Aeth hi ag ef i'r gegin a gellir dychmygu syndod y gŵr parchus, ac yn wir ei sioc, pan ddangosodd y wraig iddo y gwydr deuben a ddefnyddir i amseru berwi wy - ond un mwy lawer na hynny - yn llawn o lwch llwyd.

Credant hwy fod yr ymdrech a wnaeth i ddiwygio'r drefn ar fin methu'n llwyr oherwydd ei fod ef yn rhy gaeth i'r hen sustem gomiwnyddol.

Ef a roes fawredd i ymgyrch Cymdeithas yr Iaith yn erbyn gwarth arwisgiad y tywysog Charles yng Nghaernarfon, seremoni, fe wyddom heddiw, a wthiwyd ar eu gwaethaf ar y teulu brenhinol Seisnig gan Swyddfa Gymreig y Blaid Lafur er mwyn lladd cenedlaetholdeb Cymru.

Ef oedd awdur rhaglen ymarfer, Building the Classic Physique the Natural Way a bun hyfforddi llanciau ifanc yn y grefft gan gredu y byddain fodd i'w helpu wrthsefyll temtasiwn cyffuriau.

amcanion y gweithgarwch, a nodi at blant o ba oedran a gallu y cyfeirir ef nodiadau ar y drefn a ddefnyddiwyd a sylwadau ar anawsterau tebygol wrth ymdrin â'r plant a'u deallusrwydd trefniant a dosbarthiad y cyfarpar sampl o ganlyniadau a gafwyd wedi eu trin yn fathemategol briodol cyflwyniad o luniau, graffiau, sylwadau, etc.

Ei weled fe cyn gweled y John arall a wneuthum i, a'i wir adnabod ar ôl methu clywed ei oslef arbennig ef yn llais y llall.

Efo oedd organydd eglwys y plwyf yno, ac 'roeddwn yn ddigon ffodus i gael ei adnabod a'i glywed wrthi'n canu'r piano yng nghartrefi rhai o drigolion Y Waun yn ogystal ag yn ei gartref ef ei hun.

Cofiaf fel y byddai yn adrodd am ei dad yn gofyn bendith cyn bwyd ac fel y byddai ef a'i frawd Morgan yn gorfod aros adref ar yr yn ail sul.

Ef yn alto a minnau'n soprano, er na fyddai sicrwydd y byddem yn cadw at ein llinell gerddorol o gwbl.

Ceir ystadegau yn adroddiad y Comisiwn Datgysylltiad (fel y gelwid ef yn ddigon hwylus) ar gyfer y gwrandwyr ond rhybuddir ni na allwn ddibynnu arnynt.

Bu Henry Jones fyw'r rhan fywaf o'i oes trwy gyfrwng y Saesneg, ond ni wybu ef erioed amau ei Gymreigrwydd nac amau beth oedd ystyr bod yn Gymro.

Ag yntau'n un o arweinwyr blaenllaw Prydain, sefydlodd Richard Hickox y City of London Sinfonia ym 1971 ac ef yw ei Chyfarwyddwr Cerddorol.

A does dim sicrwydd ei fod ef yno chwaith.

"A phan oedd efe eto ym mhell oddiwrtho, ei dad a'i canfu ef."

Bydd y plentyn yn sylweddoli hefyd, gydag amser, bod yr hyn sy'n gymeradwy yn newid fel y bydd yn aeddfedu ac yn datblygu fel defnyddiwr iaith wrth i'r rhai sy'n ymwneud ag ef deilwrio eu disgwyliadau yn ôl yr hyn a wyddant am natur eu hyfedrwydd.

Brefodd y llall naw gwaith a holltodd y graig nes ei gwneud yn haws iddo ef gludo'r llwyth.

Ac iddo ef ni all fod tyndra rhwng gwyddoniaeth a ffydd.

Fel yr oedd hi'n digwydd, nid oedd ganddo gynlluniau ar gyfer y noson heblaw twtio dipyn ar yr ardd, ond fe allai ef fod wedi trefnu if ynd allan efo'i wraig neu i gyfarfod cyfeillion - wedi'r cwbl, fe fyddai llawer o bobl yn mynd allan ar nosweithiau Sadwrn.

Erbyn y cyfnod, hwn, wrth gwrs, er bod y traddodiad llafar yn ffynnu o hyd, ochr yn ochr ag ef daeth y testun ysgrifenedig yn fwyfwy cyffredin a phwysig, yr hyn a olygai datblygiadau newydd yn natur y testun naratif a'i dechnegau.

