Rhydwen Willams a roddodd inni bortread o'r cymunedau glofaol yn ei bryddest fuddugol 'Ffynhonnau' yn Eisteddfod Abertawe ym 1964.

Yr elw tuag at yr Eisteddfod Genedlaethol.

Ond fel dwedodd y Saesnes benwyn, rhywbeth i'r kids - heb anghofio'r mamau a'r tadau sy'n eu gwthio - ydi'r Eisteddfod.

Yr Eisteddfod Genedlaethol yn penodi'r Cyfarwyddwr llawn-amser cyntaf.

Sylweddolais innau, er i bron ddeugain mlynedd fynd heibio, nad oedd digon o ddþr wedi cael ei dywallt ar y tân arbennig hwn, bod perygl o hyd fod rhywun yn credu fod rhywbeth wedi mynd o'i le gyda chyllid yr Eisteddfod Genedlaethol ym Mhwllheli.

Nid rhethreg niwlog Lloyd George mewn Eisteddfod mo hyn; dyma angerdd llym meddwl effro a bywiog.

Crynhoi'r cyfan ynghyd ( drwy gyfrwng cerddi'r Eisteddfod yn ystod dau ddegawd olaf y ganrif ), a diweddu'n weddol optomistaidd ar ôl canrif gythryblus, gan edrych ymlaen at gyfnod newydd cyffrous yn hanes Cymru, ond gan sylweddoli ar yr un pryd fod problemau yn bod yng Nghymru o hyd, ac y bydd sawl brwydyr i'w hymladd yn y dyfodol.

Trychineb o Eisteddod oedd Eisteddfod 1905.

Ac meddai yn y Gynhadledd fis Mehefin dan gysgod Dinas Brân (a lle well nag yn nghartref Eisteddfod y Byd): 'Bydded i nynni yma, o Gymry, fod yn gosmopolitaneiddrwyddiediciach nag o'r blaen, a bydded i ni dderbyn 'a few ..' a 'few..' .

Y bwriad oedd cynnal yr Eisteddfod yn Llangefni, ond bu'n rhaid ei symud i Fangor ar gais y Gweinidog Trafnidiaeth.

Y New Statesman a'r Daily Telegraph oedd y papurau newydd y byddai'n eu darllen sydd yn dangos nad oes raid i'ch gwleidyddiaeth chi gydfynd â'r papur newydd 'dach chi'n ei ddarllen bob tro!' 'Y mae i Glynllifon, lle lleolir yr Eisteddfod eleni, hanes cyfoethog.

Mynegodd Meira Roberts ei diolchgarwch i'r Rhanbarth am y gwaith arbennig a wnaed ar gyfer Eisteddfod yr Urdd a soniodd fod aelodau o Ferched y Wawr ledled Cymru yn canmol yr arddangosfa.

Deddf yr Eisteddfod yn dod i rym ac yn caniatáu i awdurdodau lleol i gyfrannu tuag at yr Eisteddfod Genedlaethol lle bynnag y cynhelid hi.

Am y tro cyntaf erioed cynigiodd y Brenin wobr deilwng iawn yn Eisteddfod Genedlaethol N'Og am gyfres o saith dysgl fwyd yn seiliedig ar y wnionyn, a chynigiodd mwy y flwyddyn honno nag ar yr englyn digrif.

Un y bydd Towyn yn rhannu ei farn efo hi ym mhob Eisteddfod ydy'r gyfeilyddes, ANNETTE BRYN PARRI.

Mae Cymdeithas yr Iaith yn gwrthod addo i beidio â chodi helynt yn yr Eisteddfod Genedlaethol.

Gobaith criw yr Eisteddfod yw y bydd gweddill Cymru, o'r diwedd, yn gwerthfawrogi ardal sydd wedi cyfrannu cymaint.

Fe ddaeth rhyw bobol o'r Eisteddfod a dweud wrtho, ‘mae gynnon ni newydd da i chi, mae eich brawd wedi ennill y Goron'. Roedd o wrth ei fodd, wrth gwrs, a mi fuon nhw'n trafod y peth am rhyw bum munud neu ddeg.

