Cofiaf i mi sylwi y bore hwnnw fod rhai o'r plant yn y dosbarth wedi eu gwisgo yn hollol yr un fath â'i gilydd - pedwar neu bump o fechgyn yn f'ymyl mewn siwt lwyd, dywyll, hynod o blaen, er yn lân, a rhai genethod mewn siwt o'r un lliw a defnydd, a'r un patrwm â'i gilydd yn union, gyda ffedogau gwynion, llaes a dwy lythyren wedi eu stampio arnynt.

Fe ddaeth gwth o wynt nerthol o rywle ac aeth yr awyr yn dywyll.

Roedd y cwbl yn olau ac yna'n dywyll am yn ail.

Ond oherwydd ei bod hi'n dywyll, bu'n rhaid craffu i weld golau'r llong ar y môr yn y pellter, ond tybiai sawl un ei bod yno.

Cyfeddyf hi 'fod ynddi bethau sy'n dal yn dywyll i mi, er pob ymdrech i'w deall yn iawn' ac meddai Gwenallt gynt, 'mae symboliaeth ei soned 'Mabon' dipyn yn dywyll i mi'.

Ond roedd yntau wedi derbyn ers blynyddoedd lawer, heblaw Duw a'i angylion, fod yna ysbryd arall, yn syrthiedig ac yn dywyll aflan, ond yn wir.

"Cymrwch," medda fi, "fy mod i allan ar noson dywyll, a bod yna rywun yn intyffirio hefo fi - rhyw hen genod drwg neu rywbath felly - caniata/ u fy mod i'n gallu cadw fy nwylo i mi fy hun, mi fydda i'n chwythu hon, ac os y clywch chi hi, mi fydda i'n disgwyl i chi olwng pob dim a rhedag ata i."

Yn olaf, bwria defnyddio ffilm fel ffilm, sef ei dangos trwy ddefnyddio taflunydd mewn ystafell dywyll gyda'r broblemau mecanyddol a'r traul a ddaw yn.

Fy rheswm dros ddibynnu ar y plu yma yw fod yr Arian Glas yn bluen oleu a'r Ceiliog Hwyaden Corff yn dywyll Beth bynnag fydd amgylch lliw gwiniadau'r tywydd a ffansi'r sewin mae'r ddau ddewis nawr gennyf ar yr un blaen llinyn.

Mae ffordd dda o ddarganfod a yw defnyddiau yn dryleu ai peidio.Disgleiriwch olau o fflachell mewn ystafell dywyll.

Roedd hi'n dywyll yn y cefn heb ddim ond y sach i gadw cwmni iddo.

Roedd gan yr hogiau lenni du bits ar eu ffenest: syniad gwych Dad oedd yn bwriadu defnyddio'u llofft yn stafell dywyll i ddatblygu lluniau rywbryd, ymhen tuag ugain mlynedd, ar ôl iddyn nhw adael cartre.

Yr oedd wedi trefnu cyrraedd cartref rhyw ffrindiau iddo y noson honno, ond ofnai y byddai hi wedi mynd yn dywyll ac yn hwyr cyn iddo wneud hynny.

Gwnaeth stafell dywyll iddo'i hun yn y seler y tŷ lle y cedwid y glo ac y gwneid cwlm i'r roi ar y tan.

A hithau mor dywyll a chanhwyllau'n goleuo, edrychent yn eu lifrai gwynion fel y côr o angylion gynt.

Fe'i dallwyd hi am ennyd gan oleuni'r bore bach yn ffrydio, yn wyrthiol bron, i mewn i'r gegin dywyll.

dywyll a'i olwg ddwys, â'r chwarelwr, rhyw olwg galed sydd arno fel y garreg y mae yn ei gweithio.

Mae ongl yr eglwys ychydig yn wahanol yn yr un ffordd - cornel dywyll y tu ôl i'r eglwysi yn goleuo at yr ochor arall a gwyrdd llachar y gwellt o flaen y ddwy.

Ar y gorwel, y tu draw i amlinell dywyll y bryniau, gwelai olau cyntaf y wawr yn torri.

Erbyn hyn, os oes dau neu dri o dai yn weddol agos at ei gilydd ar fin y ffordd, mae'n rhaid cael lamp drydan i gneitio drwy'r nos ar ddrysau caeedig a ffordd ddidramwy, ac y mae goleuadau'r man bentrefi'n llewyrch melyn yn yr awyr dywyll.

Roedd heb sachau digon budr o boptu iddyn nhw ar y dechrau, a'r lle'n llwyd dywyll.

Yr oedd ei chroen braidd yn dywyll.