Bu ef mewn amryw longau, rhai yn llwglyd, fel yr ydym wedi clywed sôn amdanynt, ac eraill â bwyd da a dywaid fod pob un o longau rhyw gwmni yn cael enw da am fwyd.

Beth bynnag, mae Blair yn gwybod y gall ef adfer ei boblogrwydd trwy foddir tabloids yn fuan iawn â lluniau neis, cwtsi-cwtsi-cw, ohono fo a Cherie ar Babi Blair newydd.

Crwydro o gwmpas y ffair, felly, a wnai ef, arogli'r sŵn, a lled gyfarfod a hwn a'r llall, heb dorri'r un gair a neb yn iawn, megis mewn sioe amaethyddol.

Bu amser pan wyddent beth oedd y naill a'r llall yn ei feddwl a'i deimlo, a phryd y gallai siarad yn agored ag ef.

Dymunai gyfleu agwedd ar realiti nas gwelir ar wyneb pethau - agwedd sydd yn ddigon hawdd i ddyn ei chuddio rhagddo ef ei hun gan ei gwthio ymhell tu hwnt i gyrraedd meddwl.

Brithir ei atgofion a'i fyfyrdodau gan gyfeiriadau at arwyr Iwerddon, yn enwedig wedi iddo ganfod fod carcharorion o Wyddyl wedi bod yn yr un gell ag ef o'i flaen.

Cyn hir dechreuodd ysgrifennu'r llyfrau hynny a ddaeth yn rhan mor ddiddorol a phwysig o ryddiaith lenyddol Gymraeg, llyfrau gŵr dysgedig o lenor yn ysgrifennu ar gyfer y genedl fach y cododd ef ohoni.

fe'i hanner addolwn ef ar bwys ei ddiwylliant.

Daeth anrhydedd a chlod i ran cerddor ifanc o Lanfairdechan, sef John Williams, mab Mr a Mrs Leslie Williams, Tegla, Bangor, ac ef a gyfansoddodd um o'r Carolau.

Am y bardd, roedd ganddo ef hynafiaid wrth y llath, gyda thraddodiad hir a disgyblaeth fanwl yn gefn iddo.

Doedd neb yn mynd i ymweld ag ef.

Bob tro y gwelid ef, byddai ganddo lyfr yn ei law.

Digon iddo ef oedd cyfuno'i ddamcaniaeth wleidyddol â gweithredu ymarferol ar batrwm diwygiadau amaethyddol George N.

Arthur, ebr ef, oedd yr olaf o'r Rhufeiniaid ym Mhrydain, neu o leiaf o'r Brythoniaid i ddeall syniadau Rhufeinig ac i'w defnyddio er budd i'w bobl ei hun.

Dilynais gyfarwyddiadau Bryn Roberts pan osododd ef ei ddwylo ar fy mhen a phump o weinidogion eu dwylo ar fy nghefn.

Beirniadwyd yr ysgolion yn arbennig gan Symons yn yr Adroddiad ar Frycheiniog, Maesyfed a Cheredigion am eu diffyg sylw i hyfforddiant moesol a oedd, yn ei farn ef, mor hanfodol yng Nghymru.

Eisteddodd Therosina mewn cadair gyferbyn ag ef.

Ef oedd yn iawn wrth gwrs.

"Dos di yn syth i nôl Cymro, ac i ddweud yr hanes am Dad wrth Mr Bassett, Idris," meddai Cadi, "ac fe aiff Deio a minnau i'r tŷ i gynnau tân ac i hwylio swper." "O'r gore," meddai Idris, ac i ffwrdd ag ef.

`Mae yn reit ddrwg gen i drosoch chi, Harri,' ebe Ernest; `brysiwch adre i newid eich dillad,' a neidiodd ef a'i gydymaith i'w cyfrwyau ac ymaith â hwy, gan adael Harri i droi tua'r Wernddu.

Fel y caf son eto, y mae ardal Cefn Brith yn fawr iawn ei dyled iddo ef a'i briod..

Er mawr loes i Harri Gwynn ceryddwyd ef gan nifer o wþr blaenllaw y genedl am feddwl derbyn y fath ychwanegiad i'w gyflog a dywedwyd wrtho mai ei ddyletswydd oedd ad-dalu cyfran sylweddol ohono.

