dadywelyd a diddymu'r hen Fam Eglwys...".

Er gwaethaf ymdrechion carfan o eglwyswyr dylanwadol o dan arweiniad yr Aelod Seneddol, Benjamin Hall, (Llanofer ac Aber-carn), methodd yr Eglwys ymateb yn ddigon cyflym i ofynion y sefyllfa newydd a gododd yn sgil diwydiannu.

Dyma'r ymgais olaf a wnaeth yr Eglwys Ladinaidd i dra-arglwyddiaethu ar yr Eglwys Geltaidd a phrofodd yn llwyddiannus.

Y modd o weithredu a ddewiswyd ganddynt i'r gymdeithas oedd cyhoeddi misolyn, yn bennaf i ymgyrchu yn erbyn egwyddor yr eglwys wladol, ond hefyd i hybu achosion radicalaidd yn gyffredinol.

Gadawodd Craig Ryall ei gartre yn Heol Illtyd, Pentre'r Eglwys, Pontypridd, am naw o'r gloch nos Iau.

Nid bod cyfraniad cerddorol yr Eglwys yn ddisylw gan fod organ a chôr eglwys gadeiriol neu abaty yn sicr o fod yn hyfrydwch i glust pwy bynnag a'u clywai Ond yr oedd crefft y telynor a'r crythor proffesiynol yn dai yn hynod fyw a derbyniol, a pharch mawr yn cael ei ddangos tuag at feistri'r re/ pertoire traddodiadol helaeth a chywrain, sydd bellach wedi llithro bron yn llwyr o'n gafael.

Efo oedd organydd eglwys y plwyf yno, ac 'roeddwn yn ddigon ffodus i gael ei adnabod a'i glywed wrthi'n canu'r piano yng nghartrefi rhai o drigolion Y Waun yn ogystal ag yn ei gartref ef ei hun.

yr un teimlad ag a gâi wrth fynd i siopa 'da Janet i waelod Heol Eglwys Fair, wrth syllu ar y lamp fawr ar ffurf bachgen du'n dal gole yn y caffe crand gwyn 'na, a phawb yn wyn yn y siope, a'r tegane a phopeth, a'r bobl yn y llyfre - ar wahân i'r goliwogs - Jolly Wogs ...

Roedd y gwasanaeth yn yr Eglwys o dro i dro yn hollol Seisnigaidd.

Yr oedd y cwbl yma'n creu ofn a chasineb dwfn ac yr oedd Penri druan cyn bo hir i gael blas y ffisyg chwerw hwn a ddistyllodd Whitgift i buro'r Eglwys o'r gwenwyn Piwritanaidd.

Daeth y cwmni ymhen blynyddoedd i Eglwys Sant Eleth Amlwch i gyflwyno'r Oratorio - "Myfi Yw%.

Roedd Marged wedi gweithio yn yr Eglwys Newydd efo'r sâl eu meddwl am gyfnod, wrth gael ei hyfforddi, ac roedd hynny'n waeth ganddi hi.

Rhoddasai ei ddiffuantrwydd a'i allu meddyliol iddo awdurdod yn yr eglwys na feiddiai ac na ddymunai neb ei amau na'i aflonyddu.

Mynegodd un arall o gaplaniaid y Methodistiaid Calfinaidd ei bryder fod y gagendor rhwng y milwr a'r Eglwys mor llydan fel na ellid ei bontio heb ddyfalbarhad ac amynedd mawr o'r ddeutu.

Cofiaf hefyd y pleser a gafodd o fynychu Eglwys y Nyfer yn rheolaidd a'r cof cysegredig o dderbyn Bedydd Esgob yno yng nghwmni merched y Plas.

Nid aeth i'r eglwys namyn dwywaith, sef ar fron ei fam, ac, ymhen ugain mlynedd, wrth ystlys un o'i gariadon.

Wedi'r gwasanaeth, aeth yr angladd i fynwent Eglwys Llansadwrn a rhoed y fam i orffwys yn y bedd cleilyd.

Phillips ohono yn iawn: y mae'r seler yn cyfateb i Uffern yn Saer Doliau; y mae lleoliad Y Ffin mewn cwt sy'n gallu gweld yr eglwys yn arwydd o bellter y bobl o'r ysbrydol; y mae'r Tŵr yn dangos gwacter ystyr a ddaw i bobl sydd wedi eu gwahanu'n llwyr o'r ysbrydol.