Nid llyfr i gasglu llofnodau mohono, i'w gludo i eisteddfod a sioe a sasiwn.

O'r diwedd, dyma Dewi Emrys yn ennill un o brif lawryfon yr Eisteddfod, ond gyda chasgliad barddonllyd a di-wefr.

Ymunwch â ni ar faes Eisteddfod yr Urdd, ac yna ar strydoedd y brifddinas, i godi llais dros Ddeddf Iaith Newydd.

Mae cystadlu mewn Eisteddfod Genedlaethol, Urdd a Gþyl Gerdd Dant yn hollol wahanol i gystadlu yn Llangollen.

Braint ac addysg oedd darllen ei sylwadau treiddgar yn y Western Mail yn dilyn yr Eisteddfod -- bechod na fyddent wedi eu cyhoeddi cyn yr W^yl; efallai y gallen ni fod wedi osgoi llawer iawn o helbul.

Ac yntau'n frodor o sir Frycheiniog, ac wedi treulio'r rhan helaethaf o'i oes yn llafurio yn y sir honno, y mae'n teilyngu amlygrwydd mawr yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni.

Yn yr un cyfnod, aeth Morris Williams, perchen Gwasg Gee ers rhyw flwyddyn ar y pryd, yn aelod o gyngor Bwrdeistref Dinbych; a gallodd roi gwybod am ei lwyddiant i'r Tri yn eu carchar, drwy lunio stori fer am lwyddiant y Blaid Ddirwestol mewn etholiad yn Nhretomos (Tomos Gee, wrth gwrs) a'i hanfon i'r Eisteddfod Genedlaethol i'w beirniadu gan DJ Williams, yntau wedi cael caniatâd yr awdurdodau i feirniadu o'r carchar.

Onid y mudiadau hyn bellach ddylai fod yn gefndir eisteddfod leol.

Wedi'r ymweliad yma, mae mwy o ddiddordeb nag erioed yn cael ei ddangos gan Gymru yn Nicaragua, ac mae cynlluniau ar droed i gael uned yn yr Eisteddfod.

Y ddyfais i wneud hynny oedd gosod y ddrama gerdd mewn ysgol lle mae'r plant wedi cael gwahoddiad i berfformio drama gerdd ar gyter yr Eisteddfod Genedlaethol.

Enillodd Gadair yr Eisteddfod Genedlaethol ddwywaith a dyfarnwyd iddo radd er anrhydedd gan Brifysgol Cymru.

Yn yr hen amser yr Eglwysi oedd yr unig sefydliadau o bwys yn ein hardaloedd, ac yr oedd yr eglwysi anghydffurfiol o leiaf yn credu fod hyrwyddo diwylliant trwy gyfrwng eisteddfod yn rhan o'i gwaith.

Pan gyhoeddwyd yn yr Eisteddfod mai Fleur-de-lis oedd ffugenw'r bardd buddugol, ni safodd neb.

Gwobrwywyd traethawd Dafydd Jenkins, Y Nofel: Datblygiad y Nofel Gymraeg ar ôl Daniel Owen , a enillodd yn Eisteddfod Genedlaethol 1946.

Cyhoeddir y papur hwn yn ystod Eisteddfod yr Urdd a gynhelir yn Llanbedr Pont Steffan ym Mehefin 1999 - ychydig o fisoedd cyn diwedd y mileniwm - a'n dadl yw y bydd angen brwydr newydd i ddatblygu ysgolion gwledig fel canolfannau addysg i gymunedau lleol.

Mae'r ymateb a fu i Seren Wen ar Gefndir Gwyn a enillodd y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol 1992 yn rhan o chwedloniaeth llenyddiaeth Gymraeg ddiweddar.

Yn ystod wythnos yr Eisteddfod, sylwodd Cymdeithas yr Iaith ar gefnogaeth gynyddol i'w galwad am Ddeddf Iaith.

Er gwaethaf ymosodiadau John Morris-Jones ni allai'r Eisteddfod ei anwybyddu.

Dyfynnaf hi â mawr ddile/ it, canys rhydd i mi'r cyfle i grybwyll y ffaith mai 'Beddargraff Twrnai' yw testun yr Englyn Ysgafn yn Eisteddfod Bro Madog y flwyddyn nesaf, ac mai'r Prifardd Dic Jones fydd yn beirniadau.

'Nid yw y penderfyniad hwn yn effeithio ar y cystadlaethau barddoniaeth arbennig ar-lein a gyhoeddwyd ar wefan yr Eisteddfod ac atgoffir i'r beirdd sydd yn defnyddio'r Wê ac e-bost bod cyfle i gystadlu trwy'r amser ar y rhyngrwyd,' meddai llefarydd.

Roedd yn hoff o ganu a drama, yn gefnogol i'r eisteddfod leol a chenedlaethol a phob achos da yn yr ardal, yn aelod o Gymdeithas yr Henoed ac yn aelod ffyddlon o Gapel Ebeneser.

Ar hyn o bryd collir llawer o Gymry ifainc o'r ymdrafod pwysig ar Faes yr Eisteddfod am resymau ariannol.

Fel yr oedd Thomas Jones Llanuwchllyn, a roes wasanaeth mor wiw i lywodraeth leol yng Nghymru ac i'r Eisteddfod Genedlaethol.

Fel yn y byd llyfrau, mae hi'n rhatach ac yn haws marchnata o gwmpas y ddwy Eisteddfod yn yr ha', a'r Nadolig yn y gaea'.

* Mae safle Llandarcy yn cael ei weinyddu ar ran yr Eisteddfod gan gwmni BP.

Gwelwyd y digwyddiadau hyn yng nghyd-destun yr Eisteddfod, er enghraifft protestiadau'r suffragettes yn Eisteddfod Wrecsam ym 1912, a'r ymgyrch dros y sianel deledu Gymraeg yn y 1970au a'r 80au.

Llawlyfr Buddugol Eisteddfod Bro Delyn.

Er na chyhoeddwyd pryddest 'Mab y Bwthyn' gan Cynan hyd Eisteddfod Caernarfon ym 1921, mae'n rhoi hanes yr hyn a ddigwyddodd i filwr diniwed o L^yn o'r cyfnod pan ymuna â'r fyddin hyd at ei ymateb i'r gyflafan yn ffosydd Ffrainc.

Ffurfio Cymdeithas Heddychwyr Cymru yn yr Eisteddfod.

"Os ydych chi'n gallu cerdded i Faes yr Eisteddfod, rydych chi'n mynd yn aml", meddai Cyril Golding.

Yn drydydd, cystadleuaeth y Cartref Cymraeg a drefnwyd ar ran yr Eisteddfod ac a ddaeth â dimensiwn arall i lwyddiant a defnydd o'r iaith Gymraeg.

Mae nifer o enillwyr prif dlysau llenyddol yr Eisteddfod Genedlaethol yn galw am ddileu'r gair "Brenhinol" o'r teitl swyddogol.

Yr wythnos ola aethon ni i'r Eisteddfod yn Nhrelew.

Maen nhw'n gwrthod dadl yr Eisteddfod fod rhaid cadw'r enw swyddogol er mwyn diogelu statws elusennol y Brifwyl a ffynonellau ariannol.

Syniad da, yn ddiau, ydoedd y syniad o gynnal Eisteddfod yn Chicago yn ystod ffair y byd: ac yn ôl yr argoelion, bydd y syniad yn sicr o gael ei weithio allan yn llwyddiannus.

Gwobrwywyd arwrgerdd affwysol o wael gan gystadleuydd mynych ei wobrau yn adran farddoniaeth yr Eisteddfod yn y cyfnod.

'Gyda Phrydain yn paratoi ar gyfer y Rhyfel, gohiriwyd Eisteddfod Bangor ym 1914.

Dwysaodd y protestio yn Eisteddfod Dyffryn Lliw ym 1980.

Thema ganolog: Rhyfel, effaith y Rhyfel, parhad rhyfel dan gysgod y Bom ac wrth i'r Swyddfa Ryfel fygwth dwyn tir Cymru, y Rhyfel oer: yr Ail Ryfel Byd yn torri cyn i'r Eisteddfod gael cyfle i weithredu'r drefn newydd, a gorfod ailaddasu eto ar ôl y Rhyfel, nes cyrraedd y flwyddyn dyngedfennol bwysig honno, 1955, pan ddechreuwyd sôn am foddi pentref Cwm Cwelyn, yr ysgogiad mwyaf i genedlaetholdeb Cymreig y cyfnod diweddar.

Ond fe fydd y sinema ar olwynion ar Faes yr Eisteddfod ac, yn ôl Cadeirydd y Cyngor, R.

Cyn iddo fynd i Gadair y Cyngor bu am ryw bum mlynedd yn Gadeirydd y Pwyllgor Llenyddiaeth, yn gofalu am raglen gyhoeddi'r Eisteddfod ac yn gwirio a chadarnhau ei thestunau llên flwyddyn ar ôl blwyddyn gan gadw'r ddysgl yn wastad rhwng yr amryfal is-bwyllgorau lleol a'r canol.

Dywed y gall Eisteddfod y Glowyr fod o gymorth i lenwi'r bwlch.

Y bore y clywsom am farwolaeth Tom yr oeddem ein dau - dau o flaenoriaid iau yr Eisteddfod - yn ystafell Bedwyr yn y Coleg, wedi'n syfrdanu gan y newyddion am ei ddamwain angheuol.

Fu yna erioed ddim byd tebyg o'r blaen ond gydag Eisteddfodau yr Urdd, Môn a Phontrhydfendigaid ddim yn cael eu cynnal - heb sôn am yr amheuon ynglyn â'r Eisteddfod Genedlaethol - mae gwefan Annedd y Cynganeddwyr "wedi llamu i'r bwlch" a threfnu e-steddfod ar gyfer y beirdd.

Eisteddfod 1991 oedd y gig gwaethaf erioed yn y Buckley Tivoli.

Mwynhau Cymanfa Ganu'r Eisteddfod ar y teledu fin nos.

'Mi gefais gyfle i'w chyfarfod pan es i draw ddwy flynedd yn ôl i ddarlledu'r Eisteddfod yn fyw o Batagonia...

Yn fab i Ioan Arfon, ac wedi'i fagu ynghanol canolfan ddiwylliannol ferw yn nhref Caernarfon, cafodd y fraint ar ran un cystadleuydd o herio'r Eisteddfod Genedlaethol yn gyfreithiol (ac ennill).

Ar wahân i Pobol y Cwm a Newyddion, mae BBC Cymru amlycaf ar S4C mewn digwyddiadau megis yr Eisteddfod Genedlaethol (eleni, er enghraifft, cynhyrchodd bron i 30 awr o Fro Ogwr), a'r Sioe Frenhinol lle rydym hefyd yn cynhyrchu rhaglenni dyddiol, o dan y teitl Y Sioe Fawr, a rhaglen uchafbwyntiau y penwythnos canlynol.

ADRODDIADAU ERAILL ADRODDIAD YR IS-BWYLLGOR CYMRAEG Cyfarfu'r pwyllgor bum gwaith yn ystod y flwyddyn yn ogystal a threfnu dau gyfarfod arbennig gyda swyddogion CCC Cafwyd trafodaeth gyda George Owen, Swyddog Drama C.Dd.C a'r Eisteddfod Genedlaethol, a theimlwyd fod gwelliant cyffredinol yn y trefniadau ar faes yr Eisteddfod ond fod gofyn trafodaeth bellach am rai elfennau.

A fydd Eglwys Annibynwyr y Foel yn barod i drefnu eisteddfod sydd yn gysylltiedig a'r Foel bellach ers canrif a mwy mewn safle newydd yn y ganolfan?

Dwg i gof yn un peth amheuon Gruffydd am agwedd dybiedig ddilornus Lewis at yr Eisteddfod fel dim namyn 'gwyl y bobl.' Dengys hefyd fel y syniai Gruffydd am y gwahaniaeth barn o'r cychwyn fel dadl foesol yn ogystal a dadl esthetig, fel ymladdfa gwerthoedd.

Ond mae'n bryd i'r Eisteddfod ddeffro a wynebu'r ffaith mai dyma'r realiti ac nid yr iaith flodeuog yna sydd ar y llwyfan, ac rwy'n credu y bydd y gynulleidfa yn ei dderbyn e." Roedd y sgript wedi ei anfon at yr Archdderwydd, neb llai, er mwyn cael sêl bendith swyddogol ac, wrth i'r cast ddechrau gweithio arno, fe gafodd rhai elfennau eu newid, gyda'r disgyblion yn datblygu llawer o'u syniadau eu hunain.

Heddiw ar Faes Eisteddfod Genedlaethol Môn, lansiwyd CD-Rom newydd o Sam Tân, y gyfres animeiddiedig boblogaidd i blant.

Bu cyfarfodydd swyddogol a'r Eisteddfod Genedlaethol yn ogystal a chyfarfodydd hanner blynyddol CCPC.

Roedd y fenter aml-gyfrwng nodedig hon yn coffau'r 20fed ganrif fel y'i hadlewyrchwyd gan ddigwyddiadau yn yr Eisteddfod Genedlaethol.

Rhannwyd y dysgwyr i dri grwp; 'roedd y ddau grwp cyntaf yn ymarfer patrymau iaith a oedd yn ddefnyddiol ar gyfer yr Eisteddfod a'r grwp uchaf yn gwrando ar siaradwr gwahanol bob dydd.

Un esboniad ar y wedd hon ar y nofel (ar wahan i ysgogiad cychwynnol amodau cystadleuaeth yr Eisteddfod Genedlaethol, a ofynnai am nofel yn ymdrin a thair cenhedlaeth) yw hoffter y Cymry o hal achau, yr ymhyfrydu mewn tylwyth mawr dyrys.

Yn ôl Ysgrifennydd Clwb Carafanwyr Cymru, fe allai olygu costau ychwanegol sylweddol i garafanwyr a cholled ariannol i'r Eisteddfod.

Dros y blynyddoedd aeth baich gofalu am weithgareddau drama'r Eisteddfod yn gynyddol drymach a theimlodd Emyr Jenkins, Cyfarwyddwr yr Eisteddfod ar y pryd, y dylid ysgafnu rhyw gymaint ar lwyth gwaith ei Drefnwyr yn y De a'r Gogledd.

Enillodd droeon ar yr unawd tenor dan a thros bump ar hugain oed yn y Genedlaethol ac yn y blynyddoedd olaf yn cael ei ddyfarnu yn 'llais y flwyddyn' yn Eisteddfod Llangollen.

Ond pennaf cyfaill ei dad yn Llanelli oedd Dr Gwylfa Roberts, gweinidog Tabernacl, Llanelli a bardd a enillodd y Goron yn yr Eisteddfod Genedlaethol ddwywaith.

Os am gdaw'ch bys ar byls adloniant cyfoes Cymraeg a mwynhau cystadleuthau'r W^yl, Mabirocion amdani!Yn ôl y trefnwyr y mae'n amlwg bod cystadleuthau Eisteddfod Dyffryn Nantlle ac Arfon wedi taro deuddeg gyda chystadlu ar bob un.

Rhagdybiwyd o'r dechrau y byddai diddordebau yr Eisteddfod a Chymdeithas Ddrama Cymru'n gorgyffwrdd, ond ni sylweddolwyd ar y pryd mor agos at ei gilydd oedd amcanion y ddau gorff.

Yn fuan ar ôl Eisteddfod Dinbych, goresgynnwyd Gwlad Pwyl gan Fyddin Natsîaidd Hitler.

PIGION Eisteddfodau lleol: Aeth tymor yr eisteddfodau lleol heibio bellach am eleni, ac yn ardal y Plu cafwyd dwy wyl yn y dosbarth yma, sef eisteddfod Seilo a'r Foel.

Er bod yr Eisteddfod i weld yn bell iawn i ffwrdd erbyn hyn a bod Dolig bron a bod yr un mor agos mi hoffwn gychwyn drwy edrych yn ôl ar yr wythnos boeth honno yn Awst a diolch i bawb fu o gymorth i'w gwneud hi yn wythnos mor lwyddiannus.

Cafodd y cyhoedd gyfle i weld cynnwys CD-Rom newydd Sam Tân am y tro cyntaf pan gafodd ei dangos ym mhabell Bwrdd yr Iaith Gymraeg ar Faes yr Eisteddfod.

Byddai Eisteddfod yn cael ei chynnal yn y capel bob blwyddyn yn y gwanwyn ac yno y dechreuais gystadlu.

Arferwn fynd i bob Eisteddfod Genedlaethol yn y LandRover ac aros mewn carafa/ n gyda chriw o ffrindiau lleol, hwyliog.

Y mae Cymdeithas yr Iaith yn siomedig gyda'r modd y datganodd Dafydd Elis-thomas ddydd Gwener yn Eisteddfod yr Urdd nad oedd angen Deddf Iaith Newydd a bod digon o ewyllys da at yr iaith y dyddiau hyn.

Diwrnod Lloyd George ar ddydd Iau'r cadeirio oedd un o uchelfannau pob eisteddfod.

Ochr yn ochr a chanu modern yn Gymraeg, mae yna, yn epigau'r Eisteddfod ac yn ymarferion barddol y talyrnau a'r ymrysonfeydd, grefft arbennig sydd ambell dro yn codi i dir celfyddyd ond yn amlach yn syrthio beth yn is.

Cynnal Eisteddfod gyntaf yr Urdd yng Nghorwen.

Yr ail am y Gadair oedd Tudwal Davies, Pwllheli, ac enillodd ei fab, H. Emyr Davies, y Goron yn yr un Eisteddfod.

Yn Eisteddfod Genedlaethol Bro Colwyn, 1995, yr enillodd Tudur Dylan ei Gadair Genedlaethol - gyda'i dad, fel Archdderwydd, yn ei gadeirio.

Colbir yr Eisteddfod Genedlaethol am roi'r 'lle blaenaf o hyd i ffurf obsolesent fel yr awdl'; y mae'r Eisteddfod wedi mynd yn sioe enfawr ariangar, wedi ei llwyr ysgaru â phob rhith o gelfyddyd'; ac y mae ei chystadlaethau'n anathema i gelfyddyd.

Ond ar ôl dweud hynny, ddaru Towyn erioed fygwth peidio noddi'r ysgoloriaeth, na rhoi unrhyw bwysau ar yr Eisteddfod i lacio'r Rheol Gymraeg.

Er bod pob cwm yn gymdeithas ynddi'i hun, byddai pawb yn dod at ei gilydd adeg eisteddfod, a phan fyddai eisteddfod y Babell yn cael ei chynnal byddai gwyr Tirabad yn dod lawr dros y mynydd, a phobl Merthyr Cynog a Llanfihangel Nant Brân.

LLAWENYDD o'r mwyaf oedd clywed y newyddion mai ein Golygydd dawnus a gweithgaf fydd yn derbyn Medal Syr Thomas Parry Williams, er clod yn yr Eisteddfod Genedlaethol yng Nglyn Nedd eleni.

Ychydig ddyddiau cyn Eisteddfod Llanelwedd yn dangnefeddus a bodlon, fel y bu byw, bu farw Gwilym Richard Jones, 'Gwilym R.' i bawb.

Cerddodd gorymdaith fawr o aelodau'r Gymdeithas o Faes yr Eisteddfod yn Llangefni at y Swyddfa Gymreig yng Nghaerdydd gan gasglu 20,000 o enwau ar Ddeiseb ar y ffordd.