Rhan bwysig iawn o'r farwnad gonfensiynol oedd y weddi dros enaid yr ymadawedig (cofier y gred ganoloesol fod gweddi'n medur byrhau amser enaid yn y Purdan).

Yn y cyfarfod gweddi yn gweddio'n effeithiol yr oedd y brawd Peter Williams, Mount Pleasant, ac yr oedd Ysbryd Duw yn ei ddefnyddio ef i'w waith trwy ei weddi, oblegid fe ddywedodd eiriau a afaelodd yn enaid rhai oedd yn gwrando arno, ac yn eu plith yr oedd Richard Owen, Y Waun (ifanc pryd hynny), Owen George Jones ac eraill.

Trwy ysbryd glân ei Feistr Mawr yr oedd cyffyrddiad y meddyg enaid yn perthyn iddo!

Ar hyd y blynyddoedd, fe fu sawl sgandal o'r fath - Beddau'r Proffwydi gan WJ Gruffydd yn amau moesoldeb ambell flaenor; y gerdd Atgof gan Prosser Rhys yn awgrymu fod perthynas hoyw yn bosib yn Gymraeg ac awdur Saesneg fel Caradoc Evans yn ennyn melltith am weddill ei oes oherwydd ei bortread di-enaid o'r gymdeithas wledig, grefyddol, Gymraeg.

O ystyried fod Lewis Glyn Cothi'n fardd nodedig o dduwiol, mae absenoldeb unrhyw sylw ynghylch tynged enaid ei fab yn drawiadol iawn.

Pwrpas y cyfan oedd herio'r holl gamweddau a oedd yn rhwystr i'r Iddewon gyflawni eu priod genhadaeth yn y byd, datguddio daioni Duw nid trwy eiriau'n unig ond trwy lafur enaid.

Ond ni fedrai Merêd fwynhau ei hun i'r eithaf heb 'enaid hoff cytu+n' wrth ei ochr.

Rhaid i Rys Lewis fynd ati i chwilio ei enaid cythryblus yng nghefndir y ffaith na chafodd y profiad o dro%edigaeth neu ailenedigaeth - fel Daniel Owen ei hun.

Yn oes yr hwyliau diflannodd llawer llong fawr hardd, a'r unig esboniad a roddwyd yn yr ymholiadau swyddogol oedd y tebygolrwydd mai taro rhewfryn a achosodd iddi suddo, gan foddi pob enaid byw heb adael neb i ddweud yr hanes.

Ac nid llai ysgytiol y stormydd enaid sy'n ymosod arnom pan ddaw'r gaeaf ysbrydol.

Gan mai Jungiad oedd yr awdur, teg disgwyl mai'r hyn a wêl yn bennaf mewn llenyddiaeth, yn enwedig chwedlau, ydyw delweddau sy'n cyfleu byd a bywyd mewnol, anymwybodol y seici neu'r enaid.

A phob natur a phriodoledd Eto'n hollol gadw'u lle, -Dyndod heb gymysgu â Duwdod; Priod f'enaid byth yw E.

Fel yn 'Y Mynach', y gwrthdaro rhwng cnawd ac ysbryd yw thema'r awdl, ond, yn wahanol i awdl fuddugol 1926, y mae'r cnawd a'r enaid yn un erbyn y diwedd 'Y Sant', gan ddilyn athroniaeth Thomas Aquinas.

Siaradodd Ef â mi yn nyfnder fy enaid: 'Pam wyt ti'n drist?' ebe Ef.

Pan enillodd Kalinnikov ysgoloriaeth i astudio cerddoriaeth ym Moscow roedd mor dlawd nes y bu'n rhaid iddo chwarae'r ffidil, y basŵn a'r tabwrdd ar strydoedd y ddinas er mwyn cadw corff ac enaid ynghyd.

Nid unawd enaid yw emyn, ond rhan o gytgan cor nas gall neb ei rifo na'i weled gyda'i gilydd - ond Duw.

Nid creadur â'i dynged wedi ei rhagbenodi yw dyn, ond enaid cyfrifol â chanddo'r hawl i ddewis, i bennu ei dynged ei hun.