Doedd llawer ohonyn nhw ddim hyd yn oed yn Gristnogion a doedden nhw byth yn tywyllu drws yr eglwys, ond roedd pawb yn benderfynol y buasen nhw'n adeiladu'r eglwys orau y medren nhw.

Yr oedd yn edifar ganddo edrych yn ôl yn yr Eglwys.

Cyfrifid bod yr Eglwys, y wladwriaeth a'r uned deuluol yn undod patriarchaidd a sylfaenesid ar ufudd-dod ac awdurdod.

I ddileu achos yr anfodlonrwydd hwn fe benderfynwyd paratoi fersiwn newydd a fyddai'n osgoi tramgwydd fersiynau Tyndale a Coverdale ac y gellid ei osod ymhob eglwys fel fersiwn awdurdodedig Eglwys Loegr.

Yn ôl yr Athro Owen Chadwick, fe roes derfyn ar ei ddefnyddioldeb yn Eglwys Loegr.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Cyhoeddi mesur a fyddai'n caniatáu datgysylltu'r Eglwys yng Nghymru.

Bu gwasanaeth bore Sul y Pasg yn un gwahanol i'r arfer eleni oherwydd, yn y gwasanaeth hwnnw, cymerwyd rhan gan y bobl ifainc oedd yn cael eu derbyn yn gyflawn aelodau o'r eglwys.

Tueddai Pusey i gydymdeimlo â'r bwriad hwn, er mwyn profi nad oedd gan y mudiad gydymdeimlad ag Eglwys Rufain, ond ni fynnai Newman na Keble gael dim i'w wneud ag o.

Iddo ef, Penri oedd Marprelate a gelyn anghymodlon Eglwys Loegr.

Mae yn aelod o'r Eglwys Bentecostaidd ym Mangor ac wedi cael ei derbyn fel aelod o'r ymgyrch Operation Mobilisation Love Europe sydd yn cysylltu ac yn cydweithio gyda'r Eglwysi yn Rwsia, ac yn gobeithio y bydd hyn yn gymorth iddi i gyrraedd ei nod o fod yn genhades.

Er ei fod yn offeiriad yn yr Eglwys Babyddol, yr oedd yn ŵr priod, fel llawer iawn o offeiriaid eraill yr oes yng Nghymru.

Mae grŵp bychan o feini hir yn Langon ac yn ôl llafar gwlad yr ardal honno, criw o ferched ifanc ydynt a benderfynodd fynd i'r cae i ddawnsio yn lle mynd i'r eglwys un dydd Sul.

Gynt yr oedd hufen yr arweinwyr a goreuon doniau cymdeithas yn gwasanaethu'r Ffydd ac yn aelodau mewn eglwys.

Yr oedd y dadleuon yn gwrteithio'r tir a byddai datgysylltu'r eglwys wladol yn tyfu'n brif achos radicaliaeth Gymreig ynddo yn ystod ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Yr oedd Llanfaches felly eisiau diogelu'r ffin rhwng aelodau'r eglwys a phobl eraill.

Pan gyrhaeddodd gwŷr, gwragedd a phlant Uitenhage eu tref newydd dechreusant adeiladu eglwys newydd yn syth.

Yn ei ymosodiad ar gyfrol Ellis Annwyl Owen yn y Seren Ogleddol, cyfyngodd ei feirniadaeth i offeiriadaeth yr Eglwys Wladol, gan honni bod trefn yr eglwysi anghydffurfiol yn sicrhau duwioldeb eu gweinidogion hwy.

Yn nes ymlaen byddai'r holl gwmni yn gorymdeithio tua'r eglwys pob un a'i gannwyll ynghynn i ganu moliant i faban bach a anwyd mewn preseb.

preece yn eglwys hynafol llanbeblig, ger caernarfon.

Eglwys Loegr yn pleidleisio i ganiatáu merched i fod yn offeiriaid.

Darllenais gyda diddordeb, felly, yr hyn a fu llywydd Cymanfa Gyffredinol yr eglwys yn yr Alban - y Kirk - yn ei ddweud yr wythnos diwethaf.

Cynhaliwyd cyngherddau corawl ac i'r organ yn rheolaidd yn Eglwys Crist gan ddangos dawn a gallu Ffrancon Thomas.

Nid oedd yn dasg anodd profi ffolineb yr ensyniadau a gallai ddweud heb flewyn ar ei dafod fod y Methodistiaid yn gwbl deyrngar i gyfansoddiad Prydain ac i'r Eglwys Sefydledig.