Ffynnai ofergoelion am ysbrydion, canhwyllau cyrff a bwgan ymhob rhyw gornel dywyll...

Mae'r golau hwn yn amharu ar nifer y ser y gallwn eu gweld (yn yr un modd ag y mae golau'r ystafell yn eu rhwystro rhag weld pethau tywyll y tu allan pan edrychwn allan o ystafell gyda'r nos.) Dywedwn fod golau'r lleuad yn effeithio ar ddisgleirdeb yr awyr, neu ar ba mor dywyll yw'r awyr.

Daeth yntau yno, dyn bychan, bywiog, yn gwisgo sbectol drom, a chanddo farf frown dywyll o gylch ei wyneb, ac yn gwenu'n siriol wrth ymddiddan â Mam.

Ewch i ystafell dywyll a syllwch arnoch eich hun mewn drych.

Petai'r haul yn sydyn yn ffrwydro, buasai'n planed ni yn dywyll fel y fagddu wyth munud yn ddiweddarach, a buan iawn y byddai'r tir a'r mor yn oeri.

Williams Pantycelyn sy'n dod drymaf o dan yr ordd am sôn yn ei farwnad ar ôl Howel Harris am Gymru "gynt yn gorwedd mewn rhyw dywyll farwol hun, Heb na Phresbyter na 'ffeiriad nac un Esgob ar ddihun".

Dim byd ond wal gerrig!' Doedd hynny ddim yn hollol wir, achos roedd yna ffenestr fach fel agen saethu, oedd yn gadael rhyw lafn main o olau i mewn i'r 'stafell dywyll.

Gwelwn yma yr ochr dywyll i'r hyn sydd yn digwydd yng nghefn gwlad gyda'r ffermydd yn cael eu torri, y colli cydweithrediad cymdeithasol a thrwy hynny rhyw ddiflastod yn ymlusgo i mewn i beth mae llawer yn gredu yw'r ffordd delfrydol o fyw.

Sleifiais i fyny i ystafell yr athrawon, ac eistedd mewn cornel dywyll y tu ôl i'r drws.

'Un noson dywyll, stormus, mae rhyw ūr parchus yn teithio adref yn ei gar, ar hyd lôn brysur ac yn gweld merch ifanc yn ffawdheglu.

Oedwch yn y tangnefedd tawel ar brynhawn o aeaf fel y gwnaethom ni, i weld yr haul yn suddo'n belen eirias dros benrhyn Llyn, mynyddoedd yr Eifl yn borffor dywyll, a'r eira'n eisin pinc ar gopaon Eryri.

Mi es i â lamp gen i, achos roedd hi'n dywyll yn y dowlad, a hefyd mi fyse wedi hen dywyllu cyn bo fi 'nôl.

Ac felly deuthum i Fangor dywyll iawn.

Yr oedd Thomas Parry yn dymuno cadeirio Euros Bowen, ond yr oedd yn rhy dywyll gan y ddau feirniad arall.

Agoriad yw'r gannwyll mewn gwirionedd, gan fod y tu mewn i'r llygad yn dywyll.

Amrywiai'r ysgolion hyn yn ddirfawr o rai gweddol dda i rai a gynhelid mewn ystafell fechan dywyll gan hen wraig a wyddai efallai air neu ddau o Saesneg, ac o'r herwydd yn cael ei chyfrif yn ysgolhaig.

er cymaint fy mharch tuag at perego fel blaenasgellwr rhaid dweud mai ar yr ochr dywyll y mae ar ei orau ac y mae cryn amheuaeth yn fy meddwl i am ei ffitrwydd gan na chwaraeodd ond un gêm i lanelli ers ei anafu.

Mae ystyr y gair Ceint yn dywyll iawn.

Gan fod yr ystafell yn dywyll, mae'r gannwyll yn agor led y pen er mwyn gadael cymaint o oleuni ac sydd modd i ddod i mewn.

Crrig du oedd ar wely'r afon a'r dw^r yn dywyll iawn.

Roedd hi'n dywyll, yn bygwth glaw ac mae milltir yn gryn ffordd i gerdded dan bwysau horwth o beiriant recordio.

A dwi'n amau dim bod coelio hynny yn beryclach na chyfarfod DML ar noson dywyll wrth weiddi nad oes angen Cymdeithas yr Iaith bellach.

I gychwyn mae Harri'n pwyntio bys at wendidau ei dadleuon, ond yn fuan iawn, ac yn gymharol ddibaratoad, mae Harri'n eu llyncu - nid oherwydd cadernid y dadleuon a gyflwynir, fe awgrymir, yn gymaint ag oherwydd cyfaredd dwy lygad dywyll Gwylan!

