Yn hyn o draethu sonnir am y gorseddau a gynhaliwyd gan y teyrngarwyr ymroddgar hyn, eu swyddogaeth mewn eisteddfodau lleol, taleithiol a chenedlaethol, a'u rhan yn neffroad diwylliannol ein cenedl ddifreintiedig.

Roedd eisteddfodau eraill yn y cylch - Cwm Wysg, Trecastell, a Senni.

Ysgrifennwyd yr asdlau hyn â chrefft fesuredig ddifoethau, yn llwyr wahanol i gynnyrch eisteddfodau'r cyfnod.

Ffermwyr defaid oedd y rhan fwyaf ohonyn nhw, ffermio cymysg oedd yn Manafon, pobl oedd yn gweithio'n galed trwy'r flwyddyn, ond fel da chi'n gwybod mae bywyd y ffermwr defaid yn wahanol, mae o'n brysur ar adegau ond mae 'na adegau pan nad ydio'n rhyw brysur iawn, ac mae ganddo ddiddordeb mewn eisteddfodau a llunio englynion a phethe felly.

Fu yna erioed ddim byd tebyg o'r blaen ond gydag Eisteddfodau yr Urdd, Môn a Phontrhydfendigaid ddim yn cael eu cynnal - heb sôn am yr amheuon ynglyn â'r Eisteddfod Genedlaethol - mae gwefan Annedd y Cynganeddwyr "wedi llamu i'r bwlch" a threfnu e-steddfod ar gyfer y beirdd.

Mae diddordeb yn y gweithgareddau cenedlaethol yn cynyddu; mae'r stondinau yn yr Eisteddfodau a'r Sioe yn denu sylw ac yn dwyn ffrwyth.

Peth wmbredd yn wir o lyfrau prin o'r ddeunawfed ganrif, rhai cannoedd o farwnadau o'r un cyfnod a hen gyhoeddiadau Cymraeg diddorol y Cymreigyddion a gadwai eisteddfodau mewn tafarndai ym Merthyr, Aberdâr a Dowlais.

PIGION Eisteddfodau lleol: Aeth tymor yr eisteddfodau lleol heibio bellach am eleni, ac yn ardal y Plu cafwyd dwy wyl yn y dosbarth yma, sef eisteddfod Seilo a'r Foel.

Felly mae'n bwysig sicrhau bod y Gymraeg yn cael ei defnyddio yn gyson ac yn naturiol ar gyfer pob gweithgaredd a phob busnes dyddiol drwy gyfrwng: - gwasanaeth bore a chyhoeddiadau'r dydd, - rhaglen o weithgareddau cymdeithasol yn cynnwys clybiau adloniadol ac allgyrsiau fel gwersylloedd yr Urdd, Eisteddfodau, gwyliau sgio a thramor, ayb.

Ond fe fydd rhaid gwynebu hyn yn hwyr neu hwyrach, ac efallai fod yr amser bellach wedi mynd heibio i eglwysi drefnu eisteddfodau.

Ni chyfrannodd yr ardaloedd diwydiannol ddim newydd chwaith i'r bywyd cymdeithasol Cymreig nac i lenyddiaeth yr eisteddfodau.

Cyffredin iawn yw ansawdd ei ganu, fodd bynnag, a bu'n destun gwawd a digrifwch yn eisteddfodau'r de am gyfnod maith.

Roedd yr aelwyd honno wedi'i mynych gydnabod yn bwerdy daioni'r genedl ers hir amser gan grefyddwyr, gwleidyddion, llywyddion eisteddfodau, areithwyr Dygwyl Dewi, dirwestwyr, beirdd, stori%wyr, cerddorion, artistiaid a llu o amryfal gyfranwyr a fwydai bapurau a chylchgronau Oes Victoria.

Yn Nhrelew mae'r Gymdeithas Dewi Sant, neu'r Asociación San Davíd mewn bodolaeth ac mae'r gymdeithas yma yn cadw ei neuadd, ac yn ganolfan i ddisgynyddion y Gwladfawyr a hefyd yn hybu'r Eisteddfodau.

Arferai ei dad gystadlu llawer mewn gwahanol eisteddfodau, gan gynnwys yr Eisteddfod Genedlaethol, a byddai'n dibynnu ar Euros i gwyrio a thrwsio'i gerddi.

Y mae'n beio'n rhannol feirniaid a chynhalwyr eisteddfodau'r gorffennol na ddigwyddodd hynny.

Mae yna sawl cyfle iddyn nhw gael gwneud hwyl am ben yr hyn sy'n digwydd mewn ysgolion ac i ddychanu agweddau oedolion, eisteddfodau a phethau o'r t`ath.

Pan ddechreuodd Eisteddfodau'r Clybiau bu aelodau Clwb Bryncir yn cystadlu'n frwd yno.

Cyn eisteddfodau bu+m yn mynd droeon i'w gartref yn Love Lane am wersi.

Ac yntau'n Llywydd Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, âi ar ei hald nid yn unig i'w chynghorau a'i haml bwyllgorau hi ond hefyd i feirniadu neu lywyddu yn Eisteddfodau Talwrn a Dyffryn Ogwen a Mynytho a Môn.

Rhan o'r bwriad oedd cynnal eisteddfodau gan bob Cymdeithas Daleithiol yn ei thro.

Mae'r Swyddog hefyd yn cydweithio gyda'r Grwp Dysgwyr, yn delio a materion sy'n ymwneud ag Eisteddfodau, Cyfarfod Cyffredinol ac ef sy'n llefaru ar ran Senedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg.

Gwyddom hefyd fod yn rhaid i eisteddfodau lleol bwyso yn drwm ar ffynnonellau cyhoeddus am gymorth ariannol i gynnal eu gwyliau blynyddol.

LLWYDDIANT: Llongyfarchiadau i blant yr ardal ar eu llwyddiant yn Eisteddfodau Cylch a Sirol yr Urdd, a dymunwn bob llwyddiant iddynt yn Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd yn Rhuthun y Sulgwyn.

Nid oedd Ap Vychan o blaid cael offeryn chwaith ac ar ôl pasio'r penderfyniad i gael un, ei sylw wrth y gynulleidfa oedd, "Hwyrach y byddai gystal ichwi fynd ymlaen i brynu mwnci!" Ond er gwaethaf pryderon y beirniaid, dal i fynd o nerth i nerth yr oedd y canu, gyda'r côr yn cipio'r gwobrau yn yr eisteddfodau.

Roedd mynd ar eisteddfodau a dramâu - 'Bydden ni'n cwrdda yn y festri a chael llawer iawn o sbri wrth baratoi ar gyfer y rhain.