Lle cynt y darluniwyd Crist 'yn un â phridd y ddaear' a'i adael ar hynny, bellach daethpwyd i'w gynysgaeddu ag enaid ac i synio amdano fel 'Iesu rhydd', fel un (a defnyddio iaith Peate am y tro heb egluro dim arni) wedi canfod ei enaid a thrwy hynny sicrhau anfarwoldeb iddo'i hun.

A chalon Rhamantiaeth oedd yr enaid unigol a dilyffethair:

Dile%wyd yr is-deitl gwreiddiol, 'cyffes enaid' a newidiwyd 'ar fynwes câr Dy galon' yn y pumed pennill i ddarllen 'ar fynwes câr dy enaid'.

Hwn oedd yr enaid unig y mynnodd ef ei goleddu cyd.

Emynau'r credadun cyffredin yw ei emynau ef, nid emynau'r enaid ysig ar wahan.

Effeithir popeth gan y pwyslais newydd ar 'enaid': mae'r profiadau a barodd i'r bardd arddel Iesu fel dyn wedi troi'n foddion iddo ei goleddu bellach fel ymgorfforiad o Gariad ac fel esiampl i'w efelychu.

Bu'n dyst i fwrlwm rhyfeddol iawn: 'Yma', meddai, 'y mae fy enaid wedi teimlo ei ingau dwysaf a'i lawenydd penaf.' Y diwydiant haearn oedd yn teyrnasu yn ystod ei gyfnod ef yn Nhredegar, a rhoes Nefydd ddisgrifiad byw o brofiad beunyddiol y gweithiwr haearn yn Nyffryn Sirhywi:

Peth felly yw troedio strydoedd yr enaid lle mae gluewein mor aml yn gymysg ar gwin cymun ar bara yn gymysg ar castanau.

Ffordd arall o osod hyn yw dweud eu bod wedi ei weld sub specie aeternitatis: ond ffordd goeg o'i osod ydyw hon, oni chofir fod y weledigaeth yn cyplysu ag ystad enaid - ystad a all fod yn ffynhonnell y weledigaeth neu a all fod yn ganlyniad iddi - ond ystad na all y sawl a'i meddiannodd neu a feddiannwyd ganddi beidio a'i thrysori uwch law popeth arall.

a stori arall am boen mawr ei enaid o argyhoeddi'n tydi?

Sôn am y drafodaeth rhwng Duw a'r enaid y mae Cradoc a'i amcan yw dangos cryfder aruthrol y rhwymyn cariad rhwng yr enaid a Duw.

Tawelwch sydd wedi bod ym Mhrydain ers i'r grwp ganslou taith Brydeinig llynedd, ac ers hynny, mae Cerys wedi wynebu beirniadaeth yn y wasg am ei sylwadau am gyffuriau, a chyhuddiadau o ymddygiad rhagrithiol - yn bloeddio canu am ba mor ddi-enaid yw bywyd Llundain, ond eton cael ei sbotion gadael y Met Bar bondigrybwyll gydag amrywiaeth o ser.

Daeth 'enaid' yn rhan ganolog o'i eirfa.

Mae'r Haleliwia yn fy enaid i.

Yr enaid yw eisteddle'r ddau a thrwy brofiad yr unigolyn y mae eu dirnad.

Yr oedd cyffredinolrwydd profiad iddo yn un o'r meini prawf: Pan gyfyd dyn i ganu mewn cynulleidfa y mae i dywallt ei enaid i drysorfa gatholig o fawl.

Am na wyddai neb mai dymuniad pennaf Abel oedd imi fynd i'r coleg, ac am na ddywedodd efe wrth un enaid byw ond wrthyf fi fy hun na chawn fod mewn eisiau o geiniog tra byddwn yno, ac am imi ystyried Siop y Gornel fel fy nghartref bob amser.

Ni ellir gwadu nad Brad y Llyfrau Gleision a daniodd enaid Ieuan Gwynedd ac a fagodd ynddo wir ymdeimlad o Gymreictod a gwladgarwch.

Pa ryfedd fod y gerdd yn gorffen trwy ail-lunio'r cwpled elegiaidd a ddefnyddiodd cynt: Ba enaid ŵyr ben y daith?- Boed anwybod yn obaith!

Is-deitl y nofel oedd 'Deffroad Enaid Cyffredin.

