Un tudalen o lofnodau sydd ynddo, sef enwau'r rhai a'i rhoddodd yn anrheg i fy mam, ond wedi ei gael nid aeth hi na neb arall ag ef dros y rhiniog ond pan newidiem ein

Ers dros dwy flynedd buom yn casglu enwau ar ddeiseb fawr dros Ddeddf Iaith Newydd -- dewch i Gaerdydd i'w chyflwyno i'r Cynulliad ac i ddangos cefnogaeth i'r galwad.

Ac yna pan elai'r person hwnnw i'r dafarn gyda'r nos neu i gyfarfod cymdeithasol neu arall dosbarthai slipiau a chasglai enwau yno hefyd.

Yn sicr nid oes modd gwadu fod rhai o'r enwau ar y cryno ddisgiau hyn yn anghyfarwydd ond, er hynny, mae'r label wedi llwyddo hyd yma i ryddhau amrywiaeth eang o senglau.

Ond gwaith peryglus yw enwi enwau.

Etifeddion oeddynt i'r deffroad ym myd dysg a diwylliant yn y ddeunawfed ganrif a gysylltwn ag enwau megis Lewis Morris ac Ieuan Fardd.

Maentumiai gwrthwynebwyr na ellid dibynnu ar yr enwau am fod cyfartaledd uchel ohonynt yn enwau plant, a phobl a oedd wedi arwyddo fwy nag unwaith.

Yn y sefyllfa honno yr oedd Rondol yn yr hanes gan Pitar Wilias, ar wahan mai enwau dychmygol a ddefnyddiodd o yn ei ddarlith oherwydd i 'nhaid wrthod rhoi caniatad iddo ddefnyddio ei enw fo a Nain, ac am y tro cynta dyma gyfle i chi gael y stori fel yr oedd.

Newidid yr enwau o fis i fis a danfonid at bob Eiriolwr hanes y cleifion a oedd yn well eu hiechyd.

Doedd y Cymry yn yr ardal lle y cafodd hi ei magu ddim yn gwrthwynebu tai haf, ac roedd nifer go lew ohonyn nhw o gwmpas: rhai'n perthyn i enwau cyfarwydd megis Mackintosh, Dunlop, a Rowntree, teuluoedd a oedd yn berchenogion ar geir crand a chychod hwylio.

Mae Moss a Morse yn enwau gweddol gyffredin yn yr hen Sir Benfro.

Ac felly, wrth gwrs, y bu, er dadrithiad i'r casglwyr enwau ac er siomedigaeth i ffermwyr Llŷn oedd wedi meddwl am gael gwneud eu ffortiwn wrth werthu tatws i'r Gwersyll.

er enghraifft y tro hwnnw y penderfynodd newid enwau'r misoedd.

Fe ddigwydd dihewyd mewn enwau lleoedd eraill yng Nghymru hefyd.

Rhoddi tro drwy fynwentydd y cedyrn a gwympasant - a sefyll ar rai o'r meysydd a'r llanerchi ag ar ydym yn y pedair blynedd a basiodd mor gynefin â'u henwau ag yr ydym ag enwau ein mamau a'n chwiorydd, ar tai y'n ganwyd ynddynt.'

Ceir cofebau a chroesau o garreg sy'n dyst i weithgarwch Cristnogol cynnar ac adlewyrchir enwau'r saint yng Nghymru mewn enwau lleoedd megis Llandeilo, Llanddewi, Llansantffraid.

Gwelwyd hefyd ddylanwad llenyddiaeth Lloegr a Ffrainc yn treiddio i'r traddodiad Cymraeg, nes bod llenorion yn benthyca naill ai destunau cyfan i'w cyfieithu a'u haddasu ar gyfer cynulleidfa newydd, neu'n codi enwau ac elfennau naratif unigol o'r ffynonellau estron, i'w hymgorffori mewn testunau cyfansawdd.

Edrychodd rhai ar yr enwau a welwyd ar restr aelodau'r byrddau rheoli a oedd yn mynd i drefnu a chynnal y diwydiant drostynt hwy - y glowyr.

Holiadau Lhwyd sy'n gosod y patrwm, ond Rowlands biau drylwyredd deallus yr atebion sy'n nodi enwau, ffiniau a phoblogaeth pum plwyf Llanidan, Llanedwen, Llanddaniel-fab, Llanfairpwll a Llandysilio, ynghyd a manylion am eu hanes, eu henebion (gyda darluniau ohonynt), a sylwadau ar ansawdd y tir, y cynnyrch, a'r gwrtaith a ddefnyddid, y ffynhonnau, yr afonydd, y dirwedd a'r mathau o gregin a geid ar lan y mor.

Is-bwyllgor y Dysgwyr: Nid oedd yn bosibl i Eluned Bebb- Jones fod yn bresennol ond apeliodd, drwy'r Ysgrifennydd, am fwy o enwau o'r canghennau er mwyn symud ymlaen i gynnull yr Is- bwyllgor.

Mae'n demtasiwn fawr i adolygu gweledigaeth yr Athro Glanmor Williams trwy synnu at yr enwau, y digwyddiadau a'r sefydliadau nad yw'n gweld yn dda eu crybwyll.

Ddydd Llun bydd Pwyllgor Gwaith Cyngor Sir Ynys Môn yn trafod mater yr oedd Mr Jones yn credu oedd wedi dod i ben bedair blynedd yn ôl pan gafwyd yr adolygiad o enwau lleoedd ar yr Ynys.

Gellir beirniadu'r pwyllgor am hynny; ar y llaw arall yr oedd gweiddi am ffurflenni am fod cefnogwyr yn awyddus i ddechrau casglu enwau.

Mae sgrech neu floedd yr un peth ond mae'n wahanol iawn pan fydd rhywun yn eich galw chi'n enwau a chithau'n deall yr enwau hynny.

Digwydd enwau anifeiliaid ac adar pur gyffredin mewn enwau hen dafarnau yng Nghymru ac y mae'n debyg fod arwydd yn dangos llun yr anifail neu'r aderyn yn crogi y tu allan i'r dafarn gynt.

Hawlia rhai ohonynt le anrhydeddus iawn yn hanes y deyrnas, ac y mae cysylltiad agos rhyngddynt ac enwau gwroniaid a harddodd enw Prydain yn llysoedd y Cyfandir ac ym mhellteroedd byd.

Casglwyd yr enwau ar y ddeiseb gan Ray Davies, y Cynghorydd Llafur o Bedwas sydd yn aelod o Gymdeithas yr Iaith Gymraeg.

Y mae enghreifftiau o'r enw ar gael ac y mae'n bosibl ei fod yn digwydd mewn rhai enwau lleoedd yng Nghymru megis Rhoswidol ym Mhenegoes, Trefaldwyn.

Fe ddigwydd y terfyniad hwn hefyd, neu berthynas agos iddo mewn enwau lleoedd yn yr ystyr "llawer, nifer." Ceir ef mewn enwau megis Prysor "llawer o lwyni%, Perthor "llawer perth", Gwernor "llawer o goed Gwern" a Castellior "llawer caer." Mae'n amlwg mai croes "cross" yw elfen gyntaf yr enw Croesor.

Awgrymwyd enwau Delyth Owen (Y Groeslon), Rhiannon Ellis (Caernarfon) a Luned Jones (Bethesda) i gynorthwyo Mrs Bebb Jones.

Trafododd yn betrus ddigon darddiad enwau lleoedd, nododd ffiniau'r plwyfi, disgrifiodd natur amaethu a chynnyrch yr ardaloedd, a chyfeiriodd at ychydig o henebion.

Gyda'r nos yn yr haf byddai'r meinciau i lawr ger Penycei yn llawn o ddynion mor, pawb a'i bibell yn ei ben yn hel atgofion am hynt a helynt cychod a llongau.Clywid enwau llefydd fel Valparaiso, Taltal, Callao, Buenos Aires, Cape Town, Hambro a Genoa yn amlach o lawer na llefydd fel Pwllheli a Chaernarfon.

Un o ystyron croes yn Gymraeg yw "arwydd ar ffurf croes sy'n nodi ffin" ac y mae croes yn sicr yn digwydd mewn enwau lleoedd yn yr ystyr hwn.

bod y Cynulliad yn gwneud defnydd swyddogol o deitlau yn yr iaith Gymraeg yn unig ar gyfer enwau swyddi a phwyllgorau'r Cynulliad.

Dyma enwau y rhai a etholwyd: Llinos Ogwen Hughes, John Florence, Cheryl Hughes, Simon Lee Evans, Steven Thomas a Mandy Williams.

Yn Llanilltud Faerdre ym Morgannwg ceir yr enwau Y Ddihewyd a Moel Dihewyd.

ethol un cynrychiolydd ac anfon yr enwau at yr Ysgrifennydd Rhanbarth.

Soniwyd yn gynharach am y 'Cornis', sef y mwynwyr a ddaeth o Gernyw i weithio'r gwaith copr ger yr Offis Gocyn ar ffordd Nant Peris, ac fel y daeth yr enwau Pleming, Closse a Salt yn enwau cynefin yn y cylch.

Gellid cyfeirio, fel y clywais fy nghydathro Trefor Evans yn gwneud, at yr enwau Macabeaidd ymhlith y Deuddeg Disgybl - y mae mwy nag un Simon a mwy nag un Jwdas - ac ychwanegu fod enwau Groeg hefyd yn eu plith (sef Andreas a Philip).

Yr oeddent i gyd yn Brotestaniaid eiddgar ac yn bybyr eu hymlyniad wrth y math diwinyddiaeth a gysylltir ag enwau Zwingli a Bullinger, diwygwyr Zurich, a John Calfin yn Genefa.

Yr oedd disgrifiadau daearyddol yn rhan o batrwm cyfan hanes, ynghyd ag astudio enwau, hen olion, a hynafiaethau o bob math.

Ac yna'r effaith cynhyrfus y mae'n ei sicrhau wrth ymdrin ag Unigol a Lluosog Enwau.

Y mae Cyngor Celfyddydau Cymru wedi cyhoeddi enwau'r chwe llyfr sydd ar restr fer Llyfr y Flwyddyn 2001.

Hanes cymhleth yw hanes Tribiwnlys Flood a Moriarty - enwau'r barnwyr sydd yn eu cadeirio.

Yr oedd golwg lewyrchus ar Lundain a'r canolbarth a siroedd de-ddwyrain Lloegr tra oedd y drefedigaeth Gymreig yn llusgo byw dan amrywiaeth o enwau a'i galwai yn bopeth ond yn famwlad cenedl.

Gwelir y duedd hon ar waith yn y deunydd Arthuraidd yn arbennig, lle gellid yn hawdd greu dolen gyswllt rhwng y traddodiadau estron a'r rhai brodorol, oherwydd bod cymeriadau ag enwau tebyg iawn yn profi anturiaethau tebyg, boed eu hiaith yn Gymraeg neu Ffrangeg.

Mae enwau'r ysgrifwyr yn warant o werth yr ysgrifau, sydd gan amlaf yn canolbwyntio'n effeithiol ac yn drylwyr ar un gerdd, gan egluro'r cefndir a'r cyfeiriadau a geir ym mhob un.

Ac y mae'r un peth yn wir gyda'r Llydaweg, gyda rhai enwau teuluoedd hyd yn oed, oherwydd os arferai Llydawyr briodi merched o Sbaen, digwyddai rhywbeth tebyg yn Llydaw hefyd.

Ond rhaid cofio mai un cangen o'i bren a flodeuodd enwau.

Cyhoeddir yr enwau yfory ac y mae'r dyfalu'n dwysau.

Mae'r Enwau i gyd yn rhan gyntaf y frawddeg yn Lluosog ac yn yr ail ran yn Unigol - 'llyfrau, ffynnonnau, dyscawdwyr, goleuadau' ar un llaw a 'air byr, gwirionedd' ar y llaw arall.

Dyna pam greais i bobl fel Iago Prytherch ac enwau lleoedd fel ffermydd Tyn y Fawnod a Tyn y Llawnog ac ati.

Yn nhref Llangefni ac yn ei chyffiniau mae nifer o byllau yn Afon Cefni, a rhoddwyd enwau ar bob un.

Ymhlith y ddeddfwriaeth a basiwyd gan Stormont oedd gwaharddiad ar ddefnyddio Gwyddeleg wrth nodi enwau strydoedd.

Dyma'r drefn a arferwyd ers canrifoedd gydag enw cyffredin a arferir yn enw lle a dyma phaham y cawn enwau megis Y Groes, Y Waun, Y Betws, y Glog ac Y Bala ledled Cymru.

Cerddodd gorymdaith fawr o aelodau'r Gymdeithas o Faes yr Eisteddfod yn Llangefni at y Swyddfa Gymreig yng Nghaerdydd gan gasglu 20,000 o enwau ar Ddeiseb ar y ffordd.

'-R oedd gan y Pwyllgor Addysg restr ac arni enwau dwy ar bymtheg o ysgolion a oedd i'w cau.

Yn Nhywyn ym Meirionydd ceir Doldihewydd ac yng Nghwmrheidol, Ceredigion fe ddigwydd yr enwau Dihewyd a Pen Dihewyd.

Yna, cyflwynir yr enwau yn ôl i'r Is- bwyllgor am ystyriaeth bellach ar ôl derbyn eu sywladau.

Un o'r trafferthion pennaf wrth geisio cyflwyno'r maes hwn yw'r holl enwau estron!

Fe welwyd siaradwyr gwir ddawnus yn datblygu i ddod yn siaradwyr o fri ar lwyfan: Daw enwau fel Geraint Lloyd Owen a Derfel Roberts i'r meddwl o blith y bechgyn, a Meinir Hughes Roberts (Jones gynt) ac Eirlys Jones Davies (Lewis gynt) o blith y merched.

ii) Bydd enwau a lleoliad y rhai sydd yn gallu rhoi Cymorth Cyntaf wedi'u harddangos yn glir ar hysbysfyrddau.

Yn ystyr arall y gair yn wahanol neu yn unigryw un o'n peciwliaritis ni meddwn yw ein bod yn hoff iawn o roi llys enwau ar bobol a rhoddais yr engreifftiau Dai the Post, Bessie the Milk ac yn y blaen yna dywedais 'This is one peculiar and proud Welshman who cannot wait until the day he can call this lady Maggie Number Ten' wel, fe aeth y lle yn danbaud!

Ni ddaeth unrhyw fesurau eraill ar warthaf y gwasgu ar fudiadau adain dde, ac felly yn aml iawn ymffurffiodd y rheiny'n fudiadau newydd dan enwau eraill.

I'r mwyafrif o bobl, rwy'n siŵr mai braidd yn sych yr ymddengys llawer o'r llenyddiaeth uchod (er fod enwau hir a phert yr anifeiliaid yn gallu bod yn hwyl), ond i'r sawl sydd a gwir ddiddordeb mae pori rhwng cloriau'r cyhoeddiadau hyn yn dod ag oriau o bleser amheuthun, er efallai mai ansylweddol yw eu ffurf.

Fe ddigwydd yr elfen cemais mewn cyfuniad ag elfennau eraill mewn enwau lleoedd weithiau.

Y mae perthynas rhwng y gair Cymraeg bala a'r gair Gwyddeleg bel 'bwlch, aber' ac y mae'r gair hwn hefyd i'w weld mewn enwau lleoedd yn Iwerddon a'r Alban - enwau megis Bellaugh, pentref ger Athlone yn Iwerddon a Bellhaven yn

Mae'r un peth yn wir wrth chwilio am enwau priod, fel BBC, neu Mabinogi: mae'r Chwilotydd yn gwahaniaethu rhwng y defnydd Cymraeg a'r gweddill.

Bydd enwau'r llyfr Cymraeg a'r llyfr Saesneg buddugol yn cael eu cyhoeddi yng Ngwyl y Gelli ar Fai 28.

(b) Awdurdodwyd y Prif Swyddog Technegol i ddefnyddio'i ddoethineb parthed cyfarwyddiadau ar arwyddion (ar wahân i enwau'r strydoedd).

Maent mor gysegredig fel bod yn rhaid iddynt gael enwau dirgel arnynt yn lle eu henwau iawn.

`Cupar, Leuchars, St Fort, Dundee.' Rhestrodd enwau'r gorsafoedd wrth i'w drên ruthro trwy'r tywyllwch unwaith eto.

Yn ei angladd clywais rywun yn dweud am grŵp o ffermwyr ifainc a gafodd eu cyfareddu gan ddarlith ar enwau caeau a roesai iddynt yn ddiweddar ac a safodd ar eu traed fel un gŵr i guro dwylo iddo.

Enwau ar yr haenau o lo sy'n britho'r ardal ydynt, wrth gwrs, ac er bod y mwyafrif llethol o lofeydd y gymdogaeth bellach wedi cau, y mae enwau'r gwythiennau glo yn dal ar dafod leferydd glowyr y fro.

Ceir hefyd enwau swyddogion y sioe.

`Norman Croucher' oedd un o'r enwau a gafodd eu galw allan.

Ar adegau eraill, rhoddir pin a ddefnyddiwyd i wneud gwisg briodas drwy enwau'r ceffylau fydd yn rhedeg mewn ras.

Byddwn yn casglu enwau o hyn tan ddiwedd wythnos yr Eisteddfod 2001.

Nid yw'r enwau hyn, wrth reswm, nac yn Gymraeg nac yn Gymreig ond yn yr ystyr eu bod wedi ymgartrefu'n weddol ymhlith y Cymry dan ddylanwadau o'r tu allan.

Cyhoeddir enw enillydd pob noson ac ar ddiwedd nos Iau, cyhoeddir enwau'r pum cystadleuydd fydd yn ymddangos ar y llwyfan terfynol nos Sadwrn.

Ond enwau i'w hofni!

Yn Lloegr enwau anifeiliaid ac adar herodrol - rhai a ddigwydd ar beisiau arfau boneddigion - a geir ran amlaf a dyma sydd tu ol i enwau megis The White Lion, The Eagle and Child, The Unicorn, The Talbot (cidu).

Enwau go anarferol yr adeg honno.

Derbyniwn bedwar neu bump o enwau cleifion i weddi%o drostynt bob dydd am fis.

Yn ystod Eisteddfod yr Urdd a'r Eisteddfod Genedlaethol bydd eisiau llawer o help ar stondinau'r Gymdeithas i gasglu'r enwau ar y ddeiseb.

Ond wedi'r llafur mawr a'r hel enwau a chynadleddau aeth yr aelodau seneddol Cymreig i gyfrinachu â Mr Herbert Morrison, yr Ysgrifennydd Cartref ar y pryd.

Astudiodd llawer o'r enwau syn gyfarwydd i wrandawyr y BBC yng Ngholeg y Drindod, Caerfyrddin, ac yn eu plith rhai o actorion Pobol y Cwm.

Fel y gellid disgwyl, mae llawer o'r enwau hyn wedi mynd ar goll eisoes neu ar fin diflannu.

Mae Mrs Bebb Jones yn gofyn i bob Cangen enwebu un o'i haelodau i fod ar Is-bwyllgor y Dysgwyr, a dylid anfon yr enwau at Mrs Bebb Jones cyn gynted ag sydd bosibl.

Yno y buom ein tri yn aros am yn agos i awr, oherwydd bod rhibidires hir o bobl o'n blaenau, a phob un ohonynt a llond col (a throli) o ddanteithion gorllewinol - neu'n hytrach ddanteithion dwyreiniol, gan mai dim ond enwau Hitachi, Sony a Toshiba oedd i'w gweld ar bob llaw.

Rhaid chwilio dyddiaduron a chofrestrau a Beiblau Teulu am enwau anhysbys rhai ohonynt; buont ac aethant, a'u lle nid edwyn ddim ohonynt mwy.

Y mae dadansoddiad o nodau uchder ar fapiau AO, fel yr enwau Glan-yr-afon a Rhyd Lydan, yn tystio ymhellach i'r ffaith mai i'r gorllewin o'r llwybr presennol y gorweddai llwybr gwreiddiol Afon Cefni o ad-drefnu'r rhwydwaith traenio crewyd sianelau dwr hollol newydd, sianelau y rhoddwyd enwau penodol iddynt.

Wyddwn i ddim pwy sydd wedi penderfynu ar enwau'r myfyrwyr - Zephyr Knight yn fy nosbarth i heddiw.

Deued pechaduriaid truain Yn finteioedd mawr yn nghyd, Doed ynysoedd pell y moroedd I gael gweld dy wynebpryd: Cloffion, deillion, gwywedigion, O bob enwau, o bob gradd, I Galfaria un prydnawngwaith, I weld yr Oen sydd wedi ei ladd.

Ymsefydlodd rhai o'r Sbaenwyr yno a dyna sut y ceir Llydawyr o dras yn dwyn enwau fel Perez, Kourtez ac ati,' Sbaen yw fframwaith nofel fer hunangofiannol Youenn Drezen, Sizhun ar Breur Artuo (Wythnos y Brawd Arthur).

Mari'r melinydd a Llew'r llygoden fydd yn cyflwyno enwau'r cymeriadau a theitlau'r llyfrau yn dechrau gyda'r llythrennau penodol.

Ymhlith yr enwau eraill syn cael eu crybwyll mae Peter Taylor o Gillingham, David Moyes o Preston a Joe Kinnear.

Cenedl Enwau a'r ffyrdd y gallant effeithio ar gywirdeb.

Mae yma nifer da o'r dyfyniadau mwyaf arferedig yn yr iaith Gymraeg, a rhaid imi gyfaddef imi gael fy synnu wrth weld enwau'r rhai a'u rhoes yno: dynion a berchid yn fawr ac a gyfrifid yn 'rhywun' yng ngolwg y cyhoedd.

Dim ond enwau'n unig oedd y rhan fwyaf o aelodau'r Bwrdd i ni.