Er hynny, nid oes lle i amau nad yw Eglwys Llanddewi Brefi'n hynafol.

Roedd pobl y wlad wedi cael eu siomi o sylweddoli bod trethi'r Seneddwyr yr un mor drwm a rhai'r Brenin - ond yn waeth na hynny, roedd y Senedd wedi newid cymaint ar ddeddfau'r wlad, yn enwedig ynglyn a'r Eglwys.

Anodd ar derfyn defod oedd peidio gollwng deigryn wrth glywed llu mewn eglwys yn Ffrainc yn canu Dawel Nos mewn Almaeneg.

Penderfynodd fod yn lleian a sefydlodd eglwys yma ar Llandwynwen.

Ond mae Nowa Juta yn gartref hefyd i ddwy eglwys Gatholig enfawr sydd yn symbolau o gryfder credoau'r Pwyliaid.

Mi ges i hwyl yn yr eglwys, achos mi oedd y bobl yn codi ar 'u traed ac yn eistedd i lawr ac yna'n codi wedyn, nes 'mod i ddim yn gwybod lle'r o'n i.

Credent fod yr holl adroddiad, oherwydd y dewis o Ddirprwywyr a chynorthwywyr, yn rhan o gynllwyn bwriadol i hyrwyddo amcanion Pwyllgor y Cyngor dros Addysg, a chreu cyfundrefn addysg wladwriaethol a fyddai'n hybu egwyddorion yr Eglwys Sefydledig.

Disgwylid i'r pen-cantor breswylio'n barhaus yn y clas-eglwys.

Ni ffurfiwyd eglwys yr adeg yma, ond parhâi'r rhai a addolai yn Stryd Henllan yn aelodau yn y Capel Mawr.

Nid oedd newid sylfaenol yng nghyfeiriad meddwl Hugh Hughes yn ei ysgrifau maith yn y Seren Ogleddol, felly, ond yn sicr yr oedd ei bwyslais yn dechrau symud o'r ymosodiad cyffredinol ar berthynas yr Eglwys a'r wladwriaeth, tuag at un agwedd arbennig ohono.

Bu cyfnod Elfed ym Mwcle yn gyfnod o gynnydd a ffyniant yn hanes ei eglwys.

Gall yr Ysbryd Glân roi i'r unigolyn y profiad o fod mewn ystad o berlewyg prid a phrofiad yn ogystal o'r glossolalia, ond nid oes fawr o werth mewn profiadau felly os na fydd Eglwys Crist yn cael budd ohonynt.

Hyd hynny 'roedd yr unig weinidog ordeiniedig a feddai'r eglwys ar y Gwastadedd, sef Hem Sircar, yn cael ei dalu o gronfa'r eglwys.

Bwriadai i'r eglwys golegol hon estyn croeso a chymorth Cristnogol i ddieithriaid a chrwydriaid yn ôl traddodiad yr efengylau.

Ym mlynyddoedd olaf ei oes dychwelodd i'w hen swydd yn Eglwys St.

Robert Richards, brodor o Borthmadog, i fugeilio'r Eglwys, ar y cyd ag Eglwys Ty'n Rhyd, Cerrigydrudion.

Defnyddiwyd llestri cymun unigol a gyflwynwyd yn anrheg i'r Eglwys gan Dr Benjamin Isaac, Bronafallen.

Jones, fe grewyd ...rhwydwaith mawr o gwynion yn erbyn eglwys a landlord a gwladwriaeth, a theimlai'r werin mai teulu'r tarddu o'r un gwreiddyn oedd y tri ac mai eu cynnal eu hunain yn erbyn llafurwr neu amaethwr oedd swydd waelodol y tri.

Gwasanaetha eu mab hwythau, Huw Iorwerth Morris, fel blaenor yn yr Eglwys ar hyn o bryd.

Croesawai'r Eglwys gelfyddyd y paentiwr hefyd, a ymarferai â'i grefft ar y muriau gwyngalchog a darlunio golygfeydd Beiblaidd ac eglwysig yn lliwgar a byw; yn naturiol, fel yr âi tai'r ysgwi%eriaid yn fwy uchelgeisiol, câi'r paentiwr fynedfa iddynt hwythau'n ogystal.

Dros y ffordd i'r Hen Eglwys mae'r cocos gora' i'w cael bob amsar, ac mi ŵyr Mrs Robaits yn iawn lle, achos flynyddoedd yn ôl, pan oedd hi'n hogan ifanc, mi oedd hi'n arfer'u hel nhw a mynd â nhw i'w gwerthu i Gaernarfon, medda' hi.

