asesu, cofnodi a chyflwyno adroddiadau - ei ddefnydd i godi safonau cyrhaeddiad ac i gynllunio gwaith newydd; ei gymedrolrwydd mewnol i sicrhau bod disgyblion yn cael eu gosod yn gywir ar y lefel neu gyfnod yn y Cwricwlwm Cenedlaethol y maent wedi'i gyrraedd; ac i ba raddau y mae system yr ysgol yn cynnig trefn asesu drwyadl, ddibynadwy a pharhaus ar gyfer pob disgybl ym mhob un o Dargedau Cyrhaeddiad y Cwricwlwm Cenedlaethol.

Gwyddwn eu bod yn cuddio pethau oddi wrthym ni, y plant, ond ni pheidias yn fy ymchwil i ddod at y ffeithiau, a rhaid i mi gyfaddef i mi gael cryn gymorth gan fy modryb, Bopa Jane, chwaer fy mam, a oedd yn ddibynadwy ei gwybodaeth ac yn ddiflewyn ar dafod yn ei datguddiadau o'r ffeithiau.

Dywedodd wrthyf fod rhywun wedi rhoi ar wybod iddynt, hynny yw, i Mrs Thatcher, mai fi oedd y person allai roi gwybod iddi a oedd dyn neu ddynes trin gwallt weddol ddibynadwy yn Llandudno.

Gwnaethpwyd hyn yn wreiddiol er mwyn sicrhau ffynhonell ddibynadwy o fwyd yn sgil y profiad, yn ystod ac ar ôl yr Ail Ryfel Byd.