Ac ail-ddatganwyd egwyddorion sylfaenol Cymdeithas yr Iaith mewn cynnig gan Angharad Tomos a Dafydd Morgan Lewis, sef bod Cymdeithas yr Iaith yn fudiad sosialaidd, ei bod yn fudiad di-drais sy'n credu mewn heddychiaeth ymosodol ac yn cymryd cyfrifoldeb am ei weithredoedd.

Effaith y temtiad oedd peri i Iesu ymgymryd yn hollol agored yng ngŵydd ei ddilynwyr ag anturiaeth y chwyldrowr di-drais.

Fe fyddai Cymdeithas yr Iaith ynghyd â llu o fudiadau di-drais eraill yn syrthio'n dwt i'r categori yma.

Deilliai'r achosion Gwyddelig fynychaf o gwerylon yn ymwneud â thir a deiliadaeth, neu drais a gyflawnid yn ystod cynhenna parhaus, weithiau dros genedlaethau lawer, rhwng dau deulu.

Mae'n annog pob pennaeth heddlu i sefydlu polisi%au cynhwysfawr a'u gweithredu, fel y bydd eu holl swyddogion yn sicrach o'u safle pan elwir hwy i sefyllfa o drais yn y cartref.

Oni lwyddwn ni drwy dulliau di-drais grymus, bydd eraill yn troi at ddulliau trais.

Addysgu a hyfforddi aelodau'r Blaid yn ei pholisi a'i dulliau o weithredu oedd yn bwysig yn awr Mabwysiadodd y Blaid ddulliau cyfansoddiadol a di-drais o weithredu, ac addysgodd ei haelodau i ddefnyddio'r dulliau hyn i gyflwyno ei pholisi a'i neges i'r etholwyr mewn etholiadau lleol a seneddol.

Dichon nad oes cefnogaeth sylweddol i'r cynlluniau hyn yn Iwerddon ac y mae'r blaid yn dioddef oherwydd ei hamharodrwydd i gefnu ar drais.

Realiti'r sefyllfa yw bod na fesur yn cwblhau'r camau olaf yn Nhŷ'r Cyffredin ar hyn o bryd a all labelu pob un aelod o Gymdeithas yr Iaith yn derfysgwyr, ynghyd ag aelodau nifer fawr o fudiadau protest di-drais cyffelyb.

Ffurfiwyd Llwybr Llaethog nôl ym 1986 pan ryddhawyd eu sengl gynta, Dull Di Drais, ar label Recordiau Anrhefn.

Tra bu i rai o leisiau amlycaf yr adain chwith megis Gudrun Ensslin ac yn ddiweddarach Ulrike Meinhof droi at drais, yr ateb i eraill oedd ffurfio celloedd unigol lle dôi criw bach at ei gilydd i drafod theori chwyldroadol.

Yn ei ffordd ddi-drais, dieiriau, dysgodd hi i ffrwyno ei hofnau : gosododd ei stamp ei hun ar ei chymeriad ac ar eu ffordd o fyw.

Ac megis y rheibiodd Pluto, Perseffone, drwy drais yr enillodd tad Culhwch ei wraig, sef llysfam ei fab.

Efallai eich bod chi dan yr argraff eich bod yn aelod o fudiad pwyso oedd yn defnyddio dulliau o weithredu uniongyrchol di-drais.

Yn negyddol golyga frwydro di-drais.

Ceir enghraifft o hynny ym Muchedd Padarn lle y dywedir fod Arthur yn eiddigeddus o wisg arbennig a oedd gan y sant ac yn ceisio ei dwyn oddi arno trwy drais.

Ers ugeiniau o flynyddoedd ni roes y drefn dreisgar fawr o gyfle iddynt ddatblygu dinasyddiaeth Gymreig; a thrwy eu blynyddoedd yn yr ysgol, ac wedyn yn y byd y tu allan fe'u gorfodwyd gan drais seicolegol gorthrymus i gredu mai Prydeinwyr oeddent yn gyntaf a Chymry yn ail sâl.

Eithr y mae'n amlwg nad oedd hyd yn oed disgyblion agosaf Iesu yn barod i fentro gydag ef yr holl ffordd ar y dulliau eraill - dulliau'r deyrnas, dulliau'r rhai addfwyn, y rhai pur o galon, y tangnefeddwyr, y dulliau y gellir eu galw, yn eu gwedd negyddol, yn 'ddulliau di-drais'.