Eto, y mae treulio llawer o amser, ie, y rhan fwyaf o'ch amser tra yn yr Athrofa, i droi a throsi Geiriaduron, ac i chwilio a dysgu Gramadegau, weithiau yn peri difaterwch yn meddwl dyn yng nghylch amaethu crefydd ysbrydol yn yr enaid, a dal cymundeb a Duw.

Beth am ryddid, anfarwoldeb yr enaid, daioni, a Duw?

'Bachgen ardderchog oedd o, a'i enaid ar dân dros Gymru a'i phethau.'

Yna maen syrthio mewn cariad â Margareta (Lisa Diveney), ar cariad hwn syn achub ei enaid rhag damnedigaeth yn y diwedd.

mor brudd, Ing enaid oedd yn trydar drwy fy nghan; O!

Ac â newydd ganeuon A thanbaid enaid y dôn'.

Bontgoch "Pa leshad i ddyn os cyll efe yr holl fyd, ac ennill ei enaid ei hun" - Wil Sam

Hanes chwerw a adroddir ym Meini Gwagedd - hanes dau deulu sydd wedi colli corff ac enaid yn y frwydr ddiddiwedd yn erbyn eu hamgylchfyd.

Gobaith pererin wrth bererindota oedd ennill lleihad ar y cyfnod y byddai'n rhaid i'w enaid dreulio yn y Purdan wedi iddo farw, oherwydd yr oedd y Purdan lawn mor real i Gymry'r oesoedd Canol ag ydoedd Nefoedd ac Uffern.

Am y dywaid ynddo, 'Nad ydyw Crist i'w addoli fel Cyfryngwr'." Serch hynny, y mae achos i amau fod y statws cymdeithasol a roddwyd i'r offeiriad, fel gŵr dysgedig, ac felly fel bonheddwr, yn corddi enaid Hugh Hughes gymaint ag oedd cwestiynau diwinyddol o'r math.

Tegla Davies oedd y cyfodai rhywun ieuanc â 'chynddaredd sanctaidd' yn ei enaid, yn berchen ar weledigaeth gliriach nag a gafodd ei genhedlaeth ef ei hun.

Gallesid bod wedi darlunio deffroad amgenach na deffroad unigolyddol enaid clwyfus, sef deffroad gwerin i frwydro yn erbyn gormes ac anghyfiawnder.

Iesu ydyw fy Nghreawdwr -Creawdwr uffern, dae'r a ne' Y cwbl hefyd oll a wnaethpwyd Er gogoniant iddo Fe; Ynddo'r cyfan sydd yn sefyll, Ei fysedd yn eu cynal sy; Fy enaid, dyma'r Un a hoeliwyd Draw ar fynydd Calfari.

Er i'r enaid yn ei fraw ddweud, "Good Lord, where am I?...

Nofelau yn dilyn hynt yr enaid unigol yw'r ddwy nofel am Leifior yn hytrach na gweithiau sy'n dehongli'n wrthrychol wleidyddol strwythur ein cymdeithas.

Dyma gyd-drawiad o arwyddocad arbennig i un enaid brau ymhlith lluoedd epiliaid Efa ac Adda.

Dyna'r math o ŵyrdroad enaid a meddwl sy'n wynfyd o broblem i'r seiciatrydd, ond y mae'r ysbryd ar gynydd yn Neau Cymru a gall frysio diwedd yr Eisteddfod.

Ple ydoedd dros drefnu teyrnas mewn ffordd na wadai i bobol eu hawl i weithio er cynnal corff ac enaid ac na ddibrisiai mohonynt yn eu golwg eu hunain," meddai Arwr Glew Erwau'r Glo.

Yno hefyd ceir cylch o gymeriadau sy'n ceisio achub 'enaid yr Almaen' (a thrwy hynny Ewrop) rhag disgyn i ddwylo'r Comiwnyddion.

Anogwyd aelodau'r coleg i offrymu gweddi%au'n barhaus dros enaid y Brenin Edward I, yn ogystal ag eneidiau ei hynafiaid a'i ddisgynyddion.

Wedi mynd trwy danchwa'r dosbarth Ysgol Sul hwnnw yn Seilo (ac wedi darganfod The Future of an Illusion, o waith Freud yn llyfrgell y Coleg Ger y lli ryw ddeuddydd cyn Sul y danchwa!), 'doedd dim rhaid i mi wrth na Rudolf Bultmann na Phaul Tillich na'r un enaid arall i'm hannog i ddadfythu'r Testament Newydd.

Dyma'r adeg y bydd pwerau grymus yn Difo oddi wrth Dduw a'r Crist Atgyfodedig trwy nerth yr Ysbryd Glân i mewn i feddwl, enaid a chorff y claf i'w gyfannu.

Dôi'r Caplan unwaith yr wythnos heibio i bob cell i holi carcharor am gyflwr ei enaid ac edrych ar ôl ei fuddiannau ysbrydol.

Yr oeddwn i yno pan werthodd Faust ei enaid i'r diafol.

Nid oedd ynddo fawr le i ddychymyg nac i ddwyster enaid nac i ffansi.

MAE un peth y gall y mwyafrif llethol ohonom yng Nghymru gytuno arno, sef mai tonic i'r enaid oedd gweld y Toriaid yn cael y fath gosfa yn Etholiad Ewrop.

Bron nad yw dwy ran y disgrifiad yn gwrthdaro yn erbyn ei gilydd, ac yn wir fe deimlir bod hollt yn y nofel ei hun rhwng cyd-destun gwleidyddol y Rhyfel Degwm a'r droedigaeth ysbrydol arallfydol sy'n ddeffroad enaid i W^r Pen y Bryn.

Symptom o'r elfen dawelyddol mewn Anghydffurfiaeth Gymraeg oedd mai ar ddeffroad enaid y rhoddwyd y pwyslais gan weinidog o nofelydd, er iddo ddewis cyd-destun hanesyddol a awgrymai ddeffroadau eraill.

Nid ydwyf yn dywedyd fod llafurio ac ymboeni gyda hyn o angenrheidrwydd yn niwed i wir grefydd a duwioldeb yn yr enaid....

Amdana i, 'dydi fiw i mi ddeud mai fi bia f'enaid fy hun.

Rhoddodd nerth corff ac enaid yn ei waith, ac fel hen gyfaill i mi roedd yn dda gen i weithio gydag ef dan enw Beca.

Aeth Robin ymaith wedi cael gwledd i'w enaid tlawd, er nad oedd y stori i gyd wrth ei fodd; ond yr oedd ganddo stori i'w thaenu.

Chwaraewyd rhan bwysig gan bobl Cwm Tryweryn eu hunain a ddaeth i Lerpwl, pob enaid byw ond un baban bach, i orymdeithio mewn gwrthdystiad trwy ganol y ddinas.

Nid oedd cymaint a hynny o wahaniaeth rhwng Llŷn y tridegau cynnar a'r 'lle i enaid' yr oedd J.

Y naill oedd bod y golomen yn mynegi'n ddiriaethol ddyhead dwfn a fuasai yn fy enaid am amser maith i helpu gwaith y Weinidogaeth Iacha/ u yng Nghymru.

Oedodd pawb ar gwr y wîg gan sbecian rhwng y dail a'r brwgaij ond doedd dim golwg o'r un enaid byw yn unman.

O, 'roedd o'n hen gynefin a chroeawu y rhyw deg i'w gartref yn Lerpwl ac yno gallai drafod merched, boed briod neu weddw, cystal â'r dyn drws nesa' - ond welw enaid cwbl ddieithr iddo yn ei groesawu i'w gartref newydd yn Nefoedd y Niwl.

Fe wrantai o nad oedd yr un enaid yn cerdded ar hyd Stryd Pwll y funud yma.

Mae'n chwilio am archdeipiau, 'hen bethau anghofiedig dynolryw', sy'n dal i 'diwnio drwy ei enaid yn ddi-daw'.

Hyn hefyd a greodd y rhwyg yn enaid y Cymro cyfoes, yr ysgariad rhwng y bersonoliaeth sy'n ymhyfrydu yn ei rhyddid, yn gwatwar hen safonau moesol a chonfensiynau cymdeithasol y gorffennol, ac eto'n byw mewn byd wedi ei reoli gan ddeddfau diwrthdro lle mae'n hawdd credu gyda'r astrolegwyr fod ein tynged yn dibynnu ar gylchdro'r sêr a chyfosodiad eu cysawdau ac nid ar ras Duw - Duw sydd bellach wedi ei garcharu yng nghelloedd cyfrin ein profiad preifat personol.

(Gellid dadlau fod y cyfeiriad at Fair yn awgrymu'r atgyfodiad ac felly'r bywyd tragwyddol sydd i enaid Siôn, ond ni allai hwnnw fod yn fwy nag awgrym cynnil.) Fe ddichon fod y bardd yn credu y byddai'r plentyn diniwed yn mynd yn syth i'r nefoedd, ac nad oedd angen ei weddi yntau arno, ond yr un mor bwysig â diwinyddiaeth y bardd yw'r olwg ar farwolaeth a gyfleir yma.

Gwir fod yma ddigwyddiadau cyffrous, ond yn yr enaid y maent, bron yn ddieithriad.

Iddo ef, nid hanes pobl neu gymeriadau o'r enw Culhwch, Olwen, Arthur, Ysbaddaden, ac ati, a geir yn y chwedl, ond hanes arwrol un enaid dynol yn prifio trwy ei lasoed i oedoliaeth gyflawn, gytbwys.

Mewn llythyr at ei dad, y Brenin Harri IV, disgrifia'r tywysog sut y teithiodd tuag at Sycharth a 'phan gyrhaeddon ni, nid oedd yr un enaid byw i'w weld, ac felly llosgon ni'r llys cyfan yn ulw.' Rydym ni'n ffodus heddiw fod Iolo Goch wedi disgrifio'r llys hwn o'r Oesoedd Canol mor fanwl cyn iddo ddiflannu am byth.

Fy enaid, gwêl i ben Calfaria Draw, rhyfeddod mwya' erioed, Creawdwr nefoedd wen yn marw A'r ddraig yn trengi tan ei droed...

Aeth yntau at ddrws y cwt, yna i'r cwt: doedd yno'r un enaid byw...

Fe ddichon nad 'ailddwyfoli' yw'r gair mwyaf priodol i ddisgrifio'r dehongliad newydd ac amwys a gynigir yn y ddau bennill a ddyfynnwyd: erys Iesu'n ddyn, eithr dyn â photensial ynddo i 'hawlio rhyddid enaid o'r cnawd a'i ddyrys wead', i godi uwchlaw 'caethiwed drom' ystyriaethau bydol.

Llwyd yr enaid a'r tafod aflonydd, y Llwyd hanfodol nerfus, a gyflwynir i ni, Llwyd y crwydryn ysbrydol (amheuaf na wiw inni ei alw yn bererin, achos y mae cryn wahaniaeth rhwng crwydryn a phererin).

Doedd dim enaid i'r lle.

Taith dyn a werthodd ei enaid i'r Diafol i brofi eto ieuenctid a mwynhad bywyd o bleseraur byd sydd yma.

Wir ichi, fe fydd yn dda 'da fi weld rhyw enaid byw ar wahan i ddafad yn pasio heibio lan y feidir 'ma to!' Mor harti yr hebryngai'i thad y pwrcaswr at y dwrs, ac fel roedd ei mam yn ei ystlysu ac yn ei eilio bob cam i'r rhiniog!

Nid turio i'r Mabinogi a Chymraeg Canol a wnaeth, a chwilio am batrymau fel ysgolhaig, ond ysgrifennu o gyflawnder ei enaid fel Cymro o Lanuwchllyn.

Dyfynnodd o'r llythyr adnabyddus ynghylch y berthynas rhwng Meddwl, Calon ac Enaid:

Dacw'r nefoedd fawr ei hunan 'N awr yn diodde' angau loes, Dacw obaith yr holl ddaear Heddiw'n hongian ar y groes; Dacw noddfa pechaduriaid, Dacw'r Meddyg, dacw'r fan Caf fi wella'r holl archollion Dyfnion sy ar fy enaid gwan.

Bydd yn rhyfedd iawn os na chewch rywbeth yn yr agoriad: hiraeth melys rhyw salm; callineb bydol bachog rhyw ddihareb; ysblander gweledigaeth proffwyd neu ddifinydd; stori brydferth swynol neu bryd arall stori erwin frawychus; brathiad cleddyf neu foesegwr di- dderbyn-wyneb a yrr eich hunangyfianwder ar ffo; murmuron tawel a leinw eich enaid a hedd.

Stori mor hen a hanes, am ddyn yn ffeirioi enaid i'r Diafol i gael profi eto flas nwydus ieuenctid.

Yn wir, mae'n rhyddhad enaid.