Hanesydd yr oedd ysgrifenwyr Cymraeg i bwyso'n drwm arno wrth drafod Penri oedd Daniel Neal, gweinidog Eglwys Annibynnol Aldersgate Street, Llundain.

Ni welai hon fod eisiau newid dim ar yr Eglwys - dim ond gorfodi pawb i gydymffurfio.

Jones, Eglwys Newydd, Morgannwg.

Er mor ddiddorol ac atyniadol yw rhai o'r ffresgoau a'r ffenestri hyn, y gellir eu gweld o hyd mewn ambell eglwys yng Nghymru a gwledydd eraill, ni ellid honni ar unrhyw gyfrif eu bod yn ddigonol i gymryd lle darllen y Beibl a myfyrio arno.

O flaen porth yr eglwys ac ar gongl yr hen fynwent y codwyd cofgolofn y milwyr, a chofir yr aberth drud hwnnw o hyd mewn cyfarfodydd crefyddol ar Sul y Cadoediad.

Gwelodd y Dirprwywyr fod uchelgais draddodiadol ysgolion yr Eglwys o wasanaethu plwyfi unigol nid yn unig heb ei chyflawni ond na ellid ei chyflawni byth, gan fod y drefn blwyfol ei hun wedi ymddatod.

Mae'r adeilad yn ei atgoffa o eglwys gan ei fod ar siâp croes a bod clochdy iddo.

Y ddadl amlycaf ym meddwl y mwyafrif ymhlith y genhedlaeth gyntaf o arolygwyr oedd yr un foesol: wedi'r cwbl, roedd bron pob un ohonynt yn glerigwr mewn urddau a oedd wedi ei gymeradwyo gan awdurdodau'r Eglwys: ond ym meddwl y mwyafrif o'r beirniaid roedd yr hirben a'r moesol wedi'u cydgymysgu.

Wrth ochr y Sukiennice y mae dau dþr enfawr yr Eglwys Gadeiriol (y mae gennyf gof da o fynychu cyngherddau yn yr eglwys hon gyda'r eira'n blastar y tu allan ac ymhell dros ddwy fil o bobl y tu mewn yn gwrando ar Mozart neu Verdi fel petaent mewn yn gwrando ar Mozart neu Verdi fel petaent mewn gwasanaeth crefyddol).

Deuddydd yn ddiweddarach, roeddwn mewn gwasanaeth arall - nid mewn eglwys ond mewn man bwyta yng nghrombil senedd-dy Ewrop.

Rhaid oedd cytuno a'r ficer pan ddwedodd e ma rhodd o'r galon oedd hon ac y gellid codi eglwys newydd, bron, gyda'r arian - codi wal newydd sbon o gwmpas y fynwent, a thalu i ddyn am ofalu ar ol y bedde.

Eglwys Saesneg oedd ym Mwcle, ac ymhlith y gynulleidfa yr oedd y ferch ifanc o dras Albanaidd, Mary Taylor, a ddaeth ymhen ychydig flynyddoedd yn wraig iddo.

Ond er haeru mawredd y peryglon o'r tu allan i'r Eglwys cyfrifai'r peryglon yn fwy oddi mewn i'r Eglwys mewn syniadau anghywir--fel meudwyaeth a syniadau diwinyddol fel Apocalyptiaeth, Ariaeth a Milenariaeth.

Ac yn wir i chi, fel yr oedd cloc yr eglwys yn taro deuddeg, i lawr â'r mul, a diniwedirwydd a chredo'r plant mewn grym ewyllys da wedi ei atgyfnerthu a'i gadw, wel am flwyddyn arall o leiaf.

Wel mi gan nhw eu gorfodi dwi'n credu, gan amgylchiadau, i ddod i delerau efo'r sefyllfa oherwydd faswn i'n meddwl, er na allaf siarad o brofiad, ymhlith yr hen oedd y styfnigrwydd yma, yr hen bobl yn ei chael hi'n anodd i symud a newid enwad, neu newid adeilad, addoldy, ond tydi bobl ifanc yn malio fawr ddim am bethau fel hyn, a 'dwn i ddim beth fydd dyfodol yr Eglwys neu'r Capeli os ydi'r bobl ifainc yn troi i fod yn Gapelwyr neu Eglwyswyr unwaith eto.