Enwogodd y tad ei hun fel peiriannydd a chynllunydd ac ef fu'n gyfrifol am sefydlu'r gwaith dŵr enfawr yn Uxbridge.

Bu ef yn athro ac yn arolygwr yn yr Ysgol Sul am flynyddoedd lawer.

Ar yr un pryd tynnodd ef sylw y ddirprwyaeth at ddyletswydd y Llywodraeth i sicrhau cludo bwyd a phobl, ac i ddiogelu'r cyhoedd ac eiddo.

Ar ôl ei holl ymdrechion i ddynoli Iesu yn y fersiwn gwreiddiol, dyma ef dair blynedd yn ddiweddarach yn ei ailddwyfoli - ac mae'r gerdd yn gyfoethocach ac yn sicrach ei rhediad o'r herwydd.

Derbynnid ef fwyfwy fel aelod o adran y llwyth roedd e'n byw gydag ef, er na fyddai byth yn aelod cydradd, llawn.

Dilynwyd ef gan ei gynffonwyr tra sleifiodd y gweddill i'r un gornel â Dilwyn ac Ifan.

Ar y pryd, yr oedd ef yn mynd i ryw wersyll o gwmpas Caeredin.

Daeth ei waith fel darlithydd mewn Hanes yn y Coleg Normal, Bangor, ag ef i gysylltiad agos iawn a chenedlaethau o fyfyrwyr ieuanc.

Am y cartref lle codwyd ef, mae Luned Morgan yn son yn ei llyfr Dringo'r Andes.

Ef a wnaeth y rhan fwyaf o'r gwaith o ddiwygio iaith y Beibl Cymraeg cyn cyhoeddi argraffiad 1620 ohono yn dilyn cyfieithiad cyntaf Morgan.

Dywed Undeb Rygbi Cymru nad oes dim a all ef ei wneud yn y mater - a dydi hynnyn synnu neb - a phenderfynodd clwb Chris Stephens, Penybont, mai dim ond dirwy yr oedd yn ei haeddu - nid gwaharddiad.

Fe welir fod Gwyn, yn y sefyllfa yma, rywfaint yn nes ymlaen mewn 'datblygiad', gan ei fod wedi Castellu, a chan fod yn rhaid i Du gael dau ddarn mawr arall allan cyn y gall ef wneud hynny.

Dal grym rhythmig golygfa fel y gwelai'r arlunydd ef yw'r nod y mae'n cyrchu ati trwy'r adeg ac nid cyfleu manylion penodol.

A yw'r disgybl yn cael chwarae rhan gyflawn mewn penderfyniadau ynghylch darpariaeth ar gyfer ei anghenion ef neu hi?

Fe ofynnodd y cyfaill hwn i'r llythyrwr ddewis pump o lyfrau Cymraeg iddo'u dwyn gydag ef, i gadw'i Gymraeg a'i Gymreigrwydd yn fyw.

Ateb Mr S oedd na hidiai ef fotwm am y gyfraith gan fod achos Waldo mor amhoblogaidd ac na feiddiai Waldo ei amddiffyn ei hun mewn llys barn.

Cynorthwywyd ef i ddod allan o'r ffos gan Ernest a'r bonheddwr ieuanc, ac wedi iddo ddod ato'i hun cafodd fod ei geffyl gwerthfawr wedi torri ei goes, ac ebe Ernest: `Wel, wel, mae'r cwbl drosodd efo fo; gadewch i ni ei roi allan o'i boen,' a chan dynnu ei gyllell allan, torrodd y brif wythi%en yn ei wddf, a gwaedodd yr anifail yn fuan i farwolaeth.

Doedd ef ddim yn ddigon tal i'w dilyn, fodd bynnag, ond wedi clywed am heddlu'r carchar "teimlwn fod yma ryw fath o her, rhywbeth gwahanol" ar ei gyfer.

Efallai y byddai Mr Thomas yn gwneud gwell chwarae teg ag ef ei hun petai'n dileu'r bennod hon neu ei hailysgrifennu o'i chwr - ar ôl iddo ddarganfod dull priodol i drafod y dystiolaeth.

Cyhuddwyd ef o ladd 17 o ferched, un ohonynt o Abertawe.

Dyn cymesur a golygus oedd Daniel, ac ym mha le bynnag y gwelid ef, yn y gwaith tun neu yn y Sedd Fawr, perthynai rhyw urddas iddo, a rhoddai argraff dda ar bawb a gyfarfyddai ag ef.