'Rhaid i ti brofi dy hun yn ddyn, trwy deg neu trwy drais.' 'A sut y byddwch chi'n gwybod os bydda i wedi llwyddo?' Pryder ac nid dewrder a barodd iddo ofyn y cwestiwn.

A gwaith costus yw sefyll fel gwrthwynebydd cydwybodol yn amser rhyfel, neu ymuno mewn protestiadau di-drais yn amser heddwch.

I fwy o saethu, mwy o lofruddio, mwy o drais.

Ar lwyfannau'r cylchgronau Cymraeg bu pobl fel SR a Thomas Gee yn gweiddi'n groch yn erbyn gorthrymderau o bob math, ond dull y brotest ddi-drais a ffefrid gan lawer (hyd yn oed David Rees 'y cynhyrfwr').

I Brandon yntau, Selotiaeth yw'r allwedd i weithgarwch Iesu ac ymwrthyd â'r ddelwedd o dangnefeddwr di-drais.

mewn cyfarfod cyhoeddus yn nhref Abertawe yn ystod yr Ysgol Haf, dangosodd beth y byddai'r penderfyniad yn ei olygu mewn disgyblaeth i ymladd brwydr ymreolaeth drwy ddulliau di drais.

Go brin i'r terfysgoedd fod yn ddi-drais, fodd bynnag, oherwydd ai pethau'n reit boeth yn yr arwerthiannau a gynhelid ar ol atafaelu eiddor rhai a wrthodai dalu'r degwm.

"Perffeithrwydd yw nod yr eilradd" "Rhyw y Sais, drais a lladrad." "Mae awgrym yn creu; mae gosodiad yn lladd." "Y lleiafrif sydd wastad yn iawn." "Bydd yn ymarferol - mynna'r amhosibl." ac un arall, sy'n addas iawn siŵr o fod: "Gwae chwi pan ddywedo dyn yn dda amdanoch."

i ofalu eu bod yn diogelu'r llinell fain, frau, a gwan i'r golwg, sy'n gwahanu amddiffyniad oddi wrth drais, a'u rhybuddio mai gwladgarwyr ac arwyr ydynt tra byddont ar y naill ochr i'r llinell ond eu bod yn troi'n llofruddion unwaith yr ânt drosti i'r ochr arall ?

Yn ei hanfod, cenedlaetholdeb diwylliannol yn hytrach nag annibyniaeth wleidyddol y dymunai ef i'r blaid newydd fabwysiadu - awgrymodd y gallai annibyniaeth wleidyddol awrain at drais a gormes.

Cofnodir miloedd o achosion o drais yn y cartref gan yr heddlu bob blwyddyn - cyfartaledd fechan o'r rheini sy'n ceisio cymorth, fel arfer wedi iddynt gyrraedd pen eu tennyn ar ôl dioddef y naill ymosodiad ar ôl y llall.

Roedd gan Llewellyn fwy o ddiddordeb ym mrithluniau pobl am y gorffennol nag yn yr hyn a ddigwyddodd mewn gwirionedd, ac oherwydd hynny, efallai, fe lwyddodd ef i greu darlun mythaidd o gymdeithas, yn gymysgfa o drais a haelioni, o dlodi a dioddef a brawdgarwch, a fu'n faeth i lu o ddehonglwyr ar ei ol, mewn rhyddiaieth ac mewn cerdd.

Ond nid oedd ar unrhyw adeg am weld plaid wleidyddol gwir Gymreig yn cau'r drws ar y posibilrwydd o weithredu'n aghyfansoddiadol ddi-drais.

Fedra i ddim llai na chredu fod profiad aelodau Sinn Féin o weld mudiad di-draisyn ennill hawliau ieithyddol a chydraddoldeb diwylliannol i siaradwyr wedi mynd peth o'r ffordd i ddangos iddynt nad oes raid wrth drais i ennill bob amser.

Mae aelodaeth o'r grŵp Heddlu a'r Gyfraith yn agored i bob menyw yn y mudiad sydd am gymryd rhan yn bennaf mewn dwy agwedd ar waith CiF ymgyrchu ar yr naill law, a hyfforddi Heddluoedd Cymru ar y llall, gan geisio hyrwyddo gwell dealltwriaeth o sefyllfa anodd a pheryglus dros ben, menywod a phlant a beryglir gan drais gan yr union berson ddylai fod yn eu hamddiffyn.