Dychmygwch am eiliad eich bod yn annerch rali o blaid 'Achub Ciwcymbyrs Coch Prin Powys' - dim problem yn fanna, tan i chi sylweddoli fod Dafydd Morgan Lewis - yr arch derfysgwr - yn llechu ynghanol y dorf yn ei sbectol dywyll, ei farf ffug a'i falaclafa du.

"Rydym ni'n delio gydag ochr dywyll cymdeithas.

A 'da chi ddim wedi talu'ch ffer 'chwaith.' Fel roedd William Huws yn croesi'r cae, a'r hen hwch yn igam-ogami'i rhyddid newydd, clywodd swn traed cybiau'r sêt gefn yn trybowndio i lawr grisiau'r bus dan siantio'u gwrthryfel dros y wlad dywyll, agored.

"Bombacha% a "boots" duon, cot dywyll, het ffelt ddu a hances sidan wen am eo wddf.

Craffodd Myrddin drwodd i'r ystafell nesaf, oedd hefyd yn dywyll a moel, ond doedd dim golwg o neb ynddi.

Roedd hi'n dywyll tu allan nawr a sylweddolodd ei fod wedi treulio prynhawn cyfan arall yn y gorffennol gyda'i atgofion.

A bu optimistiaeth gynhenid Curig Davies yn foddion i gynnal ysbryd ei bobl mewn dyddiau hynod dywyll.

Yn awr, rydym allan yn y wlad eto, ond y mae hi ymron yn rhy dywyll bellach i mi fedru gweld mwy na chysgodion yn symud o gwmpas y caeau.

Yn y gweithdy y llunnid yr olwynion; 'roedd yn rhaid cael cyflenwad da o olau, ac os byddai'r diwrnod yn dywyll, 'roedd y rhwystrau'n fwy.

Hen ūr oedd yno, wedi ei wisgo mewn mantell dreuliedig ac arni gwcwll dywyll.

'Roedd hi'n dal yn dywyll, ond nid yn rhy dywyll iddi fedru gweld i nôl y bocs beicarb o'r drôr isaf yn ei llofft.

Ni chymerai i ystyriaeth yr ochr dywyll i natur dyn na dyfnder gwreiddyn y drwg sydd ynddo.

Tydi'r peth ddim yn naturiol, gweld enillydd y bara ar y clwt; mae'n gwbl groes i'r graen, er gwaethaf y ffaith fod llawer yn yr oes dywyll hon wedi troi'r byrddau a'r gūr yn mynd yn ūr-tū a'r wraig yn mynd allan i weithio!

Dyn o daldra ychydig mwy na'r cyffredin ydoedd, wedi ei wisgo mewn côt laes dywyll.

Aeth i ben y gadair i edrych allan drwy'r ffenest fechan ond yr oedd yn rhy dywyll iddo weld dim ond y sêr rhwng brigau'r coed.

Mae'r tŷ'n edrych dipyn yn - yn - dywyll am 'i bod hi'n dechreu nosi ac am 'i fod e lan fanna ar ben y graig.

Ac eto, y tu allan i'r stribedi culion o olau trydan a ddihangai rhwng y llenni duon dros y ffenestri, roedd y byd mawr yn dywyll a dieithr, yn llawn ofnau am yr hyn a ddeuai yfory drwy law'r postman am hynt a helynt plant y plant a aeth i ffwrdd i Affrica, i'r Dwyrain Pell ac i bob man lle ceisiai Prydain Fawr ddal rhyw afael ar ei thiroedd ar hyd a lled wyneb y ddaear.

'Roedd ei ffugenw, 'Un wedi iddi fyned yn nos arno', bron yn hwy na'r gerdd ei hun: Tremiaf, mi ganaf i'r gwyll - Myn diaw, y mae yn dywyll!'

Nofel ddirgelwch a chomedi dywyll mewn un.

Dynes dywyll a thew ac amhrydweddol oedd y fenyw-ddweud-ffortiwn a ffrog laes hir amdani fel sydd i fod.

A'r pryd hwnnw y codai ar ei union ac y chwiliai am ei wn, ac er ei bod hi mor dywyll, fe ai ef at ddrws y tŷ, ei luchio'n agored, a saethu'n gib-ddall i'r gwyll hir.

Ar noson dywyll, yn enwedig yn yr haf, mae'n bosibl gweld y Llwybr Llaethog yn ymestyn ar draws yr awyr o un ochr i'r llall.

Rhaid oedd wynebu'r deg milltir o daith ol a blaen er bod y nos yn dywyll a gaeafol.