I'r ogof hon y byddai Glyn Dþr yn dianc o flaen ei elynion yn ôl yr hanes.

Yr oedd eu gwir elynion hwy yn eu gwlad eu hunain, gorthrymwyr eu tadau a threiswyr eu hynafiaid.

yn debyg i'w frodyr', eu harwain i'w buddugoliaeth dros eu holl elynion (Heb.

Gwyddem hefyd fod y Nipon yn elynion i Gristnogaeth, ac mai eu harfer gyda drwgweithredwyr oedd eu diberfeddu.

Arwydd oedd y bwa o rym milwrol y Rhufeiniaid neu efallai'r Parthiaid, eu prif elynion a medrus eithriadol gyda bwa a saeth.

Er gwaetha'r ffaith ein bod yn elynion, a mi'n garcharor ac yntau'n warcheidwad, roedd ei grefydd newydd, ei Gristnogaeth, yn golygu parodrwydd i fentro'i fywyd dros ei gyd-ddyn, pwy bynnag ydoedd.

Bwydid yr ymwybod hwn gan gerddi proffwydol y beirdd brud, fel y'u gelwid, a addawai atgyfodiad gogoneddus i'r genedl a buddugoliaeth ar ei holl elynion.

I lawr wrth yr afon gyferbyn â'r ogof mae Cam Lewsyn, dan bentan o graig, un o bobtu'r afon lle y gallai'r herwr lamu dros Irfon i ffoi rhag ei elynion.

Mae'r portread agoriadol o gyflwr Cymru'n rhoi cyfle i Derfel bardduo'i elynion, trwy sylwadau'r cythreuliaid, er enghraifft, ar y cyfoethogion (t.

Dim ond rhyw filltir oedd yr eglwys honno o'r môr ac roedd yn hawdd i elynion ymosod arni o'r cyfeiriad hwnnw.

Efallai y byddai wedi bod yn well pe na bai mor barod i bregethu'n erbyn rhyfel a lladd, ond pwy a all warafun i rywun ifanc mor llawn o sêl rhag mynegi'i gredo bersonol ei hun, yn enwedig o bulpud yr Un a lefarodd y geiriau 'Câr dy elynion', i fyd a oedd yr un mor gibddall â'r un yr oedd y gweinidog yn byw ynddo.

A chan nad oedd cylch hud o'th amgylch bydde dy elynion wedi dwyn yr Afal Aur hefyd oni bai imi ddod heibio mewn pryd.'

Braidd yn anffodus oedd hi efallai bod y cyntaf i ymaflyd yn y faner honno'n ddyn o egwyddorion cryfion, yn rhywun na fedrai weld bod rhai o'r pethau a adroddwyd yn y llyfrau a ddysgodd iddo sut i fyw, am gariad brawd at frawd ac at elynion yn tueddu i golli'u grym mewn awr o gyfyngder cenedlaethol'.

Yn ystod y cyfnod yma o tua deng wythnos pan gollent eu plu a thyfu rhai newydd, maent yn ddistaw a llechwraidd gan eu bod mewn perygl oddi wrth pob math o elynion.

Dynesodd y corachod o un i un a gorfodi'r milwyr i dynnu ar afwynau'r meirch, ond roedd gormod o elynion o'u cwmpas iddyn nhw feddwl am wneud dim.

Wnaeth e erioed gymryd dim byd mor ddifrifol â hynny; wnaeth e ddim drwg i neb ar wahân iddo'i hun efallai a wnaeth e erioed elynion a hynny mewn pwllfa lle mae gan y rhan fwyaf ragor na'u siâr ohonyn nhw.

A mwy o elynion Gwenhwyfar oedd yn disgwyl amdano ar ei daith, yn gwneud eu gorau i ddwyn yr Afal Aur.

Y mae ei gamgymeriadau, meddai, 'yn difwyno llyfr hanes sydd, mewn cyfeiriadau eraill, yn gampus.' Y mae David Powel yntau yn cydnabod bod peth sail i'r amheuon ynghylch bodolaeth Arthur, un o gonglfeini'r hanes Brytanaidd, yn ogymaint a'i fod wedi'i gymysgu a 'ffug-chwedlau' a 'phroffwydoliaethau ynfyd Myrddin', ond eto i gyd, deil yn gadarn ei gred yng ngwirionedd sylfaenol yr hanes: 'y mae'n glir nid yn unig wrth y llu hen gofebau sydd wedi cael eu henw oddi wrth Arthur, ond hefyd wrth yr hanesion Sgotaidd a Sacsonaidd ac ysgrifeniadau'r mwyaf dysgedig ymhlith amddiffynwyr yr hanes hwn, fod yr Arthur hwnnw wedi bod yn frenin ar Brydain, yn ddyn amlwg ei glod mewn rhyfel, ac iddo'n fynych fod yn fuddugoliaethus ar ei elynion trwy ei gampau tra rhagorol'.

Mae digon o elynion gan amaethyddiaeth heddiw, hab ganiatau gelynion oddi mewn.

Mae gweld yr holl gymeriadau hyn yn fyw yn y llyfr hwn yn gorfodi dyn i holi pam yr oedd cyrnaint o bobl debyg i'w gilydd yn troi yn elynion mor anghymodlon?