Yr wm ni yn Eglwys y Santes Fair (Plwyf Aberystwyth) yn gynulleidfa o Gristnogion Anglicanaidd.

Y môr yn gynnes a llawn heli cryf wrth inni nofio'n hyderus tuag at y dwr brown yn ein gwahodd ni tua'r traeth a gweld eglwys wen, fechan, ar y lan.

Ar y Sul, cefais fy hun tu fewn i'r eglwys gadeiriol yn mwynhaur offeren ac yn bwyta ac yn yfed rhywbeth llawer mwy sylweddol.

Dyma'r gloch y gorfodwyd i'r awdurdodau comiwnyddol ei chanu ar y dydd y clywyd fod Cardinal y ddinas, Karol Woytyla, wedi ei ethol yn Bab dros yr Eglwys Gatholig.

Ond Ysgol Eglwys o'dd y ddwy, ac mi ro'dd mam yn nabod sgwlyn Llangoedmor, ac oblegid hynny, rodd hi'n haws ganddo faddau i mam a minnau am y mynych ddyddiau a gollwn o'i ysgol.

Yno y mae eglwys y plwyf ers yn fore iawn; hon oedd canolfan gweithgareddau'r Festri am ganrifoedd, a gweinyddu'r offeren.

Gadawodd y fugeiliaeth ar ôl llai na blwyddyn, a gwnaeth gais am gael ei dderbyn i Eglwys Lloegr.

Un naw chwe tri oedd blwyddyn f'ordeinio'n weinidog yn Ebeneser Trawsfynydd, i ofalu am yr eglwys honno yn ogystal â Phenstryd a Jeriwsalem - Jeriw ar lafar gwlad.

Yng ngolwg yr arweinwyr Ymneilltuol, yr oeddynt, drwy ddifrio'r Cymry a'u hiaith, wedi gwadu hawl yr Eglwys ar eneidiau'r Cymry.

Rhoddai'r dyn llyfr bach enw'r pregethwr gyferbyn â'r Sul hwnnw yn 'i lyfr 'i hun, ,a rhoddai'r pregethwr enw'r eglwys gyferbyn â'r Sul yn 'i lyfr yntau.

Fodd bynnag, cododd y Cristnogion eglwys bwysig er cof amdano yn y fan lle bu farw.

Teimlid bod yr Eglwys (er gwaethaf eithriadau megis 'yr hen bersoniaid llengar') wedi ymbellhau oddi wrth y werin Gymraeg, ac felly bod talu degwm i gynnal y sefydliad eglwysig yn anghyfiawn.

Yn gefndir i'r slogannau roedd yr eglwys Norwyeg ar lan y mor ym Mae Caerdydd.

Williams oedd 'i enw fo, a fo oedd dyn llyfr bach eglwys Maenan.

Yn eu golwg hwy 'roedd y Diwygiad yn gyfrifol am achosi rhwyg difrifol yn yr Eglwys Gatholig.

Am ganrifoedd, hawliai'r Eglwys Geltaidd ryw radd o annibyniaeth oddi wrth Eglwys Rufain, a pharhaodd gwahaniaethau rhwng ei defodau hi a rhai'r eglwysi Rhufeinig hyd ddyfodiad y Normaniaid.

Prynid un hefyd gan bob eglwys a a threfnid i un o'r blaenoriaid ofalu amdano - hwnnw, wrth gwrs, oedd y dyn llyfr bach.

Ar y grib nefolaidd cawsom hufen iâ, gwin a gwledd o olygfa i lawr dros y pîn i'r smotiau tai a'r twr eglwys a oedd fel rhithlun yn nhes haul y dyffryn.

Ac wrth estyn croeso nôl yn oedfa gyntaf Medi, Gwilym Haydn yn dweud fod e'n gobeithio fy mod i'n hoffi'r lliw, lliw meddai oedd yn adlewyrchu tymer y gweinidog yng nghwrdd eglwys mis Gorffennaf!

Y peuoedd traddodiadol i'r Gymraeg oedd yr aelwyd, y teulu ymestynnol, y gymdogaeth, y gymuned, y capel neu'r eglwys a mannau gwaith.

Yn yr ystyr yna yr oedd Eglwys Llanfaches yn eglwys Ymneilltuol.

Roberts ymlaen at fedru gosod Hridesh i ofalu am yr eglwys yn nhref Sylhet.

Derbyniwyd rhoddion er cof tuag at Gronfa'r Eglwys Santes Fair drwy law D.