith lladmeryddion y syniadau radicalaidd - pobl fel Richard Price, Morgan John Rhys,Tomos Glyn Cothi, David Williams a David Davies, Treffynnon.

Y mae'r Cymry Cymraeg yn gallu dirnad sut beth yw bod yn Sais ond ni all Sais ddirnad sut beth yw bod yn Gymro Cymraeg.

(Mae hynny'n bwysig i ni'r Cymry).

Unwaith eto, dod ag erchyllterau dyn i sylw'r Cymry oedd y rheswm dros fynd i Kampuchea (Cambodia) - gwlad a gafodd ei hanwybyddu a'i hynysu am bron i ugain mlynedd gan y Gorllewin.

Mae geiriau Gruffydd Robert, wrth gwrs, yn enwog iawn: 'E fydd weithiau'n dostur fynghalon wrth weled llawer a anwyd ag a fagwyd im doedyd, yn ddiystr genthynt amdanaf, tan geissio ymwrthod a mi, ag ymgystlwng ag estroniaith cyn adnabod ddim honi.' A dyma Sion Dafydd Rhys yntau yn mynegi'r un pryder: 'Eithr ninheu y Cymry (mal gweision gwychion) rhai o honon' ym myned morr ddiflas, ac mor fursennaidd, ac (yn amgenach nog vn bobl arall o'r byd) mor benhoeden; ac y daw brith gywilydd arnam gynnyg adrodd a dywedud eyn hiaith eynhunain' - ac ymlaen ag ef i ddiarhebu'r cyfryw bobl mewn iaith braidd yn rhy liwgar i'w dyfynnu yn gysurus yn Hebron Clydach!

A yw hyn yn golygu ei fod yn awyddus i'r Cymry Cymraeg gael ymreolaeth?

Bu'r flwyddyn a aeth heibio yn un gofiadwy i genedl y Cymry: agor y Cynulliad Cenedlaethol a, llai na deuddeg mis wedyn, ymddiswyddiad dramatig y Prif Ysgrifennydd Alun Michael; y gêm agoriadol yn Stadiwm y Mileniwm ac, wrth gwrs, Cwpan Rygbi'r Byd a drodd Caerdydd yn un parti mawr ar ddiwrnod y gêm derfynol.

'Roedd hyder a gobeithion y Cymry yn isel ar ddechrau'r wythdegau.

Yn ôl y garfan Ymneilltuol, yr oedd yr Eglwys wedi peidio â bod yn Eglwys i'r Cymry oherwydd iddi wrthod darparu gwasanaethau yn Gymraeg.

Un esboniad ar y wedd hon ar y nofel (ar wahan i ysgogiad cychwynnol amodau cystadleuaeth yr Eisteddfod Genedlaethol, a ofynnai am nofel yn ymdrin a thair cenhedlaeth) yw hoffter y Cymry o hal achau, yr ymhyfrydu mewn tylwyth mawr dyrys.

Nid oes dystiolaeth fod gan Richard Price, un o'r Cymry mwyaf a faged yn yr iaith, ddim i'w ddweud wrth Gymru na'r Gymraeg.

Mudiad yw hwn, yn ymgorffori Undeb y Cymry ar Wasgar a sefydlwyd yn 1948, sy'n creu a chynnal dolen gydiol rhwng Cymru a phobl o drâs Gymreig a chyfeillion Cymru ym mhedwar ban y byd.

Ac nid hanes Cymru yn unig, ond y modd y mae'r Cymry wedi newid o safbwynt eu ffordd o feddwl.

Ym mrwydr Nadolig y sinemau, rhwng Grinch ar 102 Dalmatians, maen debyg mair cwn a ddylair Cymry eu cefnogi.