"Hoff gennyf yw ateb y morwr hwnnw o Wlad yr Haf pan ofynnodd Coleridge iddo paham yr oedd wedi mentro ei fywyd i achub dyn na welsai erioed ac na wyddai enw na dim amdano : "Mae amcan gennym tuag at ein gilydd.' Meithrin yr amcan honno yw galwedigaeth greadigol dyn, ac wrth geisio gwneud byd teilwng o frawdoliaeth daw ef ei hun yn deilwng o'i fodolaeth.'

Cedwais yn agos i bedwar cant o'i lythyrau a chyfrifaf ef yn un o'r llythyrwyr gorau a welodd Cymru errioed.

Doedd Darren ddim yn hapus o gwbl pan ddaeth ar draws Meic Pierce, ond mae gan Meic gyfrinach - ef yw tad Darren.

Dichon y sobrir ef rywfaint o gofio fod ei feistr tir druan yn gyfrifol am atgyweiriadau i'r adeiladau.

A dihunai ynddo ef ymateb nas deallai.

Dywedodd hwnnw y byddai'n rhaid i Waldo ymadael, ond y gwnâi ef ohirio hynny gyhyd ag y gallai.

Cymharodd yr Esgob Lewys Bayly o Fangor (a fuasai ar un cyfnod yn hen elyn i Wynn) deulu Gwedir i farch na wyddai ei nerth ei hun; cydnabuwyd mai gair Syr John oedd yr uchaf a'r parchusaf ymhlith ei gyd-ysweiniaid ar y fainc yng Nghaernarfon; a rhydd ef ei hun yr argraff yn gyson yn ei ohebiaeth iddo dderbyn addysg a disgyblaeth fonheddig a chwrtais.

Beth bynnag, ar ôl i Miss M. Rhys farw, gofynnodd ei chwaer, Miss Olwen Rhys, am gael y llyfr cofnodion cyntaf yn ôl o'r Llyfrgell Genedlaethol, a rhoes ef ynghyd â'r ail lyfr cofnodion i Syr Goronwy Edwards i'w cyflwyno ar ran y teulu i Lyfrgell Bodley lle cedwid y llyfrau cofnodion eraill a oedd ar glawr.

Ar ôl diolch am allu i'w fwyta, clywaf ef yn dweud, "Er i mi dreulio bron i hanner can mlynedd ar y môr fy hoff sŵn yw si awel ysgafn dros barc o geirch aeddfed." Credaf fod gwên radlon yr "hen Grynwr" ar y bocs ceirch yn ysbrydiaeth iddo hefyd.

A chododd hyn fymryn o eiddigedd yn ei fynwes ef rhag i rywun arall lwyddo i ladd Ap o'i flaen.

Ar ôl yr ymgyrch gyntaf honno ynglŷn â'r iaith, daeth o bob cythrwfl fel march rhyfel yr Ysgrythur, ond bod y mwg o'i ffroenau ef yn fwg baco ac yn fwg bygylaeth.

Cawsom y ffisig, rhoddasom ef fesul tropyn yn ôl y gorchymyn ac ymhen yr wythnos daeth newid ynddi.

Claddwyd ef ym Mynwent Glanadda, Bangor ar ddechrau'r chwedegau.

A chynnyrch ei ddylanwad ef oedd preifateiddio ffydd grefyddol a'i hysgaru oddi wrth wyddoniaeth.

A gallai Deilwen Puw fod o dan ei gyfaredd, ac edrych arno ef yn hytrach nag ar Enoc fel cynhyrchydd.

Fe fyddai ef wedi cael mwstwr ofnadwy, wrth gwrs, ond roedd yn gyfarwydd a hynny ac ni fyddai'i fam byth yn ddig wrtho yn hir.

Bugail oedd Ivan ac roedd ef, ei ddiadell a'i gŵn sawl milltir o'u gwersyll.

Bu ef yn ysgrifennydd i'r Clwb pwysig yma.

A thrannoeth y bore y gwahanasant [Geraint a'r Brenin Bychan] ac ydd aeth Geraint parth â'i gyfoeth ei hun a gwladychu o hynny allan yn llwyddiannus, ef a'i filwriaeth a'i wychdra yn parhau gan glod ac edmyg iddo ac i Enid o hynny allan.

fel y gelwid ef.

Diweddodd Phil ei yrfa yn y gwaith tun fel rowlwr yn y Ffôr, ac ystyrid ef gan bawb yn weithiwr heb ei ail - a dyna farn rheolwr y gwaith hefyd.

Beth, tybed, a fyddai adwaith ei gydweithwyr pan dderbynient ei gerdyn ef o Baris?...

Daw un mewn pennill o'r Gododdin sy'n clodfori arwr o'r enw Gwawrddur oblegid ei orchestion milwrol ac yna'n ychwagegu'r geiriau ceni bei ef arthur, sef 'er nad Arthur mohono'.

Fe all mai OM Edwards a feddyliodd gyntaf am sefydlu'r gymdeithas a'i fod wedi ymgynghori, fel y dywed, â D. M. Jones, a bod hwnnw wedi trafod y syniad gyda Lleufer Thomas ac wedi gadael yr argraff, yn anfwriadol, mai ei syniad ef ei hun ydoedd.

(g) Mae'n Duw ni yn ddigon mawr i ddelio â'n camgymeriadau ni mewn modd fydd yn ogoniant i'w enw Ef, ac yn gysur i ni.

Bom mwg oedd ef, a chyn gynted ag y ffrwydrodd ef amgylchynwyd y golgeidwad gan fwg.

Fe ddigwydd y terfyniad hwn hefyd, neu berthynas agos iddo mewn enwau lleoedd yn yr ystyr "llawer, nifer." Ceir ef mewn enwau megis Prysor "llawer o lwyni%, Perthor "llawer perth", Gwernor "llawer o goed Gwern" a Castellior "llawer caer." Mae'n amlwg mai croes "cross" yw elfen gyntaf yr enw Croesor.

Er mai yn Lambeth yn Llundain y ganed ef, fe'i magwyd ym Mhen-y-groes ac acen hyfryd shir Gâr fu ganddo weddill ei oes.

Ac yntau'n ddi-nod ei uchelgais, nid yw o bwys iddo ef fod yn 'fodern' nac yn ffasiynol nac yn 'safonol': ychydig o fyfiaeth sydd ynddo.

"Yr offeiriedyn balch, anwybodus, anghristionogol yn Rhydychain neu Lanbed, sydd yn ry fonheddig i ddarllen un gair o'r ysgrythyr, nag i wybod dim oll o gynhwysiad y llyfr hwnnw; - Methodistiaeth yw hyny yn ei olwg; ac y mae ef ei hunan, a'i deulu gartref, lawer o raddau yn rhy genteel i fod yn debyg i Fethodistiaid...".

Dywedodd Churchill mai ef oedd 'y Cymro mwyaf ers y Brenhinoedd Tuduraidd'. Sefydlodd y Wladwriaeth Les, arweiniodd Brydain drwy'r Rhyfel Mawr, a dinistriodd y Blaid Ryddfrydol.

Bob nos ers tri mis bron ar ol iddi dywyllu, ac wedi iddo ef wneud ei bererindod fach olaf i weld ymhle'r oedd y creaduriaid ac i sicrhau fod pob drws a phob giat a oedd i fod i'w gau wedi'i gau, fe eisteddai yn ei gadair.

Bu rhaid i awdur Pedeir Keinc y Mabinogi weithio allan ei iachawdwriaeth ei hun pan geisiodd ef egluro fod darganfod baban yng Ngwent-is-coed a'i fagu yno yn digwydd tra oedd Rhiannon yn dioddef ei phenyd yn Arberth, a gorfu arno geisio ffordd i ddwyn y ddau hanesyn yn un.

Dechreuodd ef ei yrfa ar y môr, fel llawer o hogiau ifainc Llyn, mewn llong fechan o'r enw Fishguard Lass ac yntau'n bedair ar ddeg oed a chyda'r Capten a'r Mêt yn gwneud nifer y criw yn dri.

Credai ef mai gweithred o eiddo rhagluniaeth oedd y Diwygiad Protestannaidd ­ edrychai ar Eglwys Loegr fel adran o'r wir eglwys, a bu'n locs iddo ddarganfod fod Newman mor feirniadol o'r Diwygiad â Hurrell Froude.

Ar ôl bod yn Lloegr beth amser fe welodd ef ddatganiad gan Mr S.

Daeth ar draws y briffordd ac arweiniodd y bêl ef ar hyd-ddi.

clywodd ef yn glir : y gair wedi ei lusgo a rhoi iddo don ymbilgar, sw ^ n anobaith.