Ac felly daeth y rhyfel i Epynt.

Brwydr gyntaf yr Undeb oedd gwrthwynebu troi 16,000 erw yn Epynt yn faes tanio.

Tir ffrwythlon iawn oedd tir Epynt.

Yn Epynt Without People disgrifia'r distawrwydd syfrdan wrth i'r swyddog yrru i ffwrdd.

Mae hen hanes i Epynt.

Ceir disgrifiad manwl o amaethyddiaeth Epynt, a chilieni yn arbennig, gan Ronald Davies yn ei lyfr, a dengys fywyd fyddai'n nodweddiadol o ardal amaethyddol yng nghefn gwlad Cymru cyn yr Ail Ryfel Byd.

Yn nes ymlaen bu'r porthmyn yn croesi Epynt wrth yrru gwartheg o Geredigion, Sir Gâr a Phenfro.

Un sy'n cofio blynyddoedd olaf Epynt cyn y chwalfa yw Mrs Olwen Davies.

Cychwynnais o'r ty yn Nhalyllyn wrth droed Cadair Idris yn fy Awstin Mini ben bore a theithio dros Ddylife a'r Epynt dros Fannau Brycheiniog a thrwy'r Hirwaun a Mynydd Rhigos.

Roedd yn angenrheidiol, meddai, i'r milwyr gael lle i ymarfer tanio'u magnelau mawrion cyn mynd i ryfel, ac roedd blaenau cymoedd ac ucheldir Epynt yn ddelfrydol ar gyfer ymarferiadau o'r fath.

Roedd mwy nag un ysgol yn Epynt, ond hon oedd yr unig un gafodd ei chau.'

Yna dechreuodd myneich Abaty Dore, dros y ffin yn Swydd Henffordd, gadw defaid ar Fynydd Epynt ar gyfer y masnach gwlân.

Darlunia Alun Llywelyn-Williams, yn Crwydro Brycheiniog, sut y byddai'r gyrroedd yn cyfarfod yn Llanddulas yn Nhirabad cyn dringo Mynydd Epynt, 'a hyd heddiw gellir dilyn eu trywydd, nid yn unig ar y ffyrdd glas, ond hefyd wrth enwau'r tafamdai, rai ohonynt yn ddim ond adfeilion mwy, a ddisychedai'r gwyr da, os nad eu hanifeiliaid hefyd, ar y daith, - Tafarnymynydd, ryw dair milltir o Landdulas, Tynymynydd neu'r Drovers